Marc Chagall - The Master

(tranh của Leyla Munteanu, 2004)

Marc Chagall (1887-1985) hoạ sĩ Nga-Pháp, gốc Do-thái, là một trong những nhà mỹ thuật nổi tiếng nhất của thế kỷ 20. Tham dự trực tiếp vào bầu khí nghệ thuật của Paris trước Đệ Nhất Thế Chiến, hoạt động của ông dính dấp mật thiết với những phong trào tiền vệ. Tuy nhiên, ông thường đi trên đường biên của các trường phái. Tác phẩm của ông thường sử dụng những màu sắc sinh động cao độ và những hình ảnh có liên hệ đến thời niên thiếu ở quê hương Vitebsk: những con bò, cây cối, gà trống, vú, nhạc sĩ vĩ cầm, cá mòi, đồng hồ quả lắc, nến, cửa sổ, nhà, gánh xiếc, và Jesus trên thập giá... Khán giả thường nhớ đến hội hoạ Chagall với một cảm giác thơ mộng mang màu sắc siêu thực; nhưng bức tranh La Crucifixion blanche (1938) của ông đã được không ít người xem là một biểu tượng phản kháng đối với chế độ cộng sản Stalin, những lò hơi ngạt của Nazi, và mọi sự áp bức và tàn sát mà dân Do-thái đã gánh chịu. Tuy nhiên, Chagall không hề xem chính trị là một chủ đích của nghệ thuật của ông. Ông nói: "Trong đời sống của chúng ta, cũng như trên bảng pha màu của nghệ sĩ, chỉ có một màu đem đến ý nghĩa cho đời sống và nghệ thuật. Đó là màu của tình yêu."

 

-----------------------

Nguyễn Đăng Thường dịch từ nguyên tác tiếng Pháp cắt trong một tờ báo ở Paris vào năm 1975 hay 1976 đã bị thất lạc. Bản Việt ngữ hình như đã đăng lần đầu tiên trên tạp chí Thế Kỷ 21 vào khoảng cuối những năm 80. Bản Tiền Vệ này sử dụng lại và sửa đổi thêm vài chữ từ bản in trong tập tiểu luận Mấy nẻo đường nghệ thuật & chữ nghĩa của Huỳnh Hữu Ủy (California: Văn Nghệ, 1999).

 

 

Marc Chagall — La Crucifixion blanche (1938)

 

[THƠ CỦA CA/NHẠC SĨ] Tâm hồn thi sĩ | Ngôi làng dưới nước | Biển  (thơ) - Trenet, Charles

Lâu lắm, lâu lắm, lâu lắm / Sau khi các thi sĩ khuất bóng / Những bài ca họ còn chạy rong trên đường phố... | Ngôi làng tôi dưới đáy sông / Nhớ lại những giờ khắc rất gần gũi / Khi bắt đầu ngày mới âm thanh vui / của những cái chuông bay bổng... | Biển / Ta thấy đang tung tăng dọc theo những vịnh nước trong / Lấp lánh ánh bạc / Biển / Của những phản ảnh vạn trạng / Dưới làn mưa... [Bản dịch của Hoàng Ngọc Biên & Hoàng Ngọc-Tuấn]

 

[THƠ CỦA CA/NHẠC SĨ] Góc phố  (thơ) - Trenet, Charles

Charles Trenet (1913-2001), ca sĩ với chiếc gậy và chiếc "mũ phớt" (feutre) hoặc "mũ cói/mũ chèo thuyền" (canotier), lúc ca hay đảo tròng mắt, nổi tiếng cuối những năm 30 và những thập niên kế tiếp. Một ca sĩ-thi sĩ hay thi sĩ-ca sĩ, đã được giới ái mộ tặng cho cái biệt danh "anh chàng hát như điên" ("Fou Chantant")... Tôi nhớ mãi một cái góc phố / Hôm nay nó không còn đấy nữa / Tuổi nhỏ tôi nô đùa nơi ấy / Tôi vẫn còn chưa quên điều đó / Chỗ ấy có một cái hàng rào / Một lùm cây để phục kích nhau / Lũ du côn trong khu phố tôi / Kéo tới đó đập đánh nhau chơi... [Bản dịch của Nguyễn Đăng Thường]

 

[THƠ CỦA CA/HOẠ SĨ] Chú lỏi Paris  (thơ) - Micheyl, Mick

Mick Micheyl (1922~) là một nghệ sĩ đa diện: hoạ sĩ, nhà trình diễn nhào lộn (acrobat), kịch sĩ, ca khúc tác gia, ca sĩ, và hiện nay bà là một nghệ sĩ điêu khắc trên thép... Một chú lỏi Paris / Là cả một bài thơ / Chưa hề ở xứ nào / Có được y như vậy / Vì chú nhỏ ti ti / Bé con tí tí này / Được mọi người đều si... [Bản dịch của Nguyễn Đăng Thường]

 

[THƠ CỦA HOẠ SĨ] Những tiếng động | Phấn và bồ hóng  (thơ) - Kandinsky, Wassily

Wassily Kandinsky (1866-1944), nhà danh hoạ của thế kỷ 20, không chỉ tập trung vào việc vẽ. Ông nói: "Marc và tôi đã ném chính mình vào hội hoạ, nhưng hội hoạ đơn thuần không làm chúng tôi thoả mãn..." Thế rồi, ông làm thơ... Mặt. / Xa. / Mây. / . . . . / . . . . / Một người đàn ông đứng đó với một cây kiếm dài. Cây kiếm dài và to bản. Rất to bản... | Ôi, hắn đi chậm làm sao. / Giá như ở đó có một người nào bảo hắn: Nhanh hơn, đi nhanh hơn, nhanh hơn, nhanh hơn, nhanh hơn, nhanh hơn... [Bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn]

 

[THƠ CỦA HOẠ SĨ] Con sói nói | Thơ | Kẻ hạnh phúc | Vô đề  (thơ) - Klee, Paul

Paul Klee (1879-1940) luôn được thế giới tưởng nhớ như một thiên tài hội họa, nhưng... ông cũng làm thơ. Trong khi đang nhai một con người, / con sói giảng giải / cho bầy chó: // Nói cho tao biết... đâu... thế rồi... là... / nói cho tao biết... đâu? / thế rồi... là thượng đế của lũ con người?... | Tôi đứng trong bộ giáp trụ kín mít / Tôi không có ở đây / Tôi đứng trong những chiều sâu / Tôi đứng đằng xa... / Tôi đứng rất xa... / Tôi toả sáng cùng người thiên cổ... [Bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn]

 

[THƠ CỦA CA/NHẠC SĨ] Thi sĩ  (thơ) - Ferré, Léo

Léo Ferré (1916-1993) là một trong ba chàng "ngự lâm" của ca khúc Pháp, được quần chúng âu yếm gọi là ca sĩ-thi sĩ hay thi sĩ-ca sĩ, cùng với Georges Brassens và Jacques Brel... Đó là những kẻ kỳ cục sống bằng ngòi bút / Mà cũng có khi không sống tuỳ lúc của mùa / Đó là những kẻ kỳ cục xuyên qua sương lạnh / Với những bước chân chim dưới cánh của ca thi... [Bản dịch của Nguyễn Đăng Thường]

 

[THƠ CỦA ĐIÊU KHẮC GIA] . . . | Thánh đường là một trái tim  (thơ) - Arp, Jean Hans

Jean Hans Arp (1886-1966) là một điêu khắc gia lừng danh thế giới và cũng là một họa sĩ kiêm thi sĩ viết bằng hai thứ tiếng Pháp, Đức... Trước tiên phải để mọc lên những hình dạng, sắc màu, ngôn từ, cung độ và kế đó giải thích. / Trước tiên phải để mọc lên những bắp chân, những chiếc cánh, những bàn tay và kế đó để chúng bay chúng ca hát hình thành biểu hiện... | Thánh đường là một trái tim. / Làm sao tôi nói được / Thánh đường Lộ-trấn / là một trái tim?... [Bản dịch Diễm Châu]