thơ | truyện / tuỳ bút | phỏng vấn | tiểu thuyết | tiểu luận / nhận định | thư toà soạn | tư tưởng | kịch bản văn học | ý kiến độc giả | sổ tay | thảo luận | ký sự / tường thuật | tư liệu / biên khảo | thông báo |
văn học
Bất định

 

Bản dịch Hoàng Ngọc Biên

 

JOHN CAGE

(1912-1992)

 
John Cage là một nhà soạn nhạc người Mỹ, một nhà thơ, một lý thuyết gia âm nhạc, một nghệ sĩ tạo hình, một đạo hữu Phật giáo Thiền tông, và là một “đạo nấm”[1] nổi tiếng. Nhưng bên cạnh những hoạt động sôi nổi ấy, và đáng kể không kém, phải nhắc đến hoạt động viết lách của ông, với cả một danh sách ấn phẩm dài không thua những nhà văn sung sức của thế kỷ 20. Tên tuổi ông gắn liền với sự tìm kiếm và sáng tạo cái xuất thần, cái mới,[2] ông làm thơ, viết lý luận, tiểu phẩm, làm đồ họa — gần như đủ loại nghệ thuật. Ông là “... bậc thầy của nhiều thể loại, nhưng không lệ thuộc vào thể loại nào...” [Richard Kostelanetz, The New York Times Book Review].
 
Năm 1986, California Institure of the Arts trao tặng cho John Cage bằng Tiến Sĩ của Mọi Nghệ Thuật (Doctor of All the Arts). Đó là vinh dự cao nhất và duy nhất mà Viện Nghệ Thuật California đã trao tặng cho một nghệ sĩ toàn diện.
 
Indeterminacy là một tác phẩm gồm 190 truyện cực ngắn, ghi lại những giai thoại, suy nghĩ, có khi là những chuyện vui ông đọc, hoặc đọc kèm trong những buổi thuyết trình, giữa những bài múa của Merce Cunningham, và luôn theo một nhịp điệu sao cho mỗi truyện chiếm đúng một phút. Những truyện này đươc trình bày cách quãng, đánh số, rút ra từ hai cuốn sách đã xuất bản trước của ông: SilenceA Year from Monday, và từ dĩa nhựa Folkways thu giọng đọc của tác giả (có tiếng đệm piano của Daivid Tudor) — có khi được ông thay đổi hoặc sửa chữa chút ít trong bản in.
 
Những truyện dưới đây được trích dịch từ nguyên tác tiếng Anh trong Indeterminacy của John Cage (bản online do Eddie Kohler thiết kế; số thứ tự là của tác giả).

 

 

JOHN CAGE: Not Wanting to Say Anything About Marcel, Lithograph A
(1969)

 

 

1

 

Một      buổi tối                   khi      tôi      hãy

     còn      sống                   ở      Grand

     Street                   và      Monroe,

                              Isamu      Noguchi

           đến      nhà      thăm      tôi.

 

                   Chẳng      có      gì      trong

     căn     phòng                   (không      bàn ghế,

                                       không      tranh ảnh).

 

                                         Nền      nhà

     trải      đầy,

       tường này      qua      tường kia,

               toàn      chiếu dệt      vỏ dừa.

 

                                   Cửa      sổ

  không      treo      màn,

              không      trướng.

 

                     Isamu       Noguchi       bảo,

                                       “Một       chiếc giày

   cũ                     hẳn là       trông       

đẹp mắt                   trong      căn phòng      này.”

 

Isamu Noguchi

 

 

5

 

Sau     khi     tôi     đến     thành     phố     Boston

             tôi     bước     vào     căn     phòng

không có     tiếng dội               ở     Đại học

 Harvard.                                       

Bất cứ     ai     quen     tôi               đều biết

   chuyện     này.

   Tôi     cứ     liên tục     đem nó     ra kể.

                                 Đại khái,

              trong     căn phòng     yên tĩnh     ấy,

                     Tôi     nghe     hai     âm thanh,

                            một     cao               và

    một     thấp.                                       

Sau đó     tôi     hỏi     anh     kỹ sư     phụ

    trách               tại sao,     nếu     căn     phòng

    yên     tĩnh     như thế,

 tôi     vẫn     nghe     hai     âm thanh.

                           Anh     bảo,

             “Ông mô     tả xem.”               Tôi    

mô tả.                                         Anh     bảo,

                              “Âm     thanh     cao

          là     hệ     thần kinh     của ông

       đang     hoạt động.

           Âm     thanh     thấp                là

máu     của ông                 đang      lưu thông.”

 

 

8

 

Sau khi                                        anh

    phiên dịch                                         

xong qua                                        tiếng

           Đức

  bài             đầu             tiên

                              tôi             giảng

                               ở             Darmstadt[3]

                                        tháng Chín

 vừa qua,

                                       Christian

      Wolff              bảo,

 

 “Những              chuyện kể              ở

 phần              cuối              nghe              rất

             hay.

 

                Nhưng              có lẽ             

người ta sẽ              bảo

           là anh              ngây thơ.

 

                                     Tôi              hi

           vọng

 anh              có thể              đánh tan

                             ý nghĩ               ấy.”

 

Christian Wolff, Earle Brown, John Cage, Morton Feldman.

 

 

9

 

Trở ngược Greensboro, North Calorina, David Tudor và tôi biểu diễn một chương trình thú vị. Chúng tôi chơi năm bản mỗi bản ba lần. Đó là bản Klavierstuck XI của Karlheinz Stockhausen, bản Duo for Pianists của Christian Wolff, bản Intermission #6 của Morton Feldman, bản 4 Systems của Earle Brown, và Variations của tôi. Tất cả các bản này đều được soạn bằng nhiều phương thức khác nhau nhưng có chung một kiểu biểu diễn bất định. Mỗi kiểu biểu diễn là duy nhất, thú vị đối với các nhà soạn nhạc và người biểu diễn cũng như đối với thính giả. Có nghĩa, quả thật, mỗi người trở thành một người nghe. Tôi giải thích hết những điều này cho thính giả trước khi chương trình nhạc bắt đầu. Tôi vạch rõ là người ta thường quen nghĩ về một tác phẩm nhạc như một đối tượng thích hợp cho việc hiểu và sau đó là đánh giá, nhưng ở đây thì hoàn cảnh khá là khác. Những bản này, tôi nói, không phải là những phẩm vật,[4] mà là những tiến trình, về bản chất là không chủ đích. Rồi, tất nhiên, tôi phải giải thích chủ đích của việc cần có cái gì đó không chủ đích. Tôi bảo rằng âm thanh chỉ là âm thanh thôi, nếu chúng không chỉ là những âm thanh thì chúng ta nên (quả là tôi đang dùng chữ “chúng tôi” của người biên tập) — chúng ta nên làm một cái gì đó về nó trong sáng tác tới đây. Tôi bảo rằng bởi vì âm thanh là âm thanh, nên nó cho những người nghe nó cơ hội là những con người, tập trung bên trong chính họ, là nơi thực sự họ có mặt, chứ không phải giả tạo từ xa như họ quen nghĩ là thế, cố gắng hình dung ra những gì đang được phát biểu bởi một nghệ sĩ nào đó bằng những phương tiện âm thanh. Rốt cuộc tôi nói rằng mục đích của thứ âm nhạc không mục đích này sẽ được hoàn thành nếu như con người học cách nghe. Rằng khi họ lắng nghe họ có thể khám phá ra là họ thích những âm thanh của cuộc sống ngày thường hơn là những âm thanh họ hiện đang nghe trong những chương trình nhạc. Rằng chuyện này theo tôi là tốt thôi.

 

Trái: David Tudor và John Cage — Phải: Stockhausen và John Cage.

 

 

15

 

Hai       tu sĩ       đi đến       một       con       suối.

                                                        Một người

       theo       Ấn-độ giáo,

         người       kia        Thiền tông.

                                     Tu sĩ       Ấn-độ giáo

    bắt đầu       đi       qua       con       suối

                    bằng       cách

  bước       chân       bên                     trên

   mặt       nước.

                     Tu sĩ       Nhật       bỗng thấy

     hưng phấn                     và       lên tiếng

 gọi       ngài                      quay       trở

lại.

      “Có chuyện       chi       vậy,”

      tu sĩ       Ấn-độ giáo                      hỏi.

                                                      Vị

      tu sĩ       Thiền       đáp,

                    “Đấy không       phải       là       cách

     người       ta       qua       suối.

                                                  Hãy theo

      ta.”                       Ông       đưa       người

       tu        sĩ        kia        đến        một

       chỗ        nước        nông

        và        hai người         lội         qua.

 

 

46

 

Trong cuộc thi thơ ở Trung quốc          qua đó

  người ta chọn vị Đệ Lục Tổ   

phái Phật giáo Thiền,                      có

 hai bài thơ.                             Một bài

bảo:                         “Trí tuệ giống như

  gương soi.                             Nó hút

  bụi.                              Vấn đề là

          cần phải phủi bụi.”

                  Bài kia    và   là bài thắng   cuộc thi

         đúng   ra là   một   bài   trả lời   bài   

thứ nhất.                              Bài này bảo,

              “Gương soi   ở   chỗ nào   và   bụi   

 ở   chỗ   nào?”[5]

      Mấy   thế kỷ   sau   trong   một   tu viện

  Nhật bản,                        có    một    vị

   tăng            lúc    nào    cũng    đi

tắm.

         Một    tăng    trẻ     hơn    đến    gặp   

ngài    và    thưa,                        “Tại sao,

                 nếu    như    không    có    bụi,

                   lúc   nào    ngài    cũng   

đi tắm?”                                        Vị   

tăng   lớn tuổi   đáp,                        “Chỉ

  nhúng    nước thôi.                         Chẳng    tại sao.”

 

 

50

 

Năm 1949 Merce Cunningham và tôi đi châu Âu trên một chiếc tàu Hà-lan. Khi chúng tôi đến gần Rotterdam, sương mù bắt đầu dày đặc đến nỗi người ta phải dời giờ cặp bến. Để giải quyết công việc, các nhân viên quan thuế phải lên tàu. Hành khách đứng thành nhiều dãy và lần lượt được thẩm vấn. Merce Cunningham đứng trong một dãy, tôi đứng trong một dãy khác. Tôi hút thuốc rất dữ, trong khi ông thì không hút. Tuy nhiên, ông mang vào châu Âu năm tút thuốc lá cho tôi còn tôi tôi cũng mang cùng số lượng ấy. Cả hai chúng tôi đều đi qua Hà-lan để đến Bỉ và sau đó là Pháp, và qui định thuế quan vế thuốc lá ở tất cả các nước đó không giống nhau. Chẳng hạn, thời ấy bạn có thể mỗi người mang vào Pháp năm tút thuốc nhưng vào Hà-lan thì mỗi người có hai tút thôi. Khi tôi đứng trước nhân viên quan thuế của mình, điều này hai bên chúng tôi đều hiểu rõ ràng. Do lòng từ bi hỉ xả của mình, anh chàng không muốn phải tước mất của tôi ba tút ngoài qui định hoặc là đánh thuế thuốc, nhưng anh khó tìm ra một lý do biện minh việc bỏ qua cho tôi. Rốt cuộc anh nói: “Ông sẽ ra khỏi Hà-lan đi thụt lùi chứ?” Tôi đáp: “Vâng.” Anh có vẻ vui mừng vô cùng. Rồi anh nói: “Ông có thể giữ hết mấy tút thuốc này. Chúc ông đi bình an.” Tôi ra khỏi hàng và nhận ra Merce Cunningham vừa đến ngay trước nhân viên quan thuế của mình và đang lúng túng vì mấy tút thuốc ngoài qui định. Vậy là tôi bước đến và nói với anh quan thuế là Merce Cunningham sắp ra khỏi Hà-lan đi thụt lùi. Anh lộ vẻ vui mừng. “Ồ,” anh nói, “nếu vậy thì chẳng có gì rắc rối cả.”

 

Merce Cunningham và John Cage
(1965)

 

 

104

 

Mies    van    der    Rohe

                                                       bảo,

 

                                         “Cái     ít nhất

 

                                       là     cái     

nhiều nhất.”

 

 

                                    Tôi     đồng ý     với

   ông     hoàn toàn.

 

 

 

  Nhưng     đồng     thời,

 

                                                      cái làm

    tôi     quan tâm     bây giờ

 

                                      là     số lượng.

 

Mies van der Rohe: “Cái ít nhất là cái nhiều nhất...” 

 

 

_________________________

Chú thích của người dịch:

[1]Cuối năm 1991, chân ướt chân ráo đến Mỹ, tôi nhặt được một cuốn sách của ông ở Sam Weller’s, Salt Lake City, cuốn Empty Words: Writings ‘73-’78 [Wesleyan, 1979]. May quá, ngoài hai bài tiểu luận về âm nhạc mà cố gắng lắm tôi cũng chỉ lượm được năm ba ấn tượng của một người ngoại đạo, phần còn lại là những bài viết chia sẻ với người đọc những ý nghĩ độc đáo của một nghệ sĩ — tập hợp nghệ thuật / âm nhạc / thơ ca: từ những bản văn trong Nhật ký của Thoreau, hay trong kinh Dịch, nguồn gốc nhan đề «Finnegans Wake» của James Joyce, v.v. đến chi tiết những món nấm ông trải nghiệm qua những chuyến lưu diễn...

[2]John Cage: “Tôi không hiểu nổi vì sao người ta lại sợ những ý tưởng mới. Tôi thì tôi sợ những ý tưởng cũ.” [I can't understand why people are frightened of new ideas. I'm frightened of the old ones.]

[3]International Music Institute Darmstadt.

[4]Objects: phẩm vật. Trong quan niệm thẩm mỹ của mình, John Cage muốn thính giả thưởng thức bản nhạc như một tiến trình (process) qua đó công việc sáng tạo đang diễn ra, thay vì xem bản nhạc như một phẩm vật (object) hay một sản phẩm (product) đã hoàn tất. {Phụ chú của HN-T}

[5]Đây là câu chuyện về hai bài kệ của Thần Tú và Huệ Năng. Sau khi đọc bài kệ của Huệ Năng, Ngũ tổ Hoằng Nhẫn đã truyền y bát cho ngài, và Huệ Năng trở thành Lục tổ của Thiền Tông. Xin đọc thêm ở link này. {Phụ chú của HN-T}

 

 

------------

Đã đăng:

Về MUSICIRCUS  (nhận định âm nhạc) 
Một bức thư John Cage gửi cho Richard Kostelanetz vào năm 1969. Trong đó, ông mô tả diễn biến của nhạc phẩm Musicircus, thực hiện tại University of Illinois vào năm 1967. [Bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn] (...)
 
Tại sao sáng tác nghệ thuật?  (tiểu luận / nhận định) 
Điều chúng ta phải làm trong cuộc sống là trở nên trôi chảy với cuộc sống mà chúng ta đang sống, và nghệ thuật có thể hỗ trợ cho điều này... [Bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn] (...)

 


Các hoạ phẩm sử dụng trên trang này được sự cho phép của các hoạ sĩ đã tham gia trên trang Tiền Vệ

Bản quyền Tiền Vệ © 2002 - 2021