Phong cách biểu diễn của Ivo Pogorelich tại Nhà hát Irvine Barclay là gần như siêu phàm.

Những đám mây bão vỡ ra, để lộ vòm trời đen như nhung. Đội bóng chày “Bít-tất Đỏ” vừa thắng. Và vầng trăng – đỏ rực ma quái – lù lù hiện ra trong nguyệt thực toàn phần nửa giờ trước khi Ivo Pogorelich bắt đầu biều diễn độc tấu tại Nhà hát Irvine Barclay tối hôm thứ Tư vừa qua.

Một thời tiết quái đản. Một đêm quái đản. Một nghệ sĩ piano quái đản. Một buổi hoà nhạc quái đản.

Quái đản và kinh ngạc.

Liệu đó có phải là điều diễn tả Pogorelich ngày hôm nay? Liệu có cái gì đã bao giờ diễn tả được Pogorelich?

Ông đã gây náo động vào năm 1980 khi ông bị loại khỏi vòng 3 tại cuộc thi piano quốc tế ở Warsaw. Mặc dù quá độc đáo đối với vài thành viên trong ban giám khảo, chàng trai gầy gò 22 tuổi, mặc quần da, đầu tóc bù xù, nét mặt hờn dỗi, đã thu phục khán giả, đoạt được hợp đồng thu âm đầy quyến rũ của hãng Deutsche Grammophon, và đã chinh phục trái tim của một nửa số thiếu nữ mới lớn ở Ba Lan.

Ông là một nghệ sĩ piano đã từng làm công chúng sửng sốt bởi kỹ thuật chói lọi, tiếng đàn thực sự sâu thẳm và sáng choang như kim khí, và lối chơi Chopin “hoành tráng” làm ngất xỉu thính giả thuộc mọi tầng lớp. Ông thật bí ẩn. Ông cưới bà giáo piano Nga của mình. Ông có vẻ như vừa khao khát làm ngôi sao sàn diễn lại vừa khinh bỉ nó.

Theo dòng thời gian, Pogorelich ngày càng xa lánh sự chú ý của công chúng. Ông tổ chức một cuộc thi piano tại Đức mà quốc tế ít để ý (Ông đã tổ chức một cuộc thi như vậy tại Pasadena năm 1993). Không phô trương rùm beng, ông cũng làm việc thiện ở Bosnia, nơi ông đã thành lập một quỹ để xây dựng một bệnh viện. Thỉnh thoảng ông ra mắt các đĩa thu âm. Ông hủy nhiều hợp đồng cam kết.

Xuất hiện trên sân khấu tối thứ Tư vừa qua là một Pogorelich trung niên, chắc nịch, đầu cạo trọc, dường như đang cư ngụ trong một thế giới âm nhạc hoàn toàn do ông tạo nên. Ông hầu như không nhận thấy khán giả. Ông đã yêu cầu nhà hát tắt hết đèn, tối thui như trong rạp chiếu bóng. Ông chơi đàn trong bóng tối, và chỉ có một tí ánh sáng le lói trên đàn piano đủ để chiếu rọi những ngón tay huyền thoại của ông.

Ông mở đầu bằng Beethoven. Bản sonata ngắn, trữ tình No.24 (Opus 78) và bản cuối cùng, sonata No.32 (Opus 111) được ông chơi nối tiếp nhau, không quãng nghỉ cho vỗ tay. Nhưng đó hoàn toàn chưa phải là khía cạnh kỳ quặc nhất trong cách trình diễn các bản nhạc này. Chúng được chơi sao mà chậm, chậm không tưởng tượng được, chậm tới mức tai ác, khiến ta phải tự hỏi không biết có phải cơ thể Pogorelich tuân theo một quá trình trao đổi chất khác toàn bộ chúng ta chăng. Liệu có phải ông cảm nhận thời gian trên một bình diện khác?

Một trong các tác phẩm huyền ảo nhất của Beethoven, Opus 111, vang lên với những hợp âm trần tục rồi sau đó tan vào tình trạng mất trọng trường, chuyển thành các âm láy bay dần lên thiên đường trong đoạn cuối của các biến tấu. Pogorelich, tuy nhiên, bắt đầu chơi đoạn này tại một điểm xa xăm trong vũ trụ, xa hơn cả vầng trăng đỏ quạch kia, rồi từ đó bay về phía các thiên hà vời vợi.

Quay lại Trái Đất để nhanh nhẹn cúi chào khi kết thúc, ông trông cũng trạc tuổi như khi ông bắt đầu chơi, do đó có thể ông đã chứng minh lý thuyết của Einstein rằng những người ở các không-thời gian khác nhau già đi nhanh chậm không như nhau.

Nhưng mọi thứ đã diễn ra không hoàn toàn quá thong dong như vậy. Đoạn vui nhộn trong chương đầu của Opus 78 vẫn vui nhộn, nổi bật trên nền nặng nề bao quanh, khiến mọi thứ càng mơ hồ khó hiểu. Hầu như trong toàn nhạc phẩm, Pogorelich không bộc lộ bất cứ biểu cảm gì trong khi chơi đàn. Nhưng khi bàn tay trái của ông chìm sâu vào phím thấp nhất, âm thanh ông tạo ra có độ vang mạnh tới mức nhấn chìm cả khán phòng. Đoạn láy các note cao ở cuối Opus 111 chậm dần nhưng đều đặn như nhịp đồng hồ và mãnh liệt, nghe thật phiêu diêu.

Một khi đã thâm nhập vào âm thanh, người ta không còn lắng nghe nhiều, và chắc chắn không còn săm soi lý giải. Pogorelich không chơi Beethoven mà đã bỏ bùa Beethoven một cách ma quái.

Sau khoảng nghỉ giải lao còn quái hơn. “Những khoảnh khắc âm nhạc” (Moments Musicaux), Opus 16 số 1 của Rachmaninov trương phình ra đến nỗi có thể bị nhầm với Morton Feldman[*] và dường như kéo dài tới cả tiếng đồng hồ. Thực tế, trong vài phút đầu, không thể nhận ra Sonata số 2 của Scriabin.

Thế rồi, đột nhiên, Pogorelich lại trở về Trái Đất một lần nữa với 3 Etudes Siêu việt (Transcendental Etudes) của Liszt, mà ông chơi với sự điêu luyện kiểu cũ. Ngoại trừ cái đó ra, sự điêu luyện này không hoàn toàn “mang tính người”. Đôi bàn tay rộng kia lướt phím trong etude số 5 (“Ánh lửa ma trơi”) nhẹ nhàng gần như khiêu dâm và mềm mại tới mức không làm gợn một đám mây. Số 8 (“Cuộc cuồng săn”) nghe bạo liệt như xuất quỷ nhập thần. Và số 10 là sự vọt trào của âm thanh và cơn cuồng nộ kỳ lạ, lộng lẫy, đầy kinh hãi.

Cây đàn piano hầu như không còn đứng vững sau encore với nhạc phẩm “Islamey” của Balakirev đầy phô trương  - viết thế là để phòng hờ trường hợp bạn vẫn chưa hiểu, rằng không một nghệ sĩ piano nào khác có thể tạo ra một tiếng đàn như vậy. Không một nghệ sĩ piano nào khác, ở đây có nghĩa là, trên hành tinh này.

_________________________

[*]Morton Feldman (1926–1987) – nhà soạn nhạc Mỹ, một trong những người tiên phong của trào lưu “âm nhạc vô định” (N.D.).

---------------------

-----------------------

Các bài liên quan: