|
|
Phu khuân vác
|
|
Bản dịch Hoàng Ngọc Biên
SŁAWOMIR MROŻEK (1930~) Sławomir Mrożek, tác giả tập truyện ngắn Con voi, là một người viết truyện, một kịch tác gia và một nhà hí hoạ. Ba tính cách này của ông được nối kết lại bằng nét hài hước hoặc trào lộng mà đối tượng là những chuyện rởm đời, «phi lý» dưới mọi vùng khí hậu, nhất là ở Ba-lan. Ông sinh ở Borzecin, gần Cracovie, Ba-lan, năm 1930. Ông rời Ba-lan năm 1963, trước tiên qua Ý, rồi qua Pháp nơi ông đã lưu lại từ 1968 đến 1989 trước khi (cùng với bà vợ người Mễ) qua sống bảy năm ở Mễ-tây-cơ. Ông dứt khoát trở lại Ba-lan năm 1996 và từ đấy sống ở quê hương ông.
Về kịch, con số kịch bản của Mrożek lên tới ngót bốn mươi vở! Vở kịch nổi tiếng nhất của ông trước khi ông ra nước ngoài, là Cảnh sát (hoặc Công an, 1958). Thời gian ông lưu lạc, một số vở thường được nhắc tới: Tango (1964), Các di dân (1974), Ông đại sứ (1982). Đặc biệt, trong những năm 1990, ba vở mới của Mrożek: Yêu ở Crimée (1993), Cảnh đẹp và «Các Đấng» (2000) cho thấy những mối quan tâm của ông đối với thực tại thế giới và Ba-lan. Các kịch bản của Mrozek được dịch ra khoảng 12 thứ tiếng và được trình diễn thường xuyên ở Ba-lan và trên các sân khấu thế giới. Người ta rất chú ý tới vở Lịch sử nước cộng hòa nhân dân Ba-lan của Mrożek mà đạo diễn Jerzy Jarocki đã đưa lên sân khấu Ba-lan ở Wroclaw năm 1998.
Về truyện, cùng với tập Con voi, Mrożek đã viết tất cả là tám tập truyện ngắn và hai cuốn tiểu thuyết. Ngoài ra ông còn viết hai tập tùy bút (trong đó có Nhật ký ngày trở về) và là tác giả ba kịch bản cho điện ảnh.
Các bức hí hoạ của ông, từng làm say mê công chúng Ba-lan trong những năm 1950, nay (kể từ 1997) lại được tiếp tục xuất hiện trên tờ Gazeta Wyborcza, nhật báo lớn nhất của Ba-lan, cùng với những cột «phim» của ông...
(Diễm Châu biên soạn)
__________
PHU KHUÂN VÁC
Tôi nhấc ba cái vali lên không nổi, vậy nên tôi gọi một anh khuân vác. Ấy là một người đàn ông tráng kiện. Ông ta buộc hai vali bằng một cái đai da, thảy cả hai cái lên vai trái và nắm cái thứ ba bằng bàn tay phải. “Mấy cái vali nặng dễ sợ,” ông buông lời, giọng trách móc. “Tất nhiên,” tôi trả lời. “Chính vì thế mà tôi phải gọi nhờ ông giúp giùm. Nếu vali nhẹ, thì tôi đã tự mình xách rồi.” Ông ta phóng một cái nhìn xéo, nhưng không nói gì. Tôi cảm thấy cần đưa ra những lời giải thích bổ sung. “Khuân vác vali, đấy là nghề của ông. Với một khoản thù lao thích hợp, nhờ công việc này, ông kiếm sống. Vali càng nặng, thì ông càng được nhiều tiền; và khi vali nhỏ, thì thù lao cũng nhỏ.” Chúng tôi bắt đầu đi về phía sân ga. Tôi đi trước, và ông ta đi sau. “Trời ơi nặng ơi là nặng! Số là ở nhà, trong làng tôi, ai nấy đều đang chết đói.” “Ông thấy là tôi cũng rất tiếc, nhưng tôi hoàn toàn chẳng trách nhiệm gì về tình hình nông nghiệp trong đất nước chúng ta. Tình hình hôm qua cũng như tình hình hôm nay.” “Và tệ hơn, hồi xưa tôi còn không được đi học.” “Có lẽ không chỉ vì những lý do vật chất, ông biết đấy. Những khó khăn của việc rèn luyện học tập cũng còn phụ thuộc vào trình độ trí tuệ, là cái rất thường do di truyền mà có.” Chúng tôi vừa đi tới cổng vào sân ga, và bây giờ chúng tôi phải đi lên cầu thang. Tôi cảm thấy với ông ta đây sẽ thêm một thử thách nữa. Thế nhưng — cho dù người ta có nghĩ thế nào chăng nữa —, vì tôi không phải là một con quái vật, cảnh khốn quẫn do những bất bình đẳng có nguồn gốc xã hội tôi không thể dửng dưng được. Tôi đứng lại hẳn ở chân cầu thang. “Nào, hãy đưa cho tôi một cái vali! tôi nói. Cái nhẹ nhất.” Mắt lờ đờ nhìn vào khoảng không, chắc hẳn là gắn chặt với cái quá khứ buồn tẻ của mình, ông ta chìa cái vali ông đang xách bên tay phải cho tôi, Tôi cầm nó và bắt đầu leo lên các bậc cầu thang. Ông bám theo gót tôi. “Chả là tôi từng bị một cái ápxe ở gáy. Một cái nhọt khốn nạn.” Ông buông lời sau lưng tôi với giọng than vãn và trầm trầm. “Cách nay đã mười lăm năm.” “Vâng, nhưng... ngày nay thì hết rồi chứ?...” “Hết, hết... ừa, tuy nhiên tôi cũng đã bị một vố ra hồn.” Bây giờ chúng tôi đứng trên sân ga. Cái loại ápxe ở gáy kia chắc hẳn thường xảy ra cho những kẻ thuộc tầng lớp kém may mắn. Tôi là người chưa hề bị cái ấy, tôi cảm thấy có cái gì khó chịu; tôi có cảm tưởng là ý thức giai cấp của tôi không được hoàn toàn rõ ràng. “Được rồi, ông đưa cho tôi một cái vali nữa.” Ông ta làm ngay. Bây giờ chỉ còn hơn trăm mét là tới nơi xe lửa sẽ dừng lại. Đi được khoảng hai chục mét, tôi hoàn toàn mệt đứt hơi, và hơn thế, còn bị đau một bên sườn. “Và sau những cải cách của Balcerowicz,[*] mọi chuyện còn tồi tệ hơn nữa. Bây giờ chỉ bọn nhà giàu mới xoay xở được. Này ông, ông có thể xách luôn cái vali thứ ba không?” “Tôi sẵn sàng xách, nhưng tôi cảm thấy không được khoẻ lắm.” Xe lửa vào ga và dừng lại ở nơi đã định trước. “Thế là đủ, tôi để nó xuống đây; tôi cũng vậy, hôm nay tôi chán ngấy rồi. Ông sẽ xách nó chừng nào ông lấy lại sức.” Và thế là con người ấy bỏ cái vali trên sân ga. “Cả thảy là ba mươi đồng zloty, mười đồng cho mỗi vali.” Ông ta không có sẵn tiền lẻ, và thế là tôi buộc phải đưa cho ông một tờ năm mươi zloty, bởi khi ấy loa phóng thanh báo xe lửa sắp khởi hành. Tôi bắt đầu kéo lê ba cái vali nhanh hết sức mình; than ôi, tôi chưa bắt kịp toa thứ nhất thì xe lửa đã khởi hành. Và cái ông nạn nhân của chủ nghĩa tư bản kia thì ổng biến mất tiêu rồi. Từ lúc đó tôi còn kịp thì giờ để suy nghĩ vẩn vơ.
_________________________ [*]Một loạt những cải cách của kinh tế gia Bộ trưởng Leszek Balcerowic, gọi là Kế hoạch Balcerowicz (Plan Balcerowicza), nằm trong giải pháp nhanh chóng chuyển từ kinh tế cộng sản qua kinh tế thị trường tư bản, khởi sự áp dụng ở Ba Lan năm 1989.
-----------
“Phu khuân vác” [chủ đề “Công lý”] dịch từ bản tiếng Pháp “Le porteur” của Grazyna Erhard, trong Slawomir Mrozek, Le petit Mrozek illustré, minh hoạ của Chaval (Paris: Les Editions Noir sur Blanc, 2005).
Le petit Mrozek illustré tập hợp những tiểu phẩm từ những năm 1960 đến 1990, được sắp xếp theo chủ đề, viết trong thời tác giả còn ở Ba Lan cũng như thời sống lưu đày, mang một giá trị bất di bất dịch, từng đưa Slawomir Mrozek đến gần Ionesco, Beckett và cả Durrenmatt trong cái nhìn của người đọc.
------------- Đã đăng:
Người diễn viên (truyện / tuỳ bút)
Đám tang người diễn viên lớn diễn ra giữa mùa đông. Một trận bão tuyết quất mạnh lên đầu để trần của những người tham dự. Tập họp bên bờ huyệt còn để mở họ lắng nghe những bài điếu văn nhưng họ không thể không đợi cái giây phút các bài phát biểu chấm dứt, khi mỗi người sẽ ném một nắm đất và có thể đội mũ trở lại. Chính lúc ấy cái mũ lông đẹp đẽ tuột khỏi tay một bạn đồng nghiệp của người quá cố, cũng là một diễn viên lớn, và rơi xuống huyệt... [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên] (...)
Chuyện thường ngày (truyện / tuỳ bút)
... Vậy thì tất cả chúng tôi đều giả vờ. Anh chàng ứng viên tự tử: giả vờ muốn tự tử, trong khi anh tuyệt đối chống việc này. Anh ta muốn làm anh hùng, lôi kéo mọi người chú ý đến mình, có một công chúng và được người ta viết bài về mình đăng trên báo. Trước hết là vì vậy mà anh chàng muốn sống và cũng vì lý do đó mà anh giả bộ không thiết sống. Còn về đám đông, thì họ làm bộ sợ chuyện khủng khiếp sắp xảy ra... [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên] (...)
Người canh giữ chiếc lọ cổ Trung Hoa (truyện / tuỳ bút)
... Ông bỏ ra về với cảm giác cuộc đời mình đã không trôi qua một cách vô nghĩa. Cái cảnh giác của ông ba mươi năm gần đây quả là tuyệt đối có cơ sở: thực tế vừa chứng minh mối nguy mà ông từng có nhiệm vụ phải vô hiệu hoá là có thật. Thêm nữa ông còn cảm thấy khoẻ ra, như là trẻ lại. Không phải trẻ lại ba mươi năm, mà là năm ngàn năm... [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên] (...)
Ngày thứ tám (truyện / tuỳ bút)
... Giờ đây tôi tự do suốt bảy ngày trong tuần và tôi không ít hãnh diện về cuộc nổi loạn của mình (Con người nổi loạn, Albert Camus, 1913-1960). Nhưng được một thời gian thì tôi nhận ra là tuần lễ chỉ có bảy ngày và, bởi thế nên, mỗi tuần tôi không thể nào hưởng được hơn bảy ngày tự do thoải mái. Áp đặt một giới hạn như thế lên tự do của tôi là điều tôi thấy dường như không thể chấp nhận được. Vậy nên tôi gửi điện cho Thượng Đế: “Ngài cần phải tức khắc tạo thêm một ngày thứ tám!” ... [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên] (...)
Ủng hộ viên (truyện / tuỳ bút)
... Ngồi trên xe lửa, một ý nghĩ chợt đến trong đầu tôi: nếu ông bác đang hấp hối, ông không thể nào tự mình gửi bức điện này. Hiển nhiên là ông đã đọc cho ai đó khi ông nằm trên giường chờ chết. Điều này không quan trọng mấy. Ít có người biết mình đang chết, và ít có người báo tin mình đang chết cho người khác một cách chính xác như thế. Không một chút ảo tưởng, không một chút hi vọng... [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên] (...)
Chỉ là chuyện chính trị (truyện / tuỳ bút)
... “Không phải vậy đâu! Đây chỉ là chuyện chính trị, không hề có chút nào cân nhắc cá nhân,” Brutus giải thích và bồi thêm một nhát nữa. “Con, con chẳng có gì chống cha cả, cha ạ.” ... [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên] (...)
Chuyến xe lửa tốc hành đêm (truyện / tuỳ bút)
... “Ông hút thuốc?” tôi nghe tiếng trên cao. “Không, cám ơn.” “Tôi không chịu nổi khói thuốc.” “Ông có thể yên ổn, tôi không hút thuốc.” “Bởi vì nếu ông hút, tôi sẽ không chịu nổi. Phổi tôi yếu lắm.” “Tôi thông cảm, nhưng không có gì phải sợ.” “Hay có lẽ ông hút thuốc và bây giờ thì ông đã ngưng. Giữa đêm ông sẽ cảm thấy thèm và ông sẽ không cưỡng lại được đâu.” “Không, tôi chưa hề hút thuốc bao giờ.” Tiếng nói im bặt. Tôi cởi một chiếc tất... [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên] (...)
Khảo cổ học (truyện / tuỳ bút)
... “Ồ, dường như tôi đã nhìn thấy người này đâu đó,” anh canh cửa nói. “À vâng, tôi nhớ ra rồi, ấy là hồi tôi còn trẻ. Vâng, vâng, tôi nhớ rõ lắm, anh ta lúc nào cũng đứng ở góc phòng kia để chờ người ta ký một cái giấy gì đó. Anh ta cứ chờ như thế như thế, và, rốt cuộc, anh đã bị chôn vùi.”... [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên] (...)
Anh hùng (truyện / tuỳ bút)
Một ngày nọ, tôi đi ngang bờ sông và tôi bỗng nhìn thấy một thiếu niên hướng đạo sinh đang chìm xuống nước. Tôi biết chỗ này, nước ở đây không sâu lắm; tôi quyết định sẽ cứu cậu ta chừng nào những kẻ hiếu kỳ bu quanh đông hơn một chút. Tôi ngồi lên một chiếc ghế băng và chờ... [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên] (...)
Cái lỗ trên cầu (truyện / tuỳ bút)
Có một con sông, và trên mỗi bên bờ có một địa phương. Hai địa phương này nối liền nhau bằng một con đường đi qua một chiếc cầu. Một ngày nọ, một cái lỗ xuât hiện trên chiếc cầu này, cần phải lấp cái lỗ thủng ấy. Về ý kiến này, quần chúng sống ở cả hai địa phương đều nhất trí. Tuy nhiên một cuộc tranh cãi nảy sinh để tìm cho ra lẽ bên nào phải làm việc này. Bởi vì... [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên] (...)
Phục vụ sức khoẻ (truyện / tuỳ bút)
Cuộc giải phẫu thành công tuyệt vời. Bác sĩ trưởng thân hành chúc mừng tôi về các kết quả. “Bà thân mến,” ông nói, “giải phẫu như vậy quả là tuyệt.” Tôi lưu ý ông tôi thuộc nam giới. Ông kiểm chứng cái gì đó trong hồ sơ của mình. “Ông từng là đàn ông, trước khi giải phẫu. Do nhầm lẫn người ta đã chuyển ông qua khu thử nghiệm; hiện giờ, thưa ông, ông là một phụ nữ...” [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên] (...)
Những nỗi đau của chàng Werther (truyện / tuỳ bút)
... Và cái tên phát xít ấy, hắn không chịu đưa chúng tôi khoản lương trả dần. Chúng tôi bước ra, ai nấy thấy bị tổn thương. Trên tường có một tấm bích chương loan báo có một tên Mozart nào đó sắp trình diễn. “Cái tên kia, thằng cha nào vậy?” Có tiếng hỏi... [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên] (...)
Núi lửa Vésuve (truyện / tuỳ bút)
“...Vésuve từ mười lăm thế kỷ nay chưa hề phun lửa. Nhưng này anh bạn anh làm gì thế kia?” “Tôi chụp hình. Chưa có ai chụp hình cảnh hấp dẫn này. Tôi sẽ là người đầu tiên!” Nhưng vị giáo sư chưa kịp giật cái máy chụp hình khỏi tay tôi, thì núi Vésuve đã để tuôn ra làn khói đầu tiên của nó... [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên] (...)
Cách mạng (truyện / tuỳ bút)
... Cần phải dứt khoát thay đổi, phải lấy một quyết định cơ bản. Nếu như trong khuôn khổ đã được ấn định trên mà ta không thể thực sự thay đổi được gì, thì cái quan trọng là phải thoát ra khỏi khuôn khổ ấy. Ngay khi đi ngược công thức cho thấy là chưa đủ, ngay khi tiền vệ cũng không đem lại kết quả nào, thì cần phải thực hiện một cuộc cách mạng. Tôi quyết định ngủ trong tủ... [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên] (...)
Một ông Nobel (truyện / tuỳ bút)
Một nhà thơ nọ, người đoạt giải Nobel, đến thăm chúng tôi để giao lưu với công chúng. Đây là một vinh hạnh lớn, bởi lẽ nhà thơ thì lớn, mà thị trấn chúng tôi thì nhỏ. Vậy là có rất nhiều bài diễn văn, với ban nhạc để chào đón ông và một bữa tiệc trong căn phòng trang trí đầy hoa... [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên] (...)
Người quan trọng (truyện / tuỳ bút)
Trong buổi tiếp tân, không có ai chú ý đến tôi. Chắc chắn là vị chủ nhà đã mở cửa cho tôi và đã nói với tôi câu nói dễ thương: “Có lẽ ông đây muốn bỏ áo khoác ra?” nhưng tôi có cảm tưởng là ông đang đợi một người nào khác. Khách khứa đến trước tôi bắt tay tôi và nói: “Rất vui sướng”, hay: “Hân hạnh”, nhưng sau đó họ trở lại ngay với những cuộc chuyện trò không bị gián đoạn của mình... [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên] (...)
Hamlet (truyện / tuỳ bút)
... Vậy là tôi quyết định lấy cái sọ của anh chàng sát bên trái tôi; nhưng anh chàng này không đồng ý lắm, và cả hai chúng tôi ngã xuống huyệt. Trong lúc ấy, những anh chàng ở trên cũng bắt đầu choảng nhau bởi vì cái sọ của chúng tôi vẫn còn nằm trên sân khấu, có nghĩa tiếp tục tổng cộng có tám cái sọ, nhưng giờ đây là cho bảy diễn viên, mà mỗi anh lại muốn có tới hai sọ... [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên] (...)
Di chúc của một kẻ lạc quan | Đồ cổ | Đám tang (truyện / tuỳ bút)
Một ngày nọ tôi đi dạo chơi trong rừng, gió từ đâu thổi đến ngay chân tôi một mẩu giấy phủ đầy một nét viết bất thường, như thể ai đó đã viết chữ xuống giấy trong bóng tối hoặc, ít nữa, trong vùng tranh tối tranh sáng. Thì ra đây đúng là nhật ký của một kẻ lạc quan... [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên] (...)
Song thoại ngắn ngủi giữa hai người Ba-lan (kịch bản)
A.— Như thế là ông quả quyết, rằng ông đập bể răng tôi và chọc lủng bụng tôi vì lợi ích của tôi? | B.— Phải. Phải có ai đó đập anh. Nếu như không phải ta thì cũng là một người khác đã làm chuyện ấy. Và anh biết là ai... Nhưng kẻ kia hẳn đã làm anh bị hư hại nhiều hơn. Không những hắn cũng đập bể răng anh và chọc lủng bụng anh, mà hắn còn đập nát cái xương quai xanh của anh, rút những đầu móng và móc mắt anh ra nữa. Thế nên thay vì thù ghét ta, lẽ ra anh phải cám ơn ta... [Bản dịch Diễm Châu]
|
 |
Các hoạ phẩm sử dụng trên trang này được sự cho phép của các hoạ sĩ đã tham gia trên trang Tiền Vệ
Bản quyền Tiền Vệ © 2002 - 2021