Xavier Villaurrutia là một trong những nhà thơ và kịch tác gia lớn và có ảnh hưởng sâu rộng nhất của Mexico trong nửa đầu thế kỷ 20. Trong cuộc đời khá ngắn ngủi, chỉ có 47 năm, ông làm được rất nhiều việc, hầu hết đều có tính chất cách tân vô cùng táo bạo. Về thơ, ông bắt đầu sáng tác rất sớm, từ năm 16 tuổi. Qua những bài thơ đầu tay chịu ảnh hưởng sâu đậm của chủ nghĩa tượng trưng Pháp và chủ nghĩa hiện đại Mexico ấy, Villaurrutia đã bộc lộ tài năng thiên phú của ông, được Octavio Paz đánh giá là “tác giả của những bài thơ tuyệt hảo”. Đến năm 20 tuổi, Villaurrutia đã trở thành một tài thơ sáng chói trong cả nước. Các tập thơ về sau, từ Phản tỉnh (Reflection, 1926) đến Hoài niệm về cái chết (Nostalgia of Death, 1938) và Bài ca xuân (Song of Spring, 1948), càng ngày càng khẳng định vị thế lãnh đạo của ông.

 

Vị thế ấy càng được khẳng định với việc Villaurrutia sáng lập tạp chí Ulises (1927-8) và sau đó, tạp chí Contemporaneoás (1928-31), ở đó, ông lớn tiếng cổ vũ cho việc đổi mới thơ đồng thời giới thiệu được khá nhiều các cây bút tài năng những còn rất trẻ, nhiều người chỉ ở lứa tuổi từ 15 đến 20.

 

Ngoài thơ, Villaurrutia còn đóng vai trò quan trọng trong quá trình đổi mới nền kịch nghệ Mexico. Năm 25 tuổi, ông thành lập đoàn kịch thể nghiệm và tiền phong tại thành phố Mexico. Sau đó, ông được học bổng Rockefeller Foundation để học kịch nghệ tại Yale University. Về nước, ông được mời giảng dạy tại Đại học National Autonomous University of Mexico (UNAM) và hợp tác chặt chẽ với Viện Mỹ thuật Quốc gia. Thời gian ấy, ông sáng tác nhiều kịch bản cách tân nổi tiếng, trở thành nhà viết kịch hàng đầu của Mexico.

 

Năm năm sau khi ông qua đời, tên của Villaurrutia được đặt cho một giải thưởng văn học uy tín của Mexico. Từ đó đến nay, tên tuổi của Villaurrutia, vượt ra ngoài lãnh thổ Mexico để đến với thế giới. Số độc giả ái mộ ông càng ngày càng nhiều.

 

Bài thơ dưới đây cho thấy những quan niệm sâu sắc của Villaurrutia về thơ. Những quan niệm sâu sắc ấy lại được diễn tả bằng những hình ảnh thật đẹp.

---------------------

Dịch từ bản tiếng Anh, “Poetry”, của Dana Stangel, in trong cuốn Twentieth-century Latin American Poetry: A Bilingual Anthology do Stephen Tapscott biên tập (The University of Texas Press, 1996), tr. 197.