Có nghe chăng

Có nghe chăng các bạn Việt-Nam

có nghe chăng trong những miền quê của các bạn

trong ruộng đồng trong núi non của các bạn...

Có, chúng tôi có nghe

Những sinh vật hạ đẳng này

những nhà kiến trúc những vũ công dân chài và thợ mỏ

những người làm vườn và nhà điêu khắc thợ dệt hay người đi săn

nông dân và mục tử thợ thủ công và phu bến

những người cu-li những nhà hàng hải

Những sinh vật hạ đẳng này

đã chỉ biết ghét sự thù ghét

đã chỉ khinh khi sự khinh khi

Những sinh vật hạ đẳng này

đã chẳng hề sợ cái chết

họ đã yêu tình yêu biết bao

họ đã sống cuộc sống biết mấy

và cuộc sống của họ có khi đẹp tựa ban ngày

và máu của trăng đã chảy trên đồng ruộng

và chính ngày cũng xinh đẹp như đêm

Cũng đã có nạn đói và nỗi khốn cùng

những cơn sốt ác nghiệt và lao dịch quá cực nhọc

Nhưng ngày đã xinh đẹp như đêm

mặt trời điên cuồng đã nhảy múa trong mắt các thiếu nữ

và đêm đã xinh đẹp như ngày

trăng điên cuồng cũng đã nhảy múa một mình trên biển

nỗi khốn cùng đã tự điểm tô thành một trang tuyệt sắc cho tình yêu

Và trẻ em tưng bừng mặc những Bầu trời xấu

vui đùa cùng đàn thú đuổi rong theo gió

Thế nhưng

cũng đã có và đến từ rất xa

những kẻ giành Độc quyền

những người của Chính quốc và bả lợi doanh

Các đại thương gia các tay buôn lậu các thân hào công sứ(1) cùng với lính lê-dương quân đội viễn chinh các nhà khai thác đặc quyền và các viên cao ủy

Rồi các nhà truyền giáo và các cố giải tội

tới đó để chăm sóc những người anh em hạ đẳng

tới để chữa cho họ lành căn bệnh yêu đời

căn bệnh cổ xưa điên rồ đáng xấu hổ ấy

Và chuyện đó cũng đã từ lâu lắm

trước cả khi Louis XVI chết

trước cả việc khai thác và xuất cảng điệu Marseillaise

Và khốn cùng đã được định giá trên Thị trường chứng khoán

dưới sự bao che

và trong những nếp gấp quanh co(2) của lá cờ tam tài

Rồi chót nữa lại thêm cuộc Đại chiến

những tin tài chánh và tin vặt thật trội của nó

Bởi cuộc chiến là cuộc chiến Toàn cầu

người Pháp trụt xuống hàng những tay anh chị lớn của Việt-Nam

cùng với những trùm băng đảng của Trung quốc

đã chia chác nhau như những quan viên kẻ chợ

phần bánh ngọt

những mảnh tan hoang của đất nước

với sự tán đồng của Đức Bảo Đại

Đột nhiên

bị cuốn đi trên những dòng thác Lịch sử

những con tàu bằng giấy-bạc của họ

và như trong sách giáo khoa nhập từ Chính quốc

ở Việt-Nam

người ta tuyên cáo Nhân quyền

Sao

bọn người ấy kêu đói viện cớ chả có gì nhiều nhặn để ăn

và nếu có được ăn no hơn nữa hẳn cũng lại sẽ kêu là khổ

chúng ta thừa biết kẻ nào giật dây bọn họ

và muốn đưa họ tới đâu

Và những ông Chủ Đồn điền Cao su Lớn những ông Chúa Ngân hàng Đông dương cùng với những Đại chủ Than mỏ Bắc kỳ

không còn trù trừ gì nữa kêu gọi tới Đệ Tứ Cộng hòa duy nghiệm tông truyền(3) và tân dân chủ

Lúc đó

trưởng nữ của Giáo hội(4)

máu chỉ chạy một vòng

Một ông thày dòng thảm hại(5) kiêm thủy sư đô đốc những Chiến thuyền xưa(6)

thả hết tốc lực vượt biển tới

và sau những hối thúc thông dụng

Này là mình ta đạo viễn chinh(7)

Này là máu các người

bằng những loạt đại bác trực xạ(8) ngài thuyết giáo Hải-phòng

các thiên thần tận diệt hoàn thành sứ mạng

và tàn sát sanh linh

Ấy chỉ là một cuộc chém giết nho nhỏ

những điềm triệu trên trời

bài học nghiêm khắc nhưng bổ ích

Và con thuyền thống khổ bập bềnh

sau khi đã đóng thật khéo vai trò thích hợp của mình trong Lịch sử

Thủy sư đô đốc lui về cái viện thày dòng trùm đầu

không màng tới vinh hoa

Và thời gian chỉ giả bộ trôi đi

thời gian của «ai đó, đứng lại» ngừng tại đó vũ khí sẵn sàng

thời gian của những cây anh đào đương hoa bị bứng khỏi trái đất và tiêu tan thành mây khói

Và bất chấp những hăm dọa đáng ngại của hòa bình

những tay buôn lậu đồng bạc(9)

ăn mừng mọi cuộc lễ không bỏ sót

và người ta ăn mừng nửa đêm lễ Nô-en như ở đất nước xa xưa yên lành

ở Sài-gòn ở Hà-nội

và người ta ăn mừng lễ Đình chiến và ngày Giải phóng

cũng như ngày Mười bốn tháng Bảy cuộc chiếm ngục Bastille

thật tự nhiên

Trong khi đó ở thật xa người ta đốt những ngọn đèn

những ngọn đèn napalm (10) trên những túp nhà tranh tồi tàn

và đàn ông đàn bà trẻ con Việt-Nam

nằm ngủ mắt thao láo nhìn cảnh tiêu thổ

và chuyện ấy cũng tựa như Oradour

như Madagascar và như Guernica

và giản dị hơn cũng hệt như Hiroshima

Và thời gian ngừng lại đó trên canh chừng hờm sẵn

thời gian của «ai đó, đứng lại»

thời gian của tuyệt vọng

của những trò bỉ ổi mờ ám

Và bàn tay lao động vàng(11) lớn

buồn bã vuốt ve những ruộng lúa những khu rừng của mình

những dụng cụ những cánh đồng và gia súc ốm đói của mình

Có những tiếng nói hát lên

Không phải là chúng tôi yêu nỗi khốn cùng của mình

nhưng với nó chúng tôi đã có thể đấu tranh

và một đôi lần khi nó đặt chân lên đất

trên mảnh đất khốn khổ này chúng tôi đã thở được

Các người

các người đã làm gì nó

Quả là nặng nề nỗi khốn cùng của chúng tôi

các người thừa biết

các người đã khai thác nó hơn cả giá trị thật của nó

Quả là các người điên

các người còn muốn những gì nữa

Đáp lại những tiếng nói của bàn tay lao động vàng(11)

là một tiếng nói của bạc tiền(12)

một tiếng nói đe dọa và được truyền thanh

và bàn tay lao động kia siết lại

cái chết cơ khí tiến tới

Âm ỉ nhưng rõ rệt

có những tiếng nói đã hát lên

Nếu bàn tay lao động vàng(11) bé nhỏ

và bàn tay bạc tiền trắng rất lớn

khuỷu tay đặt trên bàn và nắm đấm siết chặt

gặp nhau

thì hẳn sẽ không còn lơ lửng thật lâu trên không nữa

cái còng thép tái xanh

vấy máu đặc

Thật lâu trên không

ấy là một cách nói

Và tiếng nói bạc tiền hú lên

bằng một giọng thất thanh tế nhị học thức

Bắn tự do

Và những người của bàn tay bạc tiền

được tuyển mộ lùa vào trại và mới đổ bộ

đến vãn hồi Trật tự

xả súng bắn

phóng hỏa

Nhưng

bàn tay lao động vàng(11) chính nó

cũng tự cơ-khí-hóa

Buồn rầu và trầm giọng

nhưng cam đành những tiếng nói hát lên

Biết làm sao được

người ta tấn công chúng tôi bằng máy móc

tự vệ bằng tay

hẳn là chẳng văn minh

hẳn người ta vẫn còn đối xử với chúng tôi như mọi rợ

và lạc hậu

hẳn người ta vẫn sẽ quở trách chúng tôi

Và hoàng đế Bảo Đại

đã đi «nghỉ phép»

ở Côte d'Azur

Báo chí đã loan báo những chuyến thăm cuồng nhiệt và bận rộn của ngài như thế đó

Ở chốn xa xăm kia

trên sân khấu các Chiến dịch Ngân hàng(13)

đạo quân viễn chinh

không còn những thành quả như trước nữa

và trong bối cảnh tuyệt vời

ngã xuống những vai phụ diễn đáng thương của cái chết

Duy những kẻ buôn lậu đồng bạc

là hô bis và vỗ tay

Nơi này người ta hô Nữa đi

chỗ kia thiên hạ kêu Đủ rồi

xa hơn nữa người ta kêu Hòa bình

và chư vị thượng lưu đã thật kín đáo ẩn mặt

Tất cả những điều đó không phải là chuyện vặt vãnh

những đại công ty quốc tế của các Nhà Độc quyền

đã báo nguy các chuyên viên thượng thặng

những chiến lược gia khôn khéo nhất của mình

Một người trong bọn họ

một anh mắc chứng cuồng vinh luôn luôn ngọ nguậy không biết mỏi mệt tầm thường dai dẳng đến choáng mặt

và là kẻ tự khoác trên mình cái vinh quang mượn đỡ của người khác trong đệ nhị thế chiến trên con đường đứt đoạn của sắt thép trong tai ương(14)

vụt hạ cánh xuống Việt-Nam

Và chưa đầy thời gian sử dụng ít lâu sau đó để viết ra

đã tìm thấy giải pháp cho cuộc xung đột bất tận này

       Muốn chấm dứt hoặc cải thiện cuộc chiến đáng tiếc và cần thiết ở Việt-Nam, thật là giản dị, chỉ cần đặt Việt-Nam vào vòng chiến.

Và tóm lược giải pháp ấy bằng một khẩu hiệu linh nghiệm không thể chối cãi

       Hùng dũng mau lẹ

ông ta lại đáp tàu bay

không quên ra những điều minh xác thật chí lý

       Người Pháp và người Việt đã chém giết nhau để bảo vệ sinh mạng và tài sản của những kẻ gom đống những của cải kếch xù, ấy là chỉ mới nói tới dân Tầu ở Sài-gòn và dân Việt ở Hà-nội(15), và tất cả là do tiền của của nhân dân Pháp đóng thuế gánh chịu.

       Do đó, chỉ có một giải pháp: tạo lập một quân đội thật sự Việt-Nam đủ mạnh để vãn hồi trật tự, là vì chiến tranh diễn ra là ở Việt-Nam (Bắc kỳ, Trung kỳ, Nam kỳ), xứ sở của hai mươi lăm triệu người. Chính là bằng việc tạo lập quân đội quốc gia này mà nhân dân Việt-Nam sẽ ý thức trọn vẹn nền độc lập của mình. Cuộc chiến tranh này, nơi mất còn nền độc lập của Việt-Nam, tự do và tài sản của công dân Việt-Nam, phải được Việt-Nam coi như cuộc chiến tranh của mình. Giới ưu tú của Việt-Nam phải chấm dứt cái cảnh «trùm chăn» bởi lo ngại sẽ mang họa vào thân nếu cộng sản thắng lợi. Chiến tranh này phải là cuộc chiến tranh do Việt-Nam theo đuổi với sự hỗ trợ của nước Pháp, chứ không phải là một cuộc chiến do Pháp quốc theo đuổi với sự hỗ trợ của Việt-Nam.

       Ấy trước tiên là một trạng thái tinh thần cần phải tạo lập, cái trạng thái mà con mãnh sư già Lý Thừa Vãn kia đã biết tạo ra ở Triều tiên.

       Và đó là những cải tổ sâu xa cần phải thực hiện.

----------------------------

Ghi chú của Diễm Châu

I. về tác phẩm:

II. về tác giả:

JACQUES PRÉVERT sinh ngày 4.2.1900 tại Neuilly-sur-Seine (Seine) Pháp; cha là một người Bretagne và mẹ là người Auvergne. Ông mất ngày 11.4.1977 tại Omonville-la-Petite (Manche). Thủa nhỏ theo học trường làng ở Paris. Bắt đầu làm các nghề vặt để sống từ năm 15 tuổi.

Năm 1925 gặp gỡ các nhà thơ siêu thực. Đến năm 1930 khởi sự cho đăng những bài thơ đầu tiên. Prévert còn viết truyện phim cho một số tác phẩm đã trở thành bất hủ của điện ảnh Pháp như Quai des brumes, le Jour se lève, les Visiteurs du soir, les Enfants du paradis... Ông cũng đã có dịp cư trú một năm ở Hoa kỳ (1938).

Thơ Prévert được in thành tập lần đầu tiên vào năm 1944. Ấy là một ấn bản bí mật in ronéo 200 bản do một số học sinh trung học ở Reims thực hiện. Kế đó, cùng với một số bài thơ khác, những bài trong ấn bản nói trên được René Bertelé thu thập và in thành tập (12.1945). Tập thơ này chỉ trở thành ấn bản «dứt khoát» của cuốn Paroles vào năm 1947 sau khi đã được coi lại và bổ túc. Và từ ấy đến nay, nhà xuất bản «le Point du Jour» của René Bertelé đã được nhà Gallimard mua lại, và Paroles đã được in ra tới trên 3 triệu cuốn, chưa kể vô số những bản dịch ở khắp nơi trên thế giới. Thơ Prévert đã trở thành «đại chúng».

Nhận định về thơ Prévert, nhà thơ Mỹ Laurence Ferlinghetti có viết: «Nhiều bài thơ trong tập Paroles phát xuất từ Thế chiến II và cuộc chiếm đóng (của Đức quốc xã) ở Pháp. Prévert đặc biệt nói với những người Pháp trẻ tuổi ngay sau Chiến tranh, nhất là với những người lớn lên trong thời chiếm đóng và cảm thấy hoàn toàn xa lạ với Giáo hội và Nhà nước.» Ferlinghetti còn cho rằng, theo Prévert, «Con người được dành cho niềm vui (sống) nhưng có một thứ âm mưu thường trực chống lại niềm vui đó. Prévert luôn luôn tố cáo cái âm mưu kia.» Trong chiến tranh Việt Nam, (mà người ta quen gọi là chiến tranh Đông dương I & II), Prévert đã đứng về phía nhân dân Việt Nam chống lại những âm mưu và hành động của thực dân và đế quốc. Đặc biệt, một số bài thơ dài, ngắn của Jacques Prévert chứng tỏ tấm lòng và sự ngưỡng mộ của ông đối với dân Việt Nam... Dân Việt Nam cũng rất yêu thơ Prévert: nguyên một bài “Barbara” của ông đã có ít nhất là bốn bản Việt ngữ! Ngót 200 bài thơ của Prévert, rút từ hầu hết các tập thơ chính yếu của ông, đã được giới thiệu với bạn đọc Việt Nam qua các bản dịch của Nguyễn Đăng Thường và Diễm Châu (1993), Cao Nghi Bình và Diễm Châu (1998).

Thơ Prévert giản dị, cái giản dị của tiếng nói thường ngày được đem vào thơ, cái giản dị của những cảm nghĩ sâu sắc còn lại sau khi những lời nói bay đi. Thơ Prévert tình cảm, vì tình yêu là một động lực mãnh liệt trong thơ ông và hơn nữa, tình cảm ở đây đã đồng nghĩa với lòng yêu thương tha thiết đối với đồng loại, chống chiến tranh, chống thỏa hiệp, chống bất công, bóc lột và áp bức... Thơ Prévert còn là của trẻ thơ, chim chóc và cỏ hoa. Giữa các thế hệ khác nhau, kể từ cuộc thế chiến thứ nhì tới nay, người ta hài lòng nhận ra thơ Prévert không già. Như tình yêu, niềm vui sống và những cuộc đấu tranh cho tự do và quyền con người vẫn tiếp diễn ở khắp nơi...

Bước đầu giới thiệu Jacques Prévert trên Tiền Vệ, chúng tôi xin hiến bạn đọc một bài thơ dài của Prévert về Việt Nam qua bản dịch Cao Nghi Bình, bút hiệu của một nhà hoạt động văn hóa khá quen biết ở miền nam Việt Nam xưa. Bài này trích từ tập La Pluie et le beau temps (1955) của Jacques Prévert. Chúng tôi hy vọng có thể giới thiệu Jacques Prévert với bạn đọc nhiều hơn nữa trong các dịp khác, nếu trời vẫn đẹp.

(Diễm Châu)