Một chiều cuối tuần hết tháng 6-2013, tôi đi nghe Dick giới thiệu thi phẩm mới Under the Sky of No Complaint ở The Piano Factory, Boston. Hơn 15 năm qua, tác giả là một bạn thơ và anh đã nối kết tôi với một số nhà thơ, họa sĩ khác trong vùng qua những buổi đọc thơ bỏ túi tại các pub ở Boston hay Cambridge. Chúng tôi quen nhau khá tình cờ. Một hôm tại ngôi trường tôi dạy ở Dorchester xuất hiện một chàng khá cao mang kính cận với cái trán bắt đầu hói để tập sự làm hiệu trưởng trong một khóa thực tập. Sau đôi lần chào hỏi, Dick với tôi thân nhau vì cả hai đều có duyên nợ với thơ.

 

Đâu ngờ anh chàng vui tính thích đùa với học sinh ấy là một thi sĩ có sáng tác đăng trên nhiều tạp chí và thi tuyển ở Mỹ. Richard Martin là honorary poet của Binghamton ở tiểu bang New York, và đã chủ trì trong vòng 14 năm chương trình thi ca ở cái thị trấn nơi anh từng sinh sống và học hành. Hiện giờ là hiệu trưởng ở Boston, Dick vẫn tham gia các hoạt động văn nghệ và sáng tác thơ văn đều đặn. Anh cũng sinh hoạt một lúc với các nhóm thi sĩ đa văn hóa ở NY City, có thơ đăng trong tuyển tập chung của câu lạc bộ Nuyorican Poets’ Café.

 

Đôi dòng tiểu sử không thay thế được tác phẩm. Chỉ cần đọc thẳng các trang Richard Martin, người am hiểu sẽ nhận ra sự giao hòa của các trào lưu quan trọng từ nhóm Beat, phái NY City, xu hướng deep image, dòng thơ tự sự confessional, các thể nghiệm gây nhiều tranh luận của những thi sĩ L-A-N-G-U-A-G-E,... Nhưng tôi sẽ chẳng phí thời giờ giới thiệu nếu anh bạn của tôi chỉ là cái bóng của các phong trào và trường phái. Trái lại, khi đọc và dịch thơ, tôi khám phá một cõi ngôn từ đầy bản sắc, nhiều sáng tạo tài tình cộng với tay nghề của bậc cao thủ. Có thể nói Richard Martin là một nhà thơ khá hiếm ở Mỹ mang từ trong cốt cách phẩm chất siêu thực mà anh đã chưng cất tài tình với khí hậu Beat ngổ ngáo đặc trưng của West Coast nơi anh từng lưu lạc (và thuật tả trong hồi ký văn nghệ boink! do Lavender Ink xuất bản năm 2005 ở New Orleans).

 

Bên cạnh ý thức phê phán xã hội tiêu dùng và lối sống bị thương phẩm hóa, các câu thơ với ý tượng lạ bất ngờ gây chấn động sâu rộng trong tâm trạng người đọc, khơi mở cho sự chất vấn hoặc trầm tư. Trong số các nhà thơ yêu thích sáng tác của anh, ta thấy có Robert Creeley, Bill Kemmett, W.E. Butts, Bob Holman... Thi sĩ Andrei Codrescu, nhà bình luận văn học của National Public Radio (Đài phát thanh công cộng toàn quốc), đã gọi Richard Martin là “kẻ tường thuật mỗi ngày về tính năng động rỗng tuếch của văn hóa Mỹ, nhưng cũng là người biết rõ về các niềm vui của nó.”

 

Chân Phương

---------------------------------

Chú thích của người dịch:

 

Bốn bài thơ đầu được tuyển dịch từ thi phẩm Modulations (Asylum Arts, California, 1998). “Twist Sentences”: Từ cái tên kỳ quái hình thành tứ thơ chủ đạo của những câu siêu thực. Cách cấu tạo chọc tức ngữ nghĩa do phần đầu và phần cuối từng mệnh đề nối lại ngụ ý một sự trộn lộn tạp nham của văn minh cơ khí và lối sống thị trường. Lời tuyên bố thi pháp của nhà thơ phải chăng là một thách thức trào lộng bên ngoài mọi chủ nghĩa hình thức thời thượng: Tôi thích ở lại để cầm xà beng tháo tung một chữ. Trong tiếng Mỹ, gravy[*] ngoài nghĩa đen là nước sốt, nước thịt nấu đặc, còn nghĩa lóng là món tiền hời, đồng bạc mánh mung... “Out There” và “Abandonment” là tuyên ngôn bình dị về quan niệm nghệ thuật của thi sĩ, ca ngợi thiên nhiên và tự do nghệ thuật, vừa lãng mạn vừa nổi loạn. Bụi khói thế kỷ, vấn nạn gia cư, đầu óc căng thẳng... làm sao sánh được với đất trời, cây cỏ, những tiếng chim và âm thanh chó sủa mừng trẻ con! “Sadness Competition” tự nó toát lên chất nhân bản với óc châm biếm đen của Richard Martin, kèm với nỗi buồn bất lực của nhà thơ trước thế gian đầy tai ương và tội ác. Sau cùng, “Requisition” trong thi phẩm mới nhất Under the Sky of No Complaint (Lavender Ink, New Orleans, 2013), là một bằng chứng của tài nghệ ngôn từ cộng thêm óc tưởng tượng đầy trào phúng của nhà thơ, với đoạn cuối rất hiện thực đời thường kiểu Mỹ vừa châm biếm các cliché của văn hóa thị trường.