Wassily Kandinsky sinh ngày 4 tháng 12 năm 1866 ở Moscou, là một hoạ sĩ Nga và lý thuyết gia nghệ thuật lỗi lạc của thế giới. Ông được coi là một trong những hoạ sĩ quan trọng nhất của thế kỷ XX bên cạnh Pablo Picasso, Paul Klee, Henri Matisse... và do là tác giả bức tranh “phi tượng hình” đầu tiên trong lịch sử nghệ thuật hiện đại – một tác phẩm màu nước vẽ năm 1910 – ông còn được nhìn nhận là người sáng lập nghệ thuật trừu tượng. Suốt thời thơ ấu và niên thiếu, trừ một năm ở Florence, Ý-đại-lợi [với cha mẹ], Kandinsky sống ở Odessa, từng theo học luật và kinh tế tại Đại học Moscou [từ 1886], và sau khi tốt nghiệp đã từng hành nghề như một giảng viên. Thời gian dạy học ở Đại học Luật Moscou đánh dấu những bước khởi đầu sự nghiệp viết lách của nhà hoạ sĩ tương lai, nhất là đối với những tác phẩm “lập thuyết” của ông: ông bắt đầu viết nhiều về các vấn đề tinh thần, tâm linh – những thứ về sau có một tầm ảnh hưởng khá quan trọng đối với sáng tác hội hoạ của ông. Ông chỉ thực sự bắt đầu học vẽ, từ những bước vỡ lòng, vẽ theo mẫu, hình hoạ và cơ thể học, ở tuổi 30, khi ông quyết định đến Munich và ghi tên vào học tại Viện Mỹ thuật năm 1896. Ông trở về Moscou năm 1918, sau Cách mạng tháng Mười Nga, nhưng sau đó gặp “trắc trở” với đường lối và những lý thuyết nghệ thuật “nhà nước”, ông trở lại Đức [1921] và dạy ở Bauhaus từ 1922 cho đến khi cơ sở này bị chính quyền Đức quốc xã đóng cửa [1933], và ông khăn gói qua định cư ở Pháp, chuyển qua quốc tịch nước này [1939] và sống ở Neuilly-sur-Seine cho đến khi qua đời ngày 13 tháng 12 năm 1944, để lại cho hậu thế một sự nghiệp và tác phẩm nghệ thuật phong phú ít có.

 

Một trong những biến cố đáng ghi nhận trong hoạt động nghệ thuật của Wassily Kandinsky là việc ông cùng một số hoạ sĩ ở Munich lập thành một nhóm có tên là Der Blaue Reiter [Kỵ sĩ xanh] sinh hoạt từ 1911-1914. Der Blaue Reiter qui tụ những tên tuổi lớn như Franz Marc, August Macke, Gabriele Münter, Lyonel Feininger, Albert Bloch, tuy không có hẳn một tuyên ngôn chủ đạo, nhung vào thời điểm các khuynh hướng nghệ thuật “xung đột dữ dội” ấy, sự kiện ngồi chung với Wassily Kandinsky và Franz Marc, về sau có thêm Paul Klee, đã là một phát biểu minh bạch rồi. Các hoạ sĩ trong nhóm tất nhiên không ai giống ai, thế nhưng mọi người mặc nhiên chia sẻ một mong muốn chung, ấy là thúc đẩy một nền nghệ thuật hiện đại biểu hiện những chân lý tâm linh qua nghệ thuật của mình, liên kết nghệ thuật thị giác với âm nhạc, màu sắc và một cung cách làm nghệ thuật có tính tự nhiên và theo trực giác. Der Blaue Reiter không sống lâu, nhưng cái “đuôi” của phong trào khi đổi mới đã hồi sinh với nhóm Die Blaue Vier [The Blue Four] năm 1923 ở Mỹ với nhiều hoạt động triển lãm và diễn thuyết tưng bừng một năm sau đó – với Wassily Kandinsky, Lyonel Feininger, Paul Klee và Alexej von Jawlensky.

 

Klänge [Sounds] của Wassily Kandinsky lần đầu tiên được xuất bản ở Munich năm 1912, gần như cùng một năm với tác phẩm kinh điển của ông là Über das Geistige in der Kunst [“Concerning the Spiritual in Art”], với số lượng giới hạn. Thời ấy tập thơ[*] với những minh hoạ tuyệt đẹp của Kandinsky được chào đón một cách nồng nhiệt bởi các nghệ sĩ Dada ở Zürich, và đặc biệt được các hoạ sĩ / nhà thơ Hugo Ball và Jean Arp [hai trong những sáng lập viên quan trọng của Dada] ca ngợi, nhưng vẫn ít được biết và ít được nhắc đến trong số những thành quả quan trọng của hoạ sĩ. Quan trọng, bởi lẽ những tranh khắc gỗ của hoạ sĩ trong tập này rõ ràng biến chuyển từ những nét tạo dáng cảm hứng phong cách biểu trưng “Jugendstil”[**] đến những hoạ tiết thuần tuý trừu tượng. Và đồng thời cũng bởi lẽ những bài thơ trong tập này liên hoàn luận giải những vấn đề không gian, màu sắc, tạo dáng, cũng như cách nhìn trong một thế giới có sẵn cho chúng ta nhiều khả năng đa dạng nhưng thường khi lại mâu thuẫn – khi thì mang tính kể chuyện, khi thì mang tính diễn đạt, và đúng như nhận định của Elizabeth R. Napier, vừa là người dịch vừa là người giới thiệu tập thơ Sounds:

 

“... [Những bài thơ trong tập này] đều dí dỏm, giản dị trong kết cấu cũng như trong từ ngữ, với nội dung thường làm ta sửng sốt... Sounds tuy soi rọi một thứ ánh sáng khác nhưng không kém ý nghĩa trong bước chuyển hướng của Kandinsky tới phong cách trừu tượng – một chuyển động đã tạo được một ảnh hưởng sâu đậm trong những hướng đi tương lai của nghệ thuật...”

 

 

 

 

Trái: Bìa tập thơ Sounds của Kandinsky. Phải: Một minh hoạ màu trong ấn bản Klänge, 1912.

----------------

“Tại sao?” dịch từ bản tiếng Anh “Why?” của Albert C. Todd trong 20th Century Russian Poetry - Silver and Steel – An Anthology, do Albert Todd và Max Hayward biên tập, Yevgeny Yevtushenko tuyển chọn và viết giới thiệu (Anchor Books/Doubleday, 1993). “Phiêu lưu”, “Một hai thứ”, “Khác”, “Lối ra”, và “Những chiếc lá” dịch từ bản tiếng Anh “Adventure”, “One thing or two”, Different”, Exit”, và “Leaves” trong Wassily Kandinsky, Sounds (Yale University Press, 1981) - do Elizabeth R. Napier dịch và giới thiệu, với đầy đủ phần nguyên tác tiếng Đức & một bảng niên đại.

 

Tác dụng của màu sắc  (nhận định mỹ thuật) 

... Màu sắc là phím đàn, mắt là cái búa đập lên nó, tâm hồn là thứ nhạc khí có muôn ngàn dây cung. Còn người nghệ sĩ, hắn là bàn tay nhờ có phím này hay phím nọ mà có được sự rung động đúng điệu của tâm hồn... [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên] (...)

 

[THƠ CỦA HOẠ SĨ] Những tiếng động | Phấn và bồ hóng  (thơ) 

Wassily Kandinsky (1866-1944), nhà danh hoạ của thế kỷ 20, không chỉ tập trung vào việc vẽ. Ông nói: “Marc và tôi đã ném chính mình vào hội hoạ, nhưng hội hoạ đơn thuần không làm chúng tôi thoả mãn...” Thế rồi, ông làm thơ... Mặt. / Xa. / Mây. / . . . . / . . . . / Một người đàn ông đứng đó với một cây kiếm dài. Cây kiếm dài và to bản. Rất to bản... | Ôi, hắn đi chậm làm sao. / Giá như ở đó có một người nào bảo hắn: Nhanh hơn, đi nhanh hơn, nhanh hơn, nhanh hơn, nhanh hơn, nhanh hơn... [Bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn]