văn học

thơ

Nhiều tác giả

Hai mươi nhà thơ Ba-lan hôm nay [16-20]

(Diễm Châu giới thiệu và dịch)

Muốn có một trái tim, ta cần phải sử dụng nó.

CYPRIAN KAMIL NORWID (1821-83)

Trong những ngày tháng qua, trên Tiền Vệ, tôi có may mắn được giới thiệu vắn tắt với bạn đọc một số các nhà thơ Ba-lan. Hiện nay đã có thể nói rằng các nhà thơ ấy (kể từ Stanislaw Baranczak trở lên) là những người đã thành danh, những «tên tuổi» của thi ca Ba-lan ở thế kỷ XX. Tiếp nối công việc trên, hôm nay, tôi lại được hân hạnh đề nghị với quý bạn đọc một số các nhà thơ khác của Ba-lan. Những người kế tiếp này là những nhà thơ còn trẻ hoặc rất trẻ mà tài năng vừa bừng nở, và có lẽ, đối với một số nào đó, còn chờ thử thách của thời gian...

Có lẽ không phải tất cả thơ Ba-lan ở thế kỷ này đều nhằm trả lời một vấn nạn mà Czeslaw Milosz đã nêu ra hồi đầu thế kỷ: «Thi ca nghĩa là gì khi không cứu được quốc gia, dân tộc?...», nhưng, ở vị trí «địa lý chính trị» đặc biệt của Ba-lan, phải khách quan nhìn nhận rằng «sử tính» là một điều hết sức «thiết thân» đối với các nhà thơ đã sinh, sống trên đất nước này hoặc đã phải xa lìa quê hương.

Các biến cố đau thương diễn ra ở Ba-lan – Ba-lan là ở đâu? – đã làm chứng cho điều ấy. Từ 1948 đến 1989, một quan niệm «thiên đường» đã được áp đặt trên đất nước và người dân Ba-lan. Và những tâm hồn mẫn cảm nhất trong dân tộc ấy – kể cả nơi những chiều hướng «riêng tư», «riêng tư mới»... xuất phát từ kinh hoàng, cô lập hay được cố tình nuôi dưỡng, thúc đẩy,... đều không tránh khỏi những trăn trở...

Một phúc trình tỉ mỉ về chế độ bao vây, uy hiếp và trấn áp của «thiên đường» nọ có lẽ vẫn còn phải đợi qua thế kỷ XXI này, nhưng qua các «sự cố» lộ diện hoặc ngấm ngầm, đã có những tiếng nói, – dũng cảm hay không, ở đây thực sự không cần thiết –, những mảnh phóng sự trực tiếp từ thiên đường..., những điều cần biết hoặc cần ôn lại cho chính các nạn nhân và cả những kẻ từng áp đặt...

Với 20 nhà thơ «trẻ», tôi hy vọng cống hiến bạn đọc không có nhiều thì giờ và phương tiện, một cái nhìn «chim bay» về Thơ Ba-lan trong giai đoạn chuyển tiếp hiện nay.

(Phần lớn các bài dịch ở đây dựa theo bản Anh văn in trong

Donald Pirie, Young Poets of a New Poland (Forest Books/ Unesco Publishing 1993).

________________________

16. MARCIN SENDECKI (1967~)

MARCIN SENDECKI sinh năm 1967 tại Gdańsk. Là sinh viên y khoa từ 1986-90, nay theo học khoa xã hội học tại đại học Varsovie. Sống ở ngoài Varsovie, ở vùng Tomaszów Lubelski. Khởi sự đăng thơ năm 1987. Đã đăng thơ trên nhiều báo và cả trong tuyển tập przyszli barbarzyńcy ('quân man di dã tới'). Tập thơ đầu tay Z wysokości ('Nhìn xuống') do «bibLioteka brulionu» xuất bản năm 1992.

CHẮC CHẮN

Chắc chắn là hãy còn quá sớm, nhưng

khi nào thì chuyện ấy chắc chắn khởi sự? Chắc chắn là

không phải lúc này, một vài phút trước bảy giờ, chắc chắn là

không phải ở đây, trên chuyến tàu chạy đường Vac-xô-vi – Lu-blin này

và có lẽ cũng chẳng phải với những người này, với hết thảy tám người, kể cả

tôi, đang trừng mắt nhìn ra ngoài cửa sổ, nhìn vào tờ báo và vào

mắt những người kế cận, mặc dù

dễ dàng hơn nhiều là đối xét màu sắc của họ bằng cách lục trong

sắc tay hoặc

con tim

1986

MỘT BÀI HÁT CŨ

Nàng thường trở lại nhà vào ba giờ sáng

tôi cũng không rõ phải chăng nàng nằm ngửa, phải chăng

nàng gục mặt vào gối, tôi thật không rõ. Vào mùa hè

buổi sáng lúc mà chim chóc đồng ca ríu rít, những người đàn ông lặng lẽ

nhấc đồ nghề đi câu và rong ruổi suốt chặng đường tới

bên bờ dòng nước. Lúc này chim câu ấp trứng mất lâu hơn,

những lưỡi cày tuyết đầu tiên ré qua thật hãi hùng,

rồi đôi chiếc xe nghiền nát bùn xám,

cuối cùng bữa điểm tâm dưới ánh sáng chói lòa của những bóng đèn trần trụi.

Chẳng mấy chốc nàng sẽ thức dậy. Khi chúng tôi ra khỏi nhà,

tôi sẽ đưa cho nàng cái áo khoác ngoài ấy.

1985

LẦN NÀY SẼ KHÔNG CÓ TỔN THẤT

Ngày này sẽ là một ngày lễ, đột ngột và tuyệt vời, đầy

ánh nắng và những đôi giầy mới sáng bóng. Lần này

những ống loa sẽ không làm chúng ta thất vọng, thanh niên

sẽ vui vẻ nhổ xuống từ những hàng bao-lơn cao và thịt, ôi thịt

sẽ bềnh bồng xuống phố trong lúc chúng ta châm thuốc điếu

từ những ngọn đuốc cháy bừng. Và sẽ có biết bao là từ,

trong như chuông đồng, như âm thanh những cánh cửa nhà thờ khép lại.

Ngày ấy sẽ là một ngày lễ, và chúng ta sẽ ăn

bánh ngọt.

1989

XE BUÝT VÀ TÀU ĐIỆN

Báo hằng ngày sống mỗi lúc một mau lẹ. Lúc này cả anh nữa

cũng có chỗ nơi miệng chúng, khi anh đọc thấy, từ trên

vai một người trẻ tuổi nào đó, một đôi lời

của chính anh. Những tấm hình chụp cũ kỹ có giá, tiền bạc và

địa chỉ hòa tan trong túi anh.

Tháng Tư 1989, Varsovie

CHỦ NHẬT

Trái tim tôi ở trong túi tôi

Frank O'Hara

Ánh sáng êm ả vượt qua những biên giới của sự trong sáng,

hòa cùng hơi thở và khói của những điếu thuốc lá rẻ tiền.

Lớp sơn đã vàng tróc ra từ những vách tường, những mảnh vụn trên chăn mền,

nhưng mẩu đoạn nối ráp trong nhà, và một mặt bàn quang đãng. Trái tim tôi

nằm trước mặt tôi, bất động.

________________________

17. ARTUR SZLOSAREK (1968~)

ARTUR SZLOSAREK sinh năm 1968. Học văn chương tỉ giảo tại đại học Bonn, Đức. Khởi sự đăng thơ trên những trang báo Zeszyty Literackie của người di cư Ba lan. Đã đăng thơ trên nhiều tạp chí khác. Tập thơ đầu tay: Wiersze napisane ('Thơ viết') do oficyna literacka, Cracovie xuất bản, 1991.

* * *

ở bất cứ giai đoạn nào anh cũng có thể bắt đầu lại: có lẽ

anh không thể nghe thấy tiếng chim thiên đường kêu réo xuyên qua

màng tai anh và không khí, nhưng chúng hiện hữu

vào hết mọi lúc, cũng như anh

ở bất cứ giai đoạn nào anh cũng có thể bắt đầu lại: có lẽ

anh không thể cảm thấy hơi thở của cây cỏ đã ngột ngạt ra sao

những chiếc bóng của sâu bọ đi lại ra sao bên trong

mùi thơm nồng nặc của những đóa hoa

ở bất cứ giai đoạn nào anh cũng có thể bắt đầu lại: có lẽ

anh không nhớ tiếng rên rỉ của muông thú,

mùi vị của những mùa xuân hay người được tiền định cho anh, hay tại sao

anh lại tắm mát đôi chân bên bờ dòng nước

ở bất cứ giai đoạn nào anh cũng có thể bắt đầu lại: có lẽ

anh quả là không biết rằng anh đang mang nặng biết bao ở bên trong anh

và ngay lúc anh đưa bàn tay ra anh trở thành, trong chốc lát:

minh tinh Cay đắng,

và trái táo đã nhai lăn qua

________________________

18. PAWEŁ MARCINKIEWICZ (1969~)

PAWEŁ MARCINKIEWICZ sinh tại Opole năm 1969. Từ 1990 là sinh viên văn chương Anh tại đại học Wrocław. Nay dạy tiếng Anh trong một trường tiểu học ở địa phương. Cho tới nay đã xuất bản ba tập thơ mỏng: Zostaw noc niech płynie ('Hãy bỏ đêm tối mặc nó trô'i), do Wolność i Pokój xuất bản, Opole, 1988; Uciekaj Macinkiewic Uciekaj ('Chạy, Macinkiewicz, chạy'), Varsovie, 1990; và 18 wierzy o tym, ze ogien bedzie róza ('18 bài thơ về việc lửa sẽ là một bông hồng') trong tủ sách Okolice, 1991. Thơ của Macinkiewicz cũng đã xuất hiện trên những tạp chí như Na Głos.

BÀI THƠ CHO MARCUS AURELIUS

«Hỡi hồn ta, cả mi nữa, một ngày kia mi có trở thành tốt lành,

đơn giản, độc nhất, trần trụi, hiển hiện rõ rệt hơn là

cái thân xác đã đánh bẫy mi này?»

Marcus Aurelius, Trầm tư X, 1

Sử dụng hằng trăm cây số đi bằng xe lửa,

Những điếu thuốc hút trên một dạ dầy trống rỗng, hay những cây cầu, những cơ bắp quặn đau,

những gì vẫn liên tục để lại tới ngày mai, tới không bao giờ, mất đi giữa

một chiếc ly và lúc nâng nó lên môi; si tình với túng thiếu và thuần hóa

quang cảnh nhìn từ khung cửa sổ; mang chiếc áo banh ra của trời như một ngọn cờ;

rồi gạt đi sự khinh bỉ, dìm những bó đuốc hờn căm và nói

về những kẻ hành hạ chúng ta không cần tới những phụ âm rít lên; không đếm tháng ngày, không hãi sợ

những mê lộ hay cách biệt to lớn; và không ghen với khoảng sống dài lâu của giống cù-tùng châu Mỹ,

hay sự tự do của các vì sao; và về những chữ vọt ra vì giận dữ «đ.m. mi» nghe thấy ở bên lối cửa –

cảm thấy yêu; có khả năng không cần có, không kêu gào một sự nghèo nàn lớn hơn ai đó đang đau khổ:

Những điều này, chúng tôi không thể làm được. Chúng tôi sưu tập tem thư và nước bọt và chúng tôi ít khi bị đảo lộn đầu óc

Vì những trại tù hay phòng giam ở các xứ khác; điều duy nhất hợp nhất chúng tôi với những người bạn

hay kẻ thù của chúng tôi là nỗi kinh hoàng, sự run rẩy của chúng tôi trước độc tài

Của những tế bào máu, của những phòng hơi ngạt; cổ họng chúng tôi lúc nào cũng lặp lại cùng một lời

Thần chú ấy: «Xin hãy nhân từ với với chúng tôi, hỡi Hành tinh của những kẻ Sát nhân, Hành tinh của loài

Linh cẩu*» ; chúng tôi ngủ không ngon giấc, chúng tôi trút bụi vào thức uống – lửa đã bùng ra

Từ những khung cửa sổ của các giác quan và từ ngữ chúng tôi; chúng tôi chỉ muốn thét lên, rằng thật không phải phép...

Rằng nước Chúa ... rằng sự phục sinh của thể xác ... rằng hồn thiêng của chúng tôi ... rằng ấy là điều

Đấng Tối cao đã ban cho chúng tôi – nhưng chúng tôi vẫn bì bõm lội qua những căn buồng hết sức to lớn, xuống những hành lang nơi

Hết mọi cánh cửa ra vào đều khóa chắc. Chúng tôi đứng đơn độc trước đội hành hình.

--------------------------------------

* hyenas (Anh văn): một giống chó rừng ăn thịt xác thối, dữ và nhát, thường thấy ở châu Á và châu Phi. (người dịch)

* * *

Đêm thật là đen tối – và em có ở bên trong người em

Một dòng sông nơi bầy cá hương lấp lánh, một con bướm

Bay thật cao khiến nó có thể là một vì sao.

Ngay cả khi thiếu những từ đúng đắn tôi mô tả

Cơn đói khát của trái đất khi em bước trên nó, sự say mê của nó

Khi vì em bầu trời trở thành thanh trong.

Nếu thế giới là một bài sonnet – thời em là

Âm vận, tiết điệu và thi khúc.

Em là phút lặng nghỉ của nước, dấu tán thán

Của lửa – nếu như thế giới này chỉ là thế giới.

Em có trong em một âm thanh hết sức trong trẻo khiến nó có thể

Được kêu bằng cái chết – ngoài mọi biên giới

Của ngôn ngữ tôi sẽ mang em trong máu tôi – vì tôi

Là kẻ đắm tàu trên chiếc bè của đại từ «Em».

LỜI RU

Ngủ đi thôi. Đội phòng hỏa và một ly nước đang canh chừng

Mi. Sàn nhà sẽ không tan vỡ và chiếc giường này sẽ không gập vào lòng

Của nỗi kinh hoàng đã bị lửa bắt cóc. Nhắm mắt lại đi. Sợi dây của bóng đèn

Sẽ không đốt cháy mi, cũng như màu trắng trần nhà. Ngủ

Cho say. Máu mi sẽ không bùng thành những ngọn lửa. Không có sự thiêu đốt nào khuất phục được mi.

Lửa sẽ không nuốt được chăn mền. Không xô đẩy vào được hai buồng phổi

Qua lỗ mũi mi. Ngủ cho say. Bóng tối sẽ không phạm tội phóng hỏa.

Mi sẽ không phải chạy ra bốc cháy như một bó đuốc. Lửa

Sẽ không ăn lạm vào mặt mi hay đôi cánh tay. Sẽ không có chiến tranh

Của những mảnh giẻ rách ngụt lửa. Ngủ đi thôi. Mi sẽ có một giấc ngủ

yên hàn. Không một vượt thoát từ vách tường bốc cháy tới mép

Của những tấm trải giường. Không băng bó. Lửa sẽ không lần mò

Vào dưới mu mắt mi. Ngủ cho say. Mi sẽ không la thét trong những ngọn lửa.

Ngủ đi thôi. Ngọn lửa không thể đánh thức được mi. Cả đến một ngọn lửa cũng không thể đánh thức được mi.

________________________

19. TOMASZ TITKOW (1969~)

TOMASZ TITKOW sinh năm 1969 tại Varsovie, nơi anh học đại học về tâm lý. Đã tự xuất bản tập thơ đầu tay nhan đề là Komu dzwoni budzik ('Đồng hồ báo thức reng cho ai') ở Varsovie năm 1990.

* * *

Tôi sống một cuộc đời cũng chẳng có gì là ghê gớm

Tôi thật khỏe khoắn

Bữa ăn có người nấu nướng cho tôi

sàn nhà cũng có người chùi bóng

lâu lâu

tôi bại sản và vẫn lạc quan

tôi ngạc nhiên trước sự việc

dẫu chẳng có gì là quá nặng nề dĩ nhiên

và tôi nuốt vô số aspirin

khi cảm cúm hoành hành quanh mình

đôi khi

tôi khóa cửa ra vào và cửa sổ lại

rồi trên một mẩu giấy cũng thường

tôi ra sức nếu được

cứu vớt bản thân tôi khỏi quên lãng

một điều

thành thực mà nói

cũng không phải là dễ dàng gì đối với tôi

ÔI, CÁC NGƯỜI THẾ GIỚI DIỆU KỲ!

Ôi, các người thế giới diệu kỳ!

các người thật sự không cho tôi là nghiêm trọng đủ

các người chẳng hề thách thức sự can trường của tôi

hay cả đến ý thức của tôi về thể diện

không phải hàm sư tử hay trái tim thiên nga

không có cơ có những nhận xét hiểm độc khi đối diện kẻ hành quyết

khá nhất thời tôi có những hoài nghi kỳ cục ấy

những hoài nghi mà tôi chỉ có thể cười nhạo lúc sau

khi tôi đón chào ngày mới tới bằng cách đưa bàn chải đánh răng

những lời của tôi

đã hết sức cố gắng

nhưng chúng không đặc biệt xuất sắc về chuyện này

chúng hoàn toàn líu lưỡi

khi tự giải thích

một cách không thuyết phục lắm

có lẽ cũng chẳng bao lâu nữa chúng sẽ

lại đi tìm cái chai

BÀI CA CỦA NGƯỜI GÁC ĐÊM

này nghe đây, mi chứng nhức đầu mi

mi chẳng để cho ta ngơi lấy một lát

dẫu ta phải thú nhận rằng đó không phải mục đích

mở mắt là chuyện họ trả tiền thuê ta

là vì ta là kẻ gác-gác-gác

đêm, ờ – , vậy thời mi hãy để ta

cho mi biết ta là ai

ngồi đây để râu mọc lởm chởm trên cằm

canh cho khách của khách sạn khỏi gặp mấy cô điếm bên ngoài

dẫu khi ông công an tới dò xét

ta giả bộ ngây ngô, chứ biết sao

ta phải đi đây, bởi có ai đó đã xuất hiện

trong đêm đen sâu thẳm tối như mực

nên đây lại là lúc khoác bộ mặt nghiêm nghị

của người gác đêm cương quyết có một

* * *

thế còn mi?

chẳng phải mi đã bị nhiễm cái thèm khát vượt thoát,

thật đột nhiên và bất ngờ

khi chuyện duy nhất mà mi còn giữ lại với mi

là sự chai cứng của con tim và nụ cười ấy

nụ cười hơi vặn vẹo hai khóe mép

khi cơn điên tinh tuyền của kiêu hãnh bóp nghẹt mi

và ngăn chận mi tự giải thích

hay lại muốn được vững dạ

khi mi thốt lên tiếng, ôi cái tiếng ngọt ngào làm sao – vĩnh biệt –

thế rồi mi quay lưng lại với hết mọi sự

và tất cả những gì hệ trọng đúng là

khi nào mi khởi sự cuộc hành trình

bởi thế mi hãy nói cho ta hay –

chẳng phải mi đã bị nhiễm cái thèm khát vượt thoát

* * *

trong góc buồng tắm của tôi

quỷ ma lẻn lút và tránh né

có phải sáng nay tôi đã nhuộm đen hai bên tóc mai?

nó chết trong buồng tôi

con ruồi ấy

đã qua đời nhưng chưa qua hẳn

bốn vó còn chổng lên

tôi sẽ ma chay cho nó

trong chậu phong-lữ-thảo*

và suy ngẫm

linh hồn nó lúc này ở đâu

sau đó tôi sẽ có cải bắp đỏ

món xà-lách cho bữa tối

thú vị thay thật là thú vị

trọn vẹn vũ trụ trong buồng tôi.

-----------------------------

* geranium. (người dịch)

* * *

mời bóng vào, hỡi bóng

ta đón nhận bóng vào trong

và trên bản thân ta

ta không còn là kẻ tận tình ngưỡng mộ thế giới này

không còn là nơi chứa đựng sự sai lầm và những lời tâm sự của nó

ta sẽ thôi không say sưa cuộc đời như

ta say sưa rượu

ta chỉ có thể gật đầu thông cảm

ta bất lực ở bên trong

và đã bỏ mọi người lại ở xa sau

ta nắm lấy những âm thanh của sống

qua vách tường qua đêm tối

từ tiệc tùng ở nhà các bạn ta

từ hơi thở của thành phố từ những mẩu chuyện do mưa

kể lại

từ căn bếp nơi mẹ ta đang rửa chén đĩa

sau bữa ăn tối

– nhưng chuyện ấy lúc này đã trở thành một giấc mơ

lúc này đã trở thành một giấc mơ

không còn gì trở lại bao giờ nữa

chỉ có những chữ

chúng mưa xuống người ta thật mạnh

như đá

________________________

20. JERZY JARNIEWICZ

JERZY JARNIEWICZ là một nhà thơ trẻ ở Łodz. Ông cũng là một nhà phiên dịch nổi tiếng. Từng viết luận án về các nhà thơ Philip Larkin, Douglas Dunn và Craig Raine. Bài trích trên đây được dịch theo bản Anh văn của chính tác giả (đăng trên Poetry Review, bộ 80, số 2, mùa hè 1990, Luân-đôn).

LỊCH SỬ VẮN TẮT

Vào Cuộc chiến Ba mươi năm

chúng ta chui xuống đất dưới những đổ nát

vì sợ

rằng chúng ta có thể bị bọn lính đánh thuê của Wallenstein tìm ra

Khi Cuộc Săn bắn lớn diễn ra

chúng ta tiếp tục trốn dưới hầm

vì sợ

rằng chúng ta có thể bị các siêu nhân tóc vàng hoe ở xứ sở của Goethe

tìm ra

Ngày nay

chúng ta ra khỏi buồng và bước trong hành lang