Trong cuộc trao đổi xung quanh cách dịch từ “great” trên tienve.org đã có nhiều ý kiến rất thú vị, riêng cá nhân tôi luôn luôn cho rằng dịch thuật là việc làm hết sức chủ quan, hết sức tương đối, đối với một số độc giả, cách dịch này là hay, với người khác các dịch ấy lại là dở, do cách cảm nhận của từng cá nhân là rất ...cá nhân. Tuy vậy nói thế không có nghĩa cào bằng tất cả, dịch thuật là phép ánh xạ (mapping) one to many – tức là có nhiều phương án tới ngôn ngữ đích, từ một mệnh đề của ngôn ngữ nguồn, vì thế người dịch có thể chọn các tiêu chí (criteria) khác nhau để thực hiện thao tác dịch của mình. Ví dụ:

1. Trung thành tuyệt đối với cấu trúc và ngữ nghĩa của bản chính, hy sinh phong cách tương đương ở bản dịch phần nào – có thể gọi đây là lối dịch thuần túy kỹ thuật (technical translation), thiên về dịch các tài liệu khoa học kỹ thuật hoặc văn bản pháp luật. Câu văn dịch sẽ thường cứng nhắc, nhưng rất chính xác. Đôi khi chính xác quá lại gây ra sự ngộ nhận hoặc lẫn lộn, mù mịt (confused) với độc giả vốn không có khái niệm, kiến thức về cách diễn đạt ở ngôn ngữ nguồn.

2. Thiên về tái tạo (recreation) hơn là chuyển thể (transformation), cách này hy sinh phần nào độ chính xác khi tái tạo nhưng ngược lại tạo ra sự thoải mái, dễ dãi, đôi khi đi quá xa là sai lạc (nhiều dịch giả lý luận: đằng nào thì độc giả cũng hoặc không hiểu, hoặc hiểu sai vấn đề - nên có sai thêm một chút mà lại thú vị thì cũng chấp nhận được)

3. Dung hòa giữa độ chính xác và cách thể hiện lại (tái tạo), cách này ở giữa hai cách trên. Dịch giả cân nhắc, so sánh, và ra quyết định tối hậu sự đổi trác (trade off) giữa Tín và Đạt. Có những lúc cái Tín có giá trị quá nhỏ so với cái Đạt, thì ta có thể lấy cái đạt và hy sinh cái tín và ngược lại có những lúc cái Tín đóng vai trò sống còn của cả câu văn thì ta làm ngược lại. Có rất nhiều ví dụ, xin phép giới hạn không nêu ra ở đây.

4. Cuối cùng yếu tố “Nhã”, theo tôi có thể tách rời hai yếu tố chính trên: Tín và Đạt. Cái nhã phụ thuộc vào tài hành văn, tu từ của dịch giả, cái này là cái duyên trời cho, cũng như cái duyên của nhà văn. Ta có thể có tổ hợp: Tín – Nhã, hay Đạt-Nhã nhưng rất khó tạo ra tổ hợp Tín – Đạt và lại càng khó hơn khi tạo ra Tín – Đạt – Nhã. Dĩ nhiên ta không bàn đến những bản dịch sai lạc do dịch giả không hiểu đúng ngữ nghĩa (context) và do đó dịch sai. Cái này không thuộc phạm trù của một bản dịch chuyên nghiệp.

5. Có thể những nhận xét chủ quan trên của tôi mọi người đều đã biết tuy vậy xin vẫn cứ nêu ra. Trở lại với đối thoại của ông Nguyễn Đăng Thường về từ “great”, những gì ông viết nói chung tôi thấy có lý, duy có một điều tôi hết sức băn khoăn, tại sao ông Thường cứ phải viện ra một cái gì đó chính trị trong hầu hết các tham luận của ông: những «lãnh tụ vĩ đại» hay «lộng kiếng» (liệng cống), «lăng» (nhà cầu), «xóa đói giảm nghèo» (tạo đói tăng nghèo)... ,đảng viên «chân chính», Đảng Cộng sản Việt Nam, chủ tịch Hồ Chí Minh vv và vv một lô xích xông, chả liên quan gì đến “Đại gia” hay “Vĩ đại” phiên bản của “Great”, người cộng sản nổi tiếng là thích tuyên truyền và thích độc quyền tuyên truyền, tức là nói lăng nhăng những việc không liên quan tại những nơi không liên quan, nay tôi thấy người chống cộng cũng “tuyên truyền” đúng hệt như vậy, vậy xin tặng ông Thường danh hiệu cao quý “a great anti-communist” và chữ “great” ở đây ông muốn hiểu sao thì hiểu, có thể là “Đại gia không ưa cộng” hay “Nhà chống cộng vĩ đại”, hay “Người cộng hòa chân chính”,...vv và vv còn tôi tôi khoái “thư ngỏ gửi niên trưởng Ó đen” của Đỗ Kh.

6. Blogger Linh, người đã được ông Thường nhắc đến sau khi viếng thăm blog của anh ta đã đổi avatar, lấy luôn tác phẩm áo hai dây cờ đỏ và tượng bán thân «lãnh tụ vĩ đại» của Brian Doan!

--------------

Bài liên hệ: