Tháng Ba vừa qua, Công ty Văn hóa & truyền thống Nhã Nam đã giới thiệu rầm rộ quyển tiểu thuyết “Lolita” do ông Dương Tường chuyển ngữ. Bản dịch tác phẩm của các nhà văn đoạt giải Nobel mấy năm gần đây đâu may mắn có được vinh dự to tát nhường ấy!

Với nội dung ấy, liệu “Lolita” có đáng được ca ngợi đến thế chăng?

Không phải ngẫu nhiên mà dư luận Âu Mỹ - vốn phóng khoáng hơn ta bội phần – đã kết án (gọi đó là “tranh cãi” là cố ý làm nhẹ vấn đề) ngay khi “Lolita” được phát hành lần đầu. Từ ấy đến nay tuy đã hơn nửa thế kỷ, song một tác phẩm nội dung phi luân và vô đạo đức vẫn là phi luân và vô đạo đức, không nhãn hiệu “văn học” nào che đậy được!

Dịch và phát hành “Lolita” trong thời điểm này chỉ càng khiến nền đạo lý vốn đã suy đồi khủng khiếp từ năm 1975 có nguy cơ trở thành tồi tệ hơn nữa!

Song, phải công bằng thừa nhận một điều: tác giả Nabakov quả có văn tài! Trong “Lolita” chữ nghĩa của ông thật phong phú và ông đã giỏi bọc những ham muốn phi luân của nhân vật Humbert bằng đủ thứ từ ngữ hay ho.

Chuyển tải sang tiếng Việt tài dùng chữ của Nabokov nhất định không dễ dàng (chưa kể theo nhận xét của giới chuyên môn, Nabakov đã đặt tên cho một số nhân vật trong “Lolita” với nhiều ẩn dụ).

Nên dù hoàn toàn không thích quyển này, tôi vẫn tò mò muốn được đọc bản dịch của ông Dương Tường xem sao.

Rất tiếc vì ở nước ngoài nên tôi mới chỉ được đọc ba Chương 1, 2 và 3 do Công ty Nhã Nam đưa lên mạng (www.lolitavietnam.com).

Đọc rồi, tôi không khỏi có một số thắc mắc, rất mong được dịch giả Dương Tường giải đáp cho.

(Tôi chỉ liệt kê được theo Chương, chứ không thể theo trang. Ba chương đầu này rất ngắn, bạn đọc có thể đối chiếu dễ dàng.)

Chương 1:

1.

“She was Lo, plain Lo, in the morning, standing four feet ten in one sock. She was Lola in slacks. She was Dolly at school. She was Dolores on the dotted line. But in my arms she was always Lolita.”

“Buổi sáng, em là Lo, ngắn gọn là Lo thôi, đứng thẳng cao một mét bốn mươi sáu , chân đi độc một chiếc tất. Mặc quần thụng trong nhà , em là Lola. Ở trường học, em là Dolly. Trên dòng kẻ bằng những dấu chấm, em là Dolores. Nhưng trong vòng tay tôi, bao giờ em cũng là Lolita. “ (Dương Tường - dưới đây sẽ viết tắt là DT).

“Buổi sáng nàng là Lo, ngắn gọn Lo thôi, đứng thẳng cao một mét hăm nhăm, chân đi độc một chiếc tất. Trong áo quần nghiêm chỉnh nàng là Lola. Ở trường học nàng là Dolly. Trên đơn từ nàng là Dolores. Nhưng trong vòng tay tôi bao giờ nàng cũng là Lolita. “ (Hoàng Anh - dưới đây sẽ viết tắt là HA).

Giải thích:

a) “She” là nàng, ai cũng biết! Ông Dương Tường dịch là “em” tất, nhất định phải có chủ đích! Tôi rất mong được biết chủ đích của ông.

b) Lolita cao 4,1 feet – nghĩa là 4,1 x 30, 48 cm = 124,97 cm. Không rõ ông Dương Tường đã tính thế nào mà Lolita thêm được hai mươi mốt phân?

c) “Slacks”: quần dài – dù thụng hay không – cho cả nam lẫn nữ, mặc đâu cũng được, không cứ trong nhà! Câu này có nghĩa: sau khi thay quần áo nghiêm chỉnh – dù ở nhà hay đi ra ngoài - nàng là Lola.

d) Về “trên dòng kẻ bằng những dấu chấm” nhiều người đã có ý kiến, tôi không cần viết thêm.

2.

“Did she have a precursor?”

“Có ai trước em không nhỉ?” (DT)

“Tôi đã yêu ai trước nàng chưa ư?” (HA)

Giải thích:

Câu tiếng Anh rất rõ nghĩa, nhưng dịch ra tiếng Việt sẽ khá rắc rối, vì ta không thể dịch “precursor” thành “người tiền nhiệm” ... trong tình trường! Ông Dương Tường dịch trại đi, nhưng ý không chính xác; vì mới đọc thoáng qua độc giả dễ nhầm tưởng Humbert muốn biết Lolita (lại “em”!) có anh hay chị nào không. Trong khi ở đây Humbert “hỏi” lại đoàn bồi thẩm “[Quý vị muốn biết] Tôi đã yêu ai trước nàng chưa ư?” rồi y trả lời: “Có, có đấy ạ!”

3.

“In point of fact, there might have been no Lolita at all had I not loved, one summer, a certain initial girl-child.”

“Trên thực tế , có thể sẽ chẳng bao giờ có Lolita nào hết nếu vào một mùa hè nào đó, tôi đã không yêu một bé gái đầu tiên.” (DT)

“Thật ra có lẽ chẳng bao giờ có Lolita nào hết, nếu vào một mùa hè nào đó, tôi đã không yêu một cô bé đầu tiên.” (HA)

Giải thích:

“Trên thực tế” chỉ dùng để nói về điều đã / đang xảy ra hoặc không. “Trên thực tế” đi liền với “có thể sẽ” là không lô-gich! Thử tưởng tượng tôi, bắt chước ông Dương Tường, viết thế này: “Trên thực tế, có thể sẽ chẳng bao giờ có nước Việt Nam nghèo nàn nào hết, nếu ....” - rất không ổn, vì “trên thực tế” cả thế giới đều biết có một nước VN đã và đang nghèo xơ xác!

“Trên thực tế” Humbert đã có Lolita!

Ở đây Humbert phân bua với đoàn bồi thẩm về chuyện tình của y; như thế dịch “in point of fact” là “thật ra” hợp lý hơn!

[Nói thêm: Annabel là cô bé đầu tiên ấy, chỉ kém Humbert vài tháng tuổi, gọi là “bé gái” (DT) không ổn!]

4.

“Ladies and gentlemen of the jury, exhibit number one is what the seraphs, the misinformed, simple, noble-winged seraphs, envied. Look at this tangle of thorns.”

“Thưa quí ông bà bồi thẩm, tang vật số một là cái mà những thiên thần thượng đẳng, những thiên thần ngây ngô , chất phác với đôi cánh cao quí, thèm muốn . Xin hãy nhìn mớ gai chằng chịt này.” (DT)

“Thưa quý vị bồi thẩm, tang vật số một là cái mà những thiên thần thượng đẳng, chất phác mang đôi cánh cao quý, không thấu đáo sự tình nên đã ganh tị. Quý vị hãy nhìn mớ gai chằng chịt này mà xem.” (HA)

Giải thích:

Seraph là thiên thần cấp cao (trong Kinh thánh). Tại sao họ ganh tị? (ở đây dịch “envy” là “ganh tị” chính xác hơn “thèm muốn”!) Họ ganh tị gì? - Họ không 'ngây ngô', mà do “không thấu đáo” (misinformed: được thông tin thiếu sót hoặc sai lạc!) về chuyện tình của Humbert, nên đã sinh lòng ganh tị. Vì thế Humbert đã bị trừng phạt (“mớ gai chằng chịt” là trong nghĩa đó). Độc giả phương Tây dễ dàng liên tưởng ngay đến tích Chúa Jesu phải đội mão gai khi chịu khổ hình. Phần lớn bạn đọc Việt Nam không phải giáo dân đạo Cơ đốc nên khó biết tích này. Lẽ ra ông Dương Tường nên chú thích!

Chương 2:

5.

“My father was a gentle, easy-going person, a salad of racial genes (...)”

“Cha tôi là một người dịu dàng, dễ tính, mang trong mình một hỗn hống gien (...)” (DT)

“Cha tôi là một người hiền lành, dễ tính, lai tạp nhiều chủng tộc (...)” (HA)

Giải thích:

“hỗn hống” là hỗn hợp của thủy ngân (hống) với một hay nhiều kim loại khác (Từ điển tiếng Việt), không thể dùng cho trường hợp này!

6.

“At thirty he married an English girl, daughter of Jerome Dunn, the alpinist, and granddaughter of two Dorset parsons, experts in obscure subjects – paleopedology and Aeolian harps.”

“Năm ba mươi tuổi, cha tôi lấy một cô gái người Anh, con gái nhà leo núi Jerome Dunn và cháu gái một cặp vợ chồng mục sư ở giáo xứ Dorset, chuyên gia về những đề tài bí ẩn - cụ ông về cổ thổ nhưỡng học, cụ bà về đàn phong hạc.” (DT)

“Năm ba mươi tuổi, cha tôi lấy một thiếu nữ Anh, con của nhà leo núi Jerome Dunn và cháu gọi hai mục sư ở giáo xứ Dorset bằng ông; họ là chuyên gia về những đề tài bí ẩn - người về cổ thổ nhưỡng học, người về đàn phong hạc.” (HA)

Giải thích:

a) “cô gái” tất nhiên phải là con gái và cháu gái, thành ra thừa 2 chữ “gái”!

b) “Granddaughter of two Dorset parsons”: cháu (gái) gọi hai mục sư ở Dorset bằng ông! Không phải “một cặp vợ chồng”, nên cũng không có cụ ông hay cụ bà nào cả.

7.

“(...) surely, you all know those redolent remnants of day suspended, with the midges, about some hedge in bloom or suddenly entered and traversed by the rambler, at the bottom of a hill (...)”

“(...) chắc chắn, tất cả quí vị đều biết những dư tàn lãng đãng của ngày lơ lửng cùng đám muỗi mắt bên trên một hàng giậu nở hoa, hoặc bất chợt bị đột nhập và xuyên qua bởi kẻ lãng du dưới chân một quả đồi (...)” (DT)

“(...) chắc chắn tất cả quí vị đều biết những dư âm thơm ngát của ngày tàn lơ lửng cùng đám muỗi mắt bên trên một hàng giậu nở hoa nào đấy hoặc bất chợt bị những bước chân của kẻ lãng du dưới chân một quả đồi làm xáo trộn (...)” (HA)

Giải thích:

a) “redolent”: thơm phức (trên một hàng giậu nở hoa mà!), không phải lãng đãng!

b) “bị đột nhập và xuyên qua bởi kẻ lãng du” nghe rất lạ tai!

8.

“Perhaps she wanted to make of me, in the fullness of time, a better widower than my father.”

“Có lẽ bác muốn rèn cho tôi, tới kì viên mãn , trở thành một ông góa tốt hơn cha tôi.” (DT)

“Có lẽ bác muốn rèn cho tôi trở thành một người đàn ông góa biết cư xử hơn cha tôi, khi tới lúc.” (HA)

Giải thích:

a) tiếng Việt không chỉ có một tính từ “tốt”, để rồi cái gì cũng “tốt” (ăn tốt, ngủ tốt, học tốt, chết tốt...)

b) “In the fullness of time”: tới lúc thích hợp (Từ điển Anh-Việt).

9.

“From the aproned pot-scrubber to the flanneled potentate (...)”

“Từ chị lao công cọ bô đeo tạp dề đến ông trùm sỏ mặc đồ flanen (...)” (DT)

“Từ người giúp việc dọn dẹp tầm thường đến kẻ quyền uy hét ra lửa ăn mặc sang trọng (...)” (HA)

Giải thích:

“Bô” là cái chậu để người già, người bệnh liệt giường, trẻ em đại hoặc tiểu tiện.

Đây nói về khách sạn sang trọng Mirana của ông bố, không phải nhà thương hay viện dưỡng lão, nên không thể có “bô” để cọ! “The pot-scrubber” là người cọ rửa soong chảo, ở đây nên hiểu khái quát là “người giúp việc dọn dẹp tầm thường”. Tương tự, nên hiểu khái quát “the flanneled potentate” là “kẻ quyền uy hét ra lửa ăn mặc sang trọng”.

10.

“and some interessting reactions on the part of my organism.”

“và những phản ứng ngồ ngộ nơi cơ thể tôi” (DT)

“và những phản ứng ngồ ngộ nơi bộ phận ấy của cơ thể tôi” (HA)

Chương 3:

11.

“and I then see Annabel in such general terms as: (...)”

“theo cách này, tôi hình dung Annabel dưới dạng vẻ có thể mô tả bằng những từ chung chung như (...) (DT)

“và rồi tôi hình dung Annabel dưới những khái niệm chung chung như (...) (HA)

Giải thích:

Đoạn gạch dưới vừa thừa (không có trong nguyên bản) vừa tối nghĩa!

12.

“(...) I doubt if much individual genius should be assigned to our interest in the plurality of inhabited worlds (...)”

“(...) tôi không tin rằng người ta có thể gán cho chúng tôi ít nhiều phẩm chất thiên tài chỉ vì chúng tôi quan tâm đến sự đa nguyên của thế giới có cư dân (...)” (DT)

“(...) tôi không tin người ta cho rằng chúng tôi có sở thích ít nhiều độc đáo, chỉ vì chúng tôi quan tâm đến sự hiện hữu của nhiều thế giới có cư dân (...)” (HA)

Giải thích:

a) “Genius” không chỉ có một nghĩa “thiên tài”! Ở đây nó đồng nghĩa với “inclination, taste” (sở thích, khuynh hướng) – “individual genius”: sở thích độc đáo, khác lạ!

b) “Plurality”: sự có nhiều - (không phải “đa nguyên” hay “đa” gì khác!)

13.

“(...) there was a snapshot taken by my aunt (...) in a sidewalk café.”

“(...) có một tấm hình do bác tôi chụp nhanh tại một tiệm cà phê vỉa hè.” (DT).

Giải thích:

Câu dịch không sai, nhưng e rằng không ít bạn đọc trong nước tưởng nhầm bên trời Tây văn minh cũng có quán cóc “chiếm dụng lề đường” chẳng khác ở Việt Nam. Không phải! Châu Âu vốn lạnh nên quán cà phê (cả quán ăn) thường chỉ bày bàn trên lề đường cho khách khi thời tiết ấm áp, để khách được hưởng nắng ấm và “ngắm cô đi qua, nhìn bà đi lại”; đây thường là những quán khá sang hoặc sang, vì họ phải trả bộn tiền cho thành phố để được phép sử dụng vài mét lề đường. Lẽ ra ông Dương Tường nên chú thích, nếu được, giúp bạn đọc hiểu thêm đôi nét sinh hoạt ở một đất nước xa lạ.

Ngoài 13 thắc mắc trên còn vài chỗ ông Dương Tường dịch không chính xác hoặc hơi lủng củng hoặc dịch bám chữ thành ra khó hiểu!

Hy vọng 33 Chương còn lại ít sai sót hơn, kẻo ông Dương Tường sẽ phải sửa không chỉ “ít ra dăm chục lỗi” như ông vừa trả lời phỏng vấn!

------------------

Bài liên quan: