Đọc bài “Thơ Việt, một hành trình chưa ngừng nghỉ” của Hoàng Lan, tôi không thể tránh khỏi cảm giác chán chường.

Chán chường vì cái lối lí luận phơn phớt, chung chung, vì cái ngôn từ lặp theo kiểu sách giáo khoa thời tem phiếu. Chán chường vì thi thoảng Hoàng Lan lên gân nói đến “cảm thức và thi pháp Hậu Hiện Đại” dường như chỉ để làm sang vì chỉ nói suông mà không đủ sức dẫn giải thế nào là “cảm thức” và “thi pháp” Hậu Hiện Đại.

Đọc bài thơ “Sinh tồn” của Văn Cầm Hải, độc giả chẳng biết Hậu Hiện Đại nằm chỗ nào trong mớ từ ngữ cũ và sáo: “Thuở nào xanh xao”, “má hồng”, “sông mây”, “thắp sáng dương gian”, “trầm tư sinh khí”, “nhiệm màu”, “thánh thót”, “tiếng khóc vạn kỷ”, “rụng cánh đơm hoa”...

Phản cảm nhất là Hoàng Lan đã cố tình chọn những bài thơ có những hình ảnh sex và những chữ “tôi”, để rồi gán ghép cả dòng thơ Việt hải ngoại vào nhận định hàm hồ đầy tính miệt thị như sau:

Hay quá! Thế giới thơ ca của người Việt ở hải ngoại là “một thế giới xô bồ, bực bội, bế tắc, đạp đổ và văng tục vào tất cả”, “một thế giới mà ở đó ý thức văn hoá, ý thức về cái đẹp, ý thức về những quan hệ nghĩa tình gia đình, cộng đồng, dân tộc không còn nữa”! Cái nhận định này của Hoàng Lan thật là đáng được trao Giải Thưởng Nhà Nước, vì có lẽ khó mà có một lời miệt thị nào văn hoa hơn được nữa.

Nhưng khổ một nỗi, ngôn từ của Hoàng Lan sao mà y hệt như một học sinh chỉ biết nhai lại một cách máy móc cái kiểu ngôn từ lý luận văn học XHCN nghèo nàn và cũ rích cách đây hơn nửa thế kỷ. Chán chường nhất là những cụm từ “cái tôi bế tắc”, “cái tôi cực đoan”. Đó là những cụm từ mà các nhà lý luận văn học đầy “tính Đảng”, “tính nhân dân”, đã đem ra để chê bai, kết án những tác phẩm lãng mạn thời 1930-1945. Thế rồi suốt hơn nửa thế kỷ qua, bao thế hệ học sinh từ mái trường XHCN chui ra lại tiếp tục lải nhải những cụm từ đó. Trong mắt họ, hầu như bất cứ cái gì thiếu “tính Đảng”, thiếu “tính nhân dân”, không hồ hởi ca tụng Đảng và Nhà nước thì đều có thể dán cho những cái nhãn “cái tôi bế tắc”, “cái tôi cực đoan”. Dần dần, họ lớn lên và khó mà không trở thành những con vẹt trong bầy vẹt “lý luận văn học”. Xưa thì họ cho rằng văn học lãng mạn là “cái tôi bế tắc”, “cái tôi cực đoan”. Nay thì họ “vận dụng có sáng tạo” đến độ họ lại cho rằng văn học ngoài luồng, văn học Việt hải ngoại là “cái tôi bế tắc”, “cái tôi cực đoan”. Đứng riêng một mình, không chịu đứng xếp hàng răm rắp là “cái tôi bế tắc”, “cái tôi cực đoan”. Nói chuyện sex là “cái tôi bế tắc”, “cái tôi cực đoan”. Văng tục là “cái tôi bế tắc”, “cái tôi cực đoan”. Phản kháng là “cái tôi bế tắc”, “cái tôi cực đoan”. Đòi tự do, dân chủ là “cái tôi bế tắc”, “cái tôi cực đoan”...

Chán như cơm nếp nát.

Thử giở lại vài tài liệu:

- Trong Giáo trình Lý luận Văn học Việt Nam giai đoạn 1900-1945, ở Phần I - Khái quát văn học Việt Nam giai đoạn 1930-1945, có khẳng định “Văn học lãng mạn là cái Tôi bế tắc, cực đoan, có sự phân hóa.”

Học thế nào thì lặp lại thế ấy. Bước ra khỏi cổng trường, học sinh trở thành nhà văn, nhà báo, cứ bấy nhiêu đó mà nhai lại để kiếm ăn.

- Bài “Huy Cận và vũ trụ thơ ca” của Ngô Văn Phú trong mục Khoa học Thường thức của trang thông tin điện tử tỉnh Bình Thuận có đoạn nói về Huy Cận: “đang từ nhà thơ của một vũ trụ buồn, hồn thơ của ông đã chuyển công lực sang hẳn một lãnh vực mới, một quan điểm mới đầy sức sống. Từ đắm đuối trong cái tôi bế tắc , thơ ông trong thời kỳ sau cách mạng Tháng Tám thành công, đã thành những cảm nhận tinh tế trước một vũ trụ mới, một cuộc đời mới... Để có những tập thơ ca ngợi cuộc cách mạng thần thánh của nhân dân ta, những đổi thay lớn lao của cả một đất nước, một dân tộc; ông đã suy ngẫm và im tiếng suốt một thời gian dài.”

- Bài “Văn học thời phát triển và hội nhập” của Lưu Xá trên báo Sài Gòn Giải Phóng có đoạn: “Phổ biến trong hành trình đi tìm cái mới, lạ của không ít người viết văn trẻ là háo hức tự tin, mạnh dạn khám phá, nhưng vì nhiều lý do, chưa chuyên nghiệp, các bạn mau chóng thể hiện cái bất lực, bức xúc, trước thời cuộc, trước yêu cầu và thách thức khốc liệt của cuộc sống. Một số bạn viết trẻ quay về cái tôi bế tắc, cô đơn.”

- Gần đây nhất, trong “Đề thi thử Đại học - Cao đẳng lần I (2009-2010)” ở Trường THPT Minh Khai, Hà Tĩnh, có câu hỏi số 2: “Suy nghĩ của anh (chị) về vấn đề mà nhà thơ Nguyễn Bính đặt ra trong bài thơ CHÂN QUÊ của Nguyễn Bính.” Phần đáp án mẫu cho câu trả lời là “Khổ 1: Làm trước cách mạng tháng 8-1945 thể hiện một cái tôi bế tắc, bi quan, tránh đời, cũng như những cô đơn, đau khổ của nhà thơ.”

Còn nhiều ví dụ nữa. Còn vô số...

Một hành trình chưa ngừng nghỉ! Trời hỡi, từ thời Cách mạng tháng Tám đến nay, cái hành trình ấy vẫn chưa ngừng nghỉ! Nhai lại, nhai lại, nhai lại... Chưa biết đến chừng nào thì mới chịu mòn răng?

---------------

Bài liên hệ: