Hôm nay, ngày 17 tháng 11 năm 2008, là đúng 49 năm ngày mất Heitor Villa-Lobos (05.03.1887-17.11.1959) — người viết nhạc lớn nhất của xứ Brazil trong thế kỷ 20 — và cũng đúng 70 năm sau khi ông hoàn tất chương Aria “Cantilena” trong tổ khúc Bachianas Brasileiras số 5 — nhạc phẩm nổi tiếng nhất của ông.

Khi còn là một cậu thiếu niên, tôi được nghe “Cantilena” lần đầu qua giọng hát của Joan Baez từ một cuốn cassette và tôi bị ám ảnh suốt mấy năm. Thế rồi, nhiều năm sau đó, khi sang Úc, tôi tình cờ mua được một đĩa LP cũ ở chợ trời, trong đó có “Cantilena” qua giọng hát của Victoria de Los Angeles cùng với dàn Orchestre National de la Radiodiffusion Française, do chính Heitor Villa-Lobos chỉ huy.

Đĩa LP ấy có cả tổ khúc Bachianas Brasileiras số 2 (gồm bốn chương cho dàn nhạc thính phòng) và Bachianas Brasileiras số 5 (gồm hai chương cho giọng soprano và 8 cây cello), nhưng tôi chỉ thật sự bị quyến rũ bởi “Cantilena”.

Dần dần, tôi khám phá ra rằng chẳng phải riêng tôi, mà em trai tôi và mấy người bạn thân cũng yêu thích chương nhạc ấy. Tôi nghĩ có lẽ sức quyến rũ của “Cantilena” nằm ở chỗ nó là một sự lai ghép rất thú vị của hai thứ văn hoá âm nhạc khác nhau và sự kết hợp khác thường giữa một giọng kim nữ và 8 cây cello. Trong lời giới thiệu in trên bìa đĩa, Heitor Villa-Lobos viết:

Tôi nghĩ chính nhờ sự lai ghép rất thú vị của hai thứ văn hoá âm nhạc khác nhau ấy mà giọng hát rất “cổ điển” của Victoria de Los Angeles và giọng hát rất “dân gian” của Joan Baez đều chuyên chở được “Cantilena” theo cách của mình.

Riêng về chương Aria “Cantilena”, Heitor Villa-Lobos cho biết nó được hoàn tất vào năm 1938, với ca từ của Ruth Valadares Corrêa, và ông giải thích:

Sức quyến rũ của “Cantilena” đã khiến rất nhiều nhạc sĩ chuyển soạn nó cho rất nhiều kết hợp nhạc cụ khác nhau. Trong số đó, cái kết hợp mà tôi thích nhất chính là cây guitar “thay thế” cho vị trí của 8 cây cello để đệm cho giọng nữ hay sáo. Tất nhiên đây là một thứ khẩu vị cá nhân, nhưng đúng ra, âm sắc của đàn guitar cũng rất gần với đàn cello khảy dây. Và, chính vì thế, tôi đã cố tình “khoe” cái âm sắc pizzicato trong câu nhạc dạo như trong đoạn băng ghi âm mà tôi xin gửi đến các bạn hôm nay.