|
|
AI LÀ TÔI [18-21]
|
|
Bản dịch của Nguyễn Đăng Thường
(1922-1975)
LỜI GIỚI THIỆU của Jean-Pierre Milelli:
Tập bản thảo AI LÀ TÔI của Pier Paolo Pasolini đã được Enzo Siciliano, người viết tiểu sử của ông, phát hiện trong số giấy tờ riêng của ông sau khi ông qua đời. Năm 1980, Enzo Siciliano cho tập bản thảo ra mắt độc giả trên tạp san Nuovi Argomenti dưới nhan đề Poete delle ceneri [Nhà thơ của tro tàn]. Bản dịch tiếng Pháp Qui je suis dựa theo một bản mới do Graziella Chiarcossi, một nhà ngôn ngữ học và người thi hành di chúc của Pier Paolo Pasolini, thiết lập và biên soạn. Với tính cách đó, và xin để qua một bên mọi định kiến về giá trị văn chương, văn bản chưa được in của Pier Paolo Pasolini là một tài liệu đặc biệt và giá trị giúp ta hiểu rõ thêm những mối liên quan giữa cuộc đời và tác phẩm của Pier Paolo Pasolini — nhà văn, nhà thơ, nhà tiểu luận và điện ảnh gia của nước Ý.
Bản thảo nguyên tác gồm ba mươi hai trang giấy đánh máy cách dòng đôi, có nhiều chỗ đã được sửa đổi hay gạch bỏ với bút bi. Theo lời nhà viết tiểu sử, Pasolini đã viết phần lớn trong dịp sang New York trong tháng Tám 1966, sau khi trình chiếu cuốn phim Uccellacci e Uccellini [Diều hâu và chim sẻ] tại đại hội điện ảnh Montréal vào tháng Bảy năm ấy.
Văn bản này hình như là để đối đáp bằng thơ văn xuôi một cuộc phỏng vấn thực sự hay tưởng tượng. Có thể ý định đã đến với Pasolini sau lúc ông gặp gỡ một phóng viên, hoặc là sau các cuộc đàm thoại có thu ảnh với Jean-André Fieschi (Pasolini, l'enragé / “Pasolini, người nổi giận”) vào tháng bảy 1966, hay cũng có thể là Pasolini đã đơn giản trở lại với phương pháp sử dụng thơ ca như ông đã thực hành trước đó. Chúng tôi đã chọn dịch nhan đề đánh máy và do Pasolini chỉ định trước: Who is me. Một nhan đề thứ hai, Poète des cendres (“Thi sĩ tro than”), viết bút nỉ, ám chỉ nhan đề của một trong các thi tập của ông: Les Cendres de Gramsci.
Năm 1966, Pasolini đã lên tới tột đỉnh văn chương của ông ở Ý, nhưng danh tiếng do điện ảnh mang lại cho ông trên thế giới chỉ mới khởi sự. Ông đang tìm cách vượt qua các ranh giới của nền văn hoá cội nguồn và muốn có một quần chúng rộng lớn hơn. Đó là một trong các nhiệm vụ của AI LÀ TÔI. Nhưng năm 1966 cũng là năm nhà thơ bị chứng loét dạ dày và là lần đầu tiên ông viết nhiều kịch bản sân khấu với ý định sẽ cho dàn dựng trình diễn tại New York thay vì tại Ý. Do vậy, hình như sự phát hiện Hoa Kỳ đã là dịp cho Pasolini kiểm điểm lại quá khứ để hướng tới tương lai. Đó là cái lợi ích của tập bản thảo: tuy còn dang dở, nó đã tập trung được nhiều mạch viết của văn nghiệp Pasolini: tiểu sử viết thành thơ, cảnh vật gần như bị kiểu cách hoá khi mô tả, suy gẫm về hình thức và hành ngôn chính trị.
Hơn thế nữa, nếu mọi văn bản về tiểu sử tự bản thân thiết yếu là phải dang dở, tuy nhiên trong AI LÀ TÔI như đã có sự báo trước về những cái sẽ xảy ra trong những năm cuối cùng của nhà văn: sự loại bỏ dần dần thơ ca như một thể loại của văn học và sự ưa chuộng điện ảnh; sự phát hiện phong cách viết kịch sân khấu và sự viết-lại các huyền thoại về cá nhân ông; mối liên hệ với báo chí và công lý của quê hương đối với ông ngày càng như là một sự ngược đãi trong đời sống; sự hồ hởi của ông đối với tố quyền dân sự. Trước khi cuộc ám sát đã khiến ông phải lìa đời trong Ngày lễ của những Người Chết vào năm 1975, chúng đã mang đến cho khoảng thời gian kể trên cái hương vị của tro tàn. AI LÀ TÔI cho chúng ta thấy nhà thơ bị chia sẻ giữa sự ham muốn “ném mình vào cuộc chiến” và sự rút lui vào ngọn tháp Chia — phần còn lại của một lâu đài thời Trung Đại — nơi ông ngụ và các nhiếp ảnh gia tới chụp hình ông khoả thân và cô độc, chẳng bao lâu trước lúc ông qua đời.
_____________
AI LÀ TÔI
[18]
Tôi sẽ không nói với bạn, bạn ơi, những gì tôi sẽ viết ra
qua trường ca và đoản khúc,
và hợp ca thay cho những hoà lẫn,
tôi sẽ viết về sự im lặng của Pylade,*
sẽ trở thành nổi loạn
và phản bội,
chống đối một thằng bạn của thời niên thiếu với dương vật ngỏng cứng,
Oreste,* ông hoàng xã hội chủ nghĩa,
và sự suy đồi của vài Nữ Hung Thần*
đã tự tinh khiết hoá
và đã rút lên các đỉnh núi vui tươi và lẩn khuất
của bầu trời;
sự trở về với cái thành phố đã truất phế cùng với họ
chế độ quân chủ đó
của các Nữ Hung Thần đã trở lại tình trạng cũ;
sự thoái hoá của nàng Electra,*
nàng, đứa con gái đã yêu Vua cha,
và hôm nay đã trở thành phát-xít như người ta đã
từng là phát-xít trong sự tiếc nuối âm u về những cội nguồn
tội lỗi;
sự tẩu thoát của Pylade trên đỉnh núi của các Nữ Hung Thần
đã trở thành các nàng Euménides,*
các nữ thần của kháng chiến quân
và của tình yêu bất chợt liên hệ một kháng chiến quân
với một kháng chiến quân;
sự chuẩn bị để đấu tranh,
và sự trở về cầm đầu một đoàn quân bất thường,
- đoàn quân bí mật trên núi;
sự liên minh giữa Électra phát-xít và Oreste cởi mở
và muốn cải tiến
trong thành phố đã phong phú;
sự can thiệp của nữ thần Athéna*
che chở Électra và Oreste,
những đứa con của Lý Trí,
và sự kết hợp của cả hai, chận đứng những tiếng hú
của bầy Nữ Hung Thần cổ thời đang lang thang
trong thành phố mới;
sự hoang mang của Pylade
đứng trước thành phố đã giàu có
không còn cần đến hắn nữa:
cuộc gặp gỡ của hắn,
trong đêm trước của hôm xảy ra chiến trận,
với người bạn cũ của thời niên thiếu
vẫn còn trẻ,
còn đẹp trai như vào thời
của những mối tình đầu giữa nhau
khi bọn phụ nữ còn xa lạ đối với chúng;
và sự hoà mình của chúng vào các diễn từ về tình yêu
và linh hồn
chẳng ăn nhập gì cả với cái thực tế của hiện tại,
đã kết hợp chúng lại với nhau;
và, cuối cùng, sự cô đơn của Pylade,
khi đêm tàn,
trước buổi hừng đông,
phải có một quyết định.
_____________
*Các nhân vật trong thiên hùng ca Odysseus của Homer.
[19]
Bạn có tin hay không,
rằng người ta vẫn có thể có một giấc mơ
và không còn nhớ,
và cuộc đời đã bị thay đổi vì nó?
Bạn có thể tin hay không rằng một người cha có thể đã có một giấc mơ
trong đó người cha thấy mình yêu đứa con trai,
tôi không biết dưới dạng thái nào,
người cha trong hình dáng của mình lúc còn trẻ,
hay một kẻ xa lạ
là cha của người cha (còn trẻ)
hay sự đồng hoá với người mẹ...
Chẳng có ai
kể luôn tôi, sẽ biết rõ về giấc mơ đó.
Nhưng cuộc đời của người cha sẽ bị thay đổi vì nó.
Bạn hãy nhớ Héracles*
đã yêu cầu đứa con trai gọi tất cả bạn bè
lực lưỡng nhất đến cõng ngài trên vai chúng
mang lên đỉnh núi gần thành phố nhất,
đỉnh núi của thành phố,
đối tượng của những cuộc hành hương
và những cuộc phiêu lưu của bọn con trai,
như đã từng xảy ra
trong các thế giới tiền-công-nghệ?
Và khi lên tới đỉnh, đứa con trai của người cha và các đứa con trai kia
sẽ chuẩn bị giàn hoả thiêu,
để giết người cha?
Hãy đi vào giấc mơ đó, nếu bạn là một người cha.
Bạn, người cha có thể bằng một cách vô ý thức
là một kẻ đồng loã
của những người cha
muốn tự giải phóng khỏi vòng tay của những đứa con
bằng cách gửi chúng đến với cái chết trong những cuộc chiến
đang diễn ra tại những nơi Ngụy Tạo,
những Viễn Đông của Lịch Sử.
ở đây, chí ít là một lần
người cha không muốn cái chết của đứa con,
mà muốn tình yêu của đứa con.
Chính người cha đã trở thành đứa con, và ở vị trí của đứa con,
một thanh niên trẻ, đã nhìn thấy người cha
và yêu cha, không muốn giết đứa con mà muốn đứa con
giết chính mình,
không muốn xâm chiếm đứa con mà muốn nó chiếm đoạt mình.
Đúng vậy, nhưng người cha này là một anh trưởng giả
của thế giới chúng ta,
ông ta có một cái nhà máy dưới chân núi của vùng Briance**
(vui vẻ trên trời
và trên trời khuất dạng):
làm sao ông ta có thể chấp nhận hệ quả của giấc mơ đó, vả lại,
rồi cũng sẽ quên?
Ông ta chấp nhận chúng để biến tính chúng. Ý thức và
không ý thức.
Ông ta sẽ để cho đứa con trần truồng bẻ ông ta trên mình người mẹ.
Ông ta sẽ tìm cớ đề đánh đập đứa con,
nghĩa là tự đánh đập chính mình.
Ông ta bức xúc đứa con
để kéo đứa con về phía mình,
để nó là trung tâm điểm của đời mình.
Cho tới khi đứa con, đứa con dịu dàng như nhạc Mozart
hiếu hoà và phản dịch, rời bỏ
ngôi nhà sang trọng,
sau khi đã nghe từ cửa miệng của người cha
lời tỏ tình.
Thằng bé - tôi xin nói với bạn - không thù ghét bố nó
(một trong những đứa bé tân thời,
tốt lành hơn chúng ta),
và, nếu nó đã có thể làm vậy,
thì nó đã cho người cha ăn mày hết thảy mớ vàng ròng của nó,
nó sẽ chiếm đoạt cha nó như một đứa trẻ bình dân
chiếm hữu, với vài đô-la,
kẻ không có nghị lực để trở thành đàn ông
và kêu gọi cha nó như một đấng cứu thế...
Nó đi, khắp trên các nẻo đường của thế giới
với một đứa con gái,
chỉ vỏn vẹn là một con điếm, cùng với một thằng bạn:
và người ta sẽ không bao giờ biết được tình yêu của nó dành cho ai
mặc dù nó, tất nhiên, đút cả cái khối vàng ròng của nó
vào bụng con bé.
Người cha tới nơi, rình rập, thấy nó
đang sa đoạ hoá đứa con gái,
từ đằng sau cánh cửa ông nhìn trộm tình yêu đó,
phát hiện được những điều mà đứa con đang
sở hữu, không bí ẩn, như mọi người,
thế nhưng nơi ông ta các thứ đó lại bí ẩn
một cách rất khủng khiếp
không thể chịu đựng nổi.
Người cha không thể sống khi đã nhìn thấy tình yêu đó.
Ông bước vào và đánh đập đứa con đến chết,
đứa con thì chỉ, vừa khóc vừa chào cuộc đời,
bước ra khỏi căn buồng của ngàn cuộc giao hoan trong đời nó.
Nó chết. Và ở trên thi hài nó,
người cha cúi nghiêng để cài nút quần
mở hé trên sự huy hoàng
không vết bẩn của chiếc áo lót mình.
Người cha, sau nhiều năm,
như trong truyện tiểu thuyết đăng báo nhiều kỳ,
kết thúc giấc mộng dài của đời mình
bằng cách mơ tưởng trên bãi đất phẳng của một sân ga vắng
như trong một câu thơ của Ginsberg.
_____________
*Một nhân vật trong thần thoại cổ Hy Lạp.
**Đất công nghệ thuộc miền Lombardy, Ý..
[20]
Thế đấy.
Như thế đấy, các tác phẩm tôi muốn làm nên,
là cuộc đời tương lai của tôi - nhưng cũng là quá khứ -
và hiện tại.
Bạn biết không - tôi đã nói với bạn, người bạn cũ, người cha
hơi bị rụt rè vì đứa con, chủ nhà
allophone mạnh mẽ có gốc gác khiêm tốn -
chẳng có gì quý báu hơn đời sống.
Vì thế tôi chỉ muốn sống,
mặc dù tôi là một nhà thơ,
bởi vì cuộc đời cũng tự nó phát biểu.
Tôi muốn phát biểu bằng những tấm gương.
Ném mình vào cuộc chiến.
Tuy nhiên nếu các hành động trong đời sống là biểu hiện,
thì sự biểu hiện cũng là hành động.
Không phải sự biểu hiện của thi sĩ chủ bại,
chỉ sử dụng ngôn từ nghèo nàn,
dụng cụ trực tiếp như bạn;
mà sự biểu hiện tách khỏi sự vật,
những dấu hiệu đã trở thành âm nhạc,
thơ ca ngâm nga và đen tối,
không diễn tả điều gì khác hơn là chính nó,
dựa theo ý niệm man di và tuyệt diệu
rằng nó là một âm thanh huyền bí
giữa những dấu hiệu truyền khẩu nghèo nàn của một ngôn từ.
Tôi, tôi đã nhường lại cho những người đồng tuổi với tôi,
thậm chí cho những người trẻ tuổi hơn tôi,
một ảo tưởng man rợ và tuyệt vời như thế:
nói với bạn một cách quá sỗ sàng.
Và bởi vì tôi không thể bước lui,
và coi mình như là một thằng bé man dã
tưởng rằng ngôn ngữ của nó là ngôn ngữ độc nhất
trên thế giới,
và bắt gặp trong những âm tiết những bí ẩn
của âm nhạc
mà chỉ những người đồng hương, giống nó
do tính tình
và văn chương cuồng điên, mới có thể nhận thấy
- với tư cách của thi nhân tôi sẽ là thi sĩ của sự vật.
Những hành động của đời sống
chỉ sẽ được thông báo
và chúng, chúng sẽ là thơ ca,
bời vì, tôi xin lập lại,
không có thơ ca nào khác ngoài hành động thực sự
(bạn chỉ rung động khi bắt gặp nó
trong các câu thơ hay trên các trang văn xuôi,
nếu sự gợi lại đạt tới sự toàn hảo).
Tôi sẽ không thực tâm làm chuyện đó.
Tôi sẽ mãi mãi nuôi dưỡng sự tiếc nuối loại thơ ca
mà chính nó là hành động,
trong sự tách rời khỏi sự vật,
trong âm nhạc của nó không biểu hiện điều gì khác hơn là
chính sự đam mê cằn cỗi và khiêm tốn
đối với chính nó.
[21]
Này nhé, tôi sẽ thưa với bạn,
trước khi chia tay,
rằng tôi muốn mình là một nhà soạn nhạc,
sống với các nhạc cụ
trên tầng tháp Viterbe* mà tôi chưa
mua lại được,
trong cảnh trí xinh đẹp nhất của thế giới, nơi mà Arioste
sẽ điên cuồng vì vui sướng thấy mình được tái tạo với tất cả
sự ngây thơ trinh trắng của những cây sồi, đồi, nước và suối khe,
và ở đấy, soạn nhạc,
hành động biểu trưng duy nhất,
có thể là kiêu sa và không thể định nghĩa
như các hành động của thực tại.
_____________
*Ngọn tháp của toà lâu đài thời trung đại Pasolini đã mua lại trong năm 1970.
[hết]
-----------
Nguồn: Pier Paolo Pasolini, Qui je suis - Poeta delle ceneri, bản tiếng Pháp do Jean-Pierre Milelli dịch, giới thiệu và chú giải (Paris: Arléa, 2004).
Người dịch ghi thêm một con số trên mỗi bài thơ, và bổ sung vào phần chú thích của nhà xuất bản dưới các bài thơ.
Đã đăng:
AI LÀ TÔI [15-17] (thơ)
... Và tất thảy mọi người, trong tình trạng đợi chờ, trong / những kỷ niệm, / như môn đệ của một đấng Chúa không bị đóng đinh / mà bị treo cổ, / với định mệnh riêng. / Đó là một định lý; / và mỗi định mệnh là một hệ luận... Tập bản thảo AI LÀ TÔI của Pier Paolo Pasolini đã được Enzo Siciliano, người viết tiểu sử của ông, phát hiện trong số giấy tờ riêng của ông sau khi ông qua đời. [Bản dịch tiếng Việt của nhà thơ Nguyễn Đăng Thường]
AI LÀ TÔI [11-14] (thơ)
... Giới trẻ chúng đang làm gì nhỉ, / trong những buổi tối ở tỉnh lẻ, / và thậm chí ở những đô thị lớn, / khác hơn là vẫn nói chuyện văn chương? / Bước những bước phiến loạn, dọc theo những con đường / vừa phát hiện, / trĩu nặng bao ý nghĩa thầm kín và lịch sử?... Tập bản thảo AI LÀ TÔI của Pier Paolo Pasolini đã được Enzo Siciliano, người viết tiểu sử của ông, phát hiện trong số giấy tờ riêng của ông sau khi ông qua đời. [Bản dịch tiếng Việt của nhà thơ Nguyễn Đăng Thường]
AI LÀ TÔI [8-10] (thơ)
... Trong các tác phẩm ấy tôi đã giả vờ chối bỏ sự dấn thân, / bởi vì tôi biết dấn thân là một điều không thể né tránh, / nhất là hôm nay hơn lúc nào hết. / Và hôm nay, tôi sẽ nói với các bạn rằng / không những ta cần phải dấn thân / trong cách viết, / mà cả trong cuộc đời nữa... Tập bản thảo AI LÀ TÔI của Pier Paolo Pasolini đã được Enzo Siciliano, người viết tiểu sử của ông, phát hiện trong số giấy tờ riêng của ông sau khi ông qua đời. [Bản dịch tiếng Việt của nhà thơ Nguyễn Đăng Thường]
AI LÀ TÔI [4-7] (thơ)
... Tôi đã cảm nhận tình cảm của một người Da Đen / ở Chicago: / sự kinh sợ. / Thế nhưng tôi đã chóng quên, / và tất cả những kinh sợ / đã trở thành
một vật
duy nhất / ở trong tôi và ở trên tôi: một vật rất đặc biệt, /
cái vật đó
. / Do vậy tôi đã để nó bên cạnh và hứng chịu nó / trong lòng: / và nó sẽ trở thành một cái ung nhọt, / mà sớm hay muộn gì tôi cũng phải chết vì nó... Tập bản thảo AI LÀ TÔI của Pier Paolo Pasolini đã được Enzo Siciliano, người viết tiểu sử của ông, phát hiện trong số giấy tờ riêng của ông sau khi ông qua đời. [Bản dịch tiếng Việt của nhà thơ Nguyễn Đăng Thường]
AI LÀ TÔI [1-3] (thơ)
... Tôi vẫn khóc, mỗi khi nghĩ lại chuyện cũ, / mỗi khi nghĩ tới Guido em tôi, một gã du kích / bị các gã du kích cộng sản khác thủ tiêu / (nó thuộc nhóm Hành Động / do chính tôi đã khuyên nó gia nhập; / nó đã khởi sự cuộc Kháng Chiến / với tư cách một người cộng sản)... Tập bản thảo AI LÀ TÔI của Pier Paolo Pasolini đã được Enzo Siciliano, người viết tiểu sử của ông, phát hiện trong số giấy tờ riêng của ông sau khi ông qua đời. [Bản dịch tiếng Việt của nhà thơ Nguyễn Đăng Thường]
Bạn đi đâu qua những đường phố La-mã / trên xe buýt hay xe điện / chật ních những người trên đường về nhà?... | Tôi lao động suốt ngày như một nhà tu / Và ban đêm tôi lang thang như một con mèo rượn / chạy tìm tình yêu... Tôi sẽ thỉnh cầu / Giáo hội, xin cho tôi được phong thánh... | Người ta sẽ ca hát trong lòng đất nó, / hàng triệu người chết trong lòng đất nó, / ta sẽ ca hát trong lòng đất nó?... | Hãy đến lắng nghe những dòng sông của lòng con, / Hãy đến lắng nghe những bông cúc của lòng con, / Hãy đến lắng nghe, mẹ ơi, tiếng nói ấp úng / của lòng con đang bay bổng, thưa mẹ!... [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên]
... Ta không một đồng xu, ta chỉ làm chủ / Những sợi tóc vàng của ta trên sông Lemene / Đầy những con cá mượt mà... | ... tôi sẽ ngã xuống chết / dưới mặt trời gắt, / vàng hoe và cao, / và tôi sẽ nhắm mắt, / để bầu trời lại với vẻ rực rỡ của nó... | ... Em là một cánh hồng sống mà không nói. // Khi sâu thẳm trong ngực em / Một giọng nói ra đời, / Thì em câm lặng... | ... Chúng ta sống sót: và ấy là sự lẫn lộn / của một cuộc đời hồi sinh bên ngoài lý luận... [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên]
|
 |
Các hoạ phẩm sử dụng trên trang này được sự cho phép của các hoạ sĩ đã tham gia trên trang Tiền Vệ
Bản quyền Tiền Vệ © 2002 - 2021