Yehuda Amichai

 

Tôi được tin ở Luân-đôn, người ta cho tôi hay, anh đã tự sát:

Cũng một sợi dây ấy đã siết nhè nhẹ

Trên cổ họng tôi.

Không phải một sợi dây: anh đã

Chết dưới nước.

Cũng một làn nước, nước, nước.

Hình ảnh cuối cùng:

Sự sống như chết

(Cũng một làn nước, nước, nước.)

 

* YEHUDA AMICHAI (1924-2000), nhà thơ Israel, «Giải thưởng Israel», 1982.

 

 

Leonard Nolens

 

1

Hôm nay mùa Thu đến ăn

trong tay anh.

Mỏi mệt vì đã đi xa nhiều đến thế

như một đứa bạn ác độc và muộn màng, nó nằm

lên anh. Lông tóc nó đảo điên,

và tứ chi nó từng trận dài ánh vàng trầm lặng

không ngượng ngùng khởi sự cuộc chơi

mà đã từ lâu anh trông đợi.

 

Lúc này nó ăn trong tay anh.

Nó ăn bàn tay

đã ghi tuổi tiếng nói của anh

mãi đến vô tận, nó ăn, nó ăn con mắt

đã nhìn thấy sâu hơn, sâu hơn cả

dòng nước của sông Seine,

dòng thời gian.

 

Mùa Thu, nó ăn

đến hụt hơi.

 

Còn lại là lớp áo quần

ren những giá đông và tuyết

nơi tiếng anh ẩn núp, khóc than, bị hủy hoại

bị giữ lại, sâu hơn cả

dòng nước của sông Seine,

dòng thời gian.

 

2

Chính anh

người sẽ đọc tôi, sau những quang niên

đầu gối anh co quắp

bên mùa Thu này, bên

bài thơ này.

 

Đôi môi anh sưng phồng

vì thiếu hụt.

Đầu anh, vật nặng

và bấp bênh,

đã lăn từ khuỷu tay anh về phía sau

hoàng hôn, tim anh

phơi quá ánh sáng

vừa khi tiếng kêu

bi tước mất

cửa miệng.

 

Sau cùng chính anh

được đưa tới phía trước.

 

* LEONARD NOLENS, nhà thơ Bỉ, sinh năm 1947, viết bằng tiếng flamand.

 

 

Michel Raus

 

sông Seine chưa

nuốt được Celan

vẫn còn những vành tai

trước dòng nước

lắng nghe những lời

trĩu nặng nghĩa

 

sông Seine chưa

nuốt được Celan

vẫn còn những con tàu

vạch một màng pha-lê

đồng bộ với các du khách

 

sông Seine chưa

nuốt được Celan

vẫn còn những

đại thánh đường

quên tiếng kêu đỏ

từ nước trào ra

đủ lớn để nghe thấy

 

Celan chưa

nuốt được sông Seine

 

* MICHEL RAUS, nhà thơ Luxembourg, viết bằng tiếng Đức. Dịch theo bản Pháp văn của Jean Vodaine trong một tấm thơ-bích chương.

 

 

Diễm Châu

 

 

trong họng con thú

giữa tiếng hú hãi hùng

chuyến xe điện ngầm đưa tôi trở lại

cây cầu mà từ đó anh đã bay đi

«bằng chính những vết thương của mình»

cây cầu

mà một người ba-lan nọ đã khoác lên bài thơ

 

nếu thời gian là dòng nước đen kia

thời tôi đang đứng bên trên nó

kiếm tìm anh

kẻ đã băng qua

 

hàng cây trên bờ vẫn chỉ là hàng cây của hôm nay

không một chiếc nhẫn nào thức giấc trên chùm lá

 

tôi chính là «nạm thóc» –

«người anh em châu á»

kẻ đã gục ngã trong bài thơ anh

tôi đã đào tôi tới mãi tận anh

bởi trong người không có đất

 

nơi bãi biển trái tim

tôi kêu gọi anh –

kẻ mang thương tích một vì sao

kẻ kiếm tìm thực tế:

        hãy đặt muối

                        đặt đá

                                đặt ngôi sao của anh

        trong đêm tối của tôi

        trong nỗi bất hạnh một đời của chúng ta

 

kìa người ba-lan đã ra hiệu:

(không có lấy một niềm vui nào sau nỗi đau cả)

 

anh –

kẻ không thể khẩn cầu

hãy che phủ lấy nhau

bằng «trấn thành quan yếu nhất»

nơi «mất là không mất»

 

 

 

---------------------------

Ghi chú của Diễm Châu:

PAUL CELAN (1920-1970), nhà thơ Do thái-Pháp, viết tiếng Đức, sinh tại Bucovine, Ru-ma-ni và tự trầm trên sông Seine vào cuối tháng Tư 1970. Đó là một hàng tiểu sử mà ở chính nước Pháp, nơi Celan cư ngụ vào cuối đời ông, người đọc thường được cho biết: sơ sài và «không chính xác» đối với những người yêu mến ông ở khắp thế giới, là vì ở Pháp, khi Celan mất, ông vẫn là... một «kẻ xa lạ»!

 

John Felstiner, người đã gặp bà Gisèle Celan-Lestrange trước khi bà mất, trong cuốn Paul Celan: Poet, Survivor, Jew (Yale Nota Bene, 2001), cho biết thêm một vài điều rõ rệt về những ngày cuối cùng của Celan. Theo Felstiner, lúc đó – vào tháng Tư năm 1970 – Celan ở một mình tại số 6 đại lộ Émile Zola, Paris, gần cầu Mirabeau. «Vào khoảng ngày 20 tháng Tư 1970, gần lễ Vượt qua, Celan nhảy từ cây cầu nọ xuống sông Seine và, mặc dù là một người bơi giỏi, đã chết đuối không ai thấy. Ở École Normale người ta nhận ra ông vắng mặt. Thư từ chồng chất dưới cửa căn nhà với đồ đạc sơ sài của ông. Bà Gisèle gọi điện thoại cho một người bạn để xem xem có phải chồng bà đã đi Praha. Vào ngày 1 tháng Năm một người đánh cá bắt gặp xác ông cách đó bảy dặm (khoảng hơn 11 cây số) về hạ lưu.» Felstiner kể tiếp: «Trên bàn làm việc của Celan lúc ấy, người ta tìm thấy một cuốn tiểu sử của Hölderlin, mở ra ở một đoạn có gạch dưới: ‘Đôi khi, vị thiên tài này trở nên tăm tối và chìm xuống cái giếng cay đắng của lòng mình’»... (sđd., tr. 287) Người đã nhận ra xác Celan tên là Edmond Lutrand [theo Gerhart Baumann trong Erinnerungen an Paul Celan (Frankfurt, 1986)].

 

Felstiner viết tiếp: «Người ta nói rằng Celan quyên sinh vào năm ông bốn mươi chín tuổi là vì ‘ngôn từ hữu hiệu’ trong tiếng Đức là không thể được sau hay từ Auschwitz. Thế tuy nhiên, ấy chính sự không thể ấy đã kích thích ông (…) Và ông đã lên tiếng -- hữu hiệu hơn cả điều có thể tưởng tượng được. Có lẽ (là vì) ông cảm thấy mỉnh quá đơn độc: «Không ai / làm chứng cho kẻ / làm chứng.» Hay có lẽ ông cảm thấy một cuộc tiến công (một cơn đau?) sắp tới, một cuộc cầm giữ khác tại bệnh viện, thêm nhiều đau đớn vì thuốc men và phải tự giải thoát khỏi cảnh ấy.»

 

Trước đó, người ta cũng được biết một vài điều «bất như ý» trong đời của Celan: việc Celan gặp gỡ Heidegger, người thiên quốc xã trong thời chiến, đã không đem lại một lời nhìn nhận lỗi lầm từ phía.. triét gia; việc Claire Goll, vợ của nhà thơ Ivan Goll, mở «chiến dịch» công khai phỉ báng Celan là «đạo thơ» của chồng bà, kéo dài trong những năm 1960; việc người bản xứ vẫn tiếp tục có những hành động ngu xuẩn bài Do-thái mà Celan chứng kiến ngoài đường phố và đối với chính bản thân ông (xin xem Thư từ của Celan với vợ là bà Gisèle Lestrange); việc chính bạn bè Celan – không bênh vực ông và vì những lý do nào đó, còn có những thái độ thiếu dứt khoát đối với bọn «sát nhân»... Ấy là chưa kể tới chuyện tình «không đi tới đâu» với Ingeborg Bachmann, một nữ sĩ người Áo mà Celan đã gặp mấy năm trước khi ông lập gia đình; chuyện Celan và bà Gisèle Lestrange bỏ mất François, người con trai đầu lòng, chỉ một ngày sau khi sanh….; những hoài niệm về người cha đã mất trong trại chết của quốc xã, về người mẹ chết vì một viên đạn của quốc xã bắn vào đầu (không phài cái chết màu hoa cà)... Vào thời điểm này, sự «cô đơn» của Celan đã đưa tới sự suy sụp về thần kinh thấy rõ: Celan đã phải sống xa cách gia đình trong lúc chữa trị một căn bệnh không thuốc chữa. Trong những tác phẩm cuối cùng của đời ông, những câu dài, đầy những hình ảnh tượng trưng rất hiệu lực trong thơ ông đã trở thành những từ bị bẻ nát, với những cú pháp cô đọng tới tột cùng, khiến người đọc ông sau này đã tự hỏi, cái gì đã đua ông tới một «cá- nhân ngữ» tuyệt vọng đến như thế? Celan, một người đã từng lớn tiếng nói vào năm 1958, ở Bremen, thành phố đã tặng ông Giải thưởng lớn về văn chương: … «Bài thơ với tư cách là một hình thức xuất hiện của ngôn ngữ, và bởi đó tự yếu tính là đối thoại, bài thơ có thể là một cái chai ném xuống biển, phó mặc cho hy vọng - cố nhiên là thường khi thật mong manh - rằng một ngày kia mình sẽ có thể được đón nhận trên một bãi biển nào đó, có lẽ trên bãi biển của trái tim. Các bài thơ, cũng theo nghĩa đó, đều đang trên đường: chúng lên đường hướng tới một điều gì đó.»…

 

Ngày 12 tháng Năm 1970, Celan được chôn cất ở nghĩa trang Thiais, bên ngoài Paris. Nelly Sachs, bạn thiết của Celan, người đã nghe nói tới cái chết của ông, trên giường bệnh và đã lẩm bẩm mấy chữ «chết trước bà», Nelly Sachs đã đi theo Celan cùng một ngày ấy.

 

Nhà thơ kiêm tiểu thuyết gia Hoa-kỳ Paul Auster, trong cuốn The Art of Hunger (Sun & Moon Press, 1982, 1992), cho rằng lúc ấy ở Đức, Celan đã là một nhà thơ nổi tiếng, «được coi như người ngang hàng với Rilke và Trakl, là kẻ thừa kế dòng thơ trữ tình có tính cách siêu hình của Hölderlin» và tác phẩm của ông cũng được quý trọng ở những nơi khác, «chứng thực cho những câu tuyên bố như của George Steiner, người đã quả quyết mới đây: Paul Celan chắc chắn là nhà thơ lớn nhất mà Âu châu từng biết tới kể từ 1945»...

 

Celan sinh ngày 23 tháng Mười Một 1920, là con một, trong một gia đình Do-thái nói tiếng Đức ở Czernovitz, Bucovine. Tên họ đầy đủ của ông là Paul Pessakh Antschel, «Pessakh» trong tiếng Hy-bá có nghĩa là «cửa miệng thuật lại».