|
|
Cách mạng
|
|
Bản dịch Hoàng Ngọc Biên
SŁAWOMIR MROŻEK (1930~) Sławomir Mrożek, tác giả tập truyện ngắn Con voi, là một người viết truyện, một kịch tác gia và một nhà hí hoạ. Ba tính cách này của ông được nối kết lại bằng nét hài hước hoặc trào lộng mà đối tượng là những chuyện rởm đời, «phi lý» dưới mọi vùng khí hậu, nhất là ở Ba-lan. Ông sinh ở Borzecin, gần Cracovie, Ba-lan, năm 1930. Ông rời Ba-lan năm 1963, trước tiên qua Ý, rồi qua Pháp nơi ông đã lưu lại từ 1968 đến 1989 trước khi (cùng với bà vợ người Mễ) qua sống bảy năm ở Mễ-tây-cơ. Ông dứt khoát trở lại Ba-lan năm 1996 và từ đấy sống ở quê hương ông.
Về kịch, con số kịch bản của Mrożek lên tới ngót bốn mươi vở! Vở kịch nổi tiếng nhất của ông trước khi ông ra nước ngoài, là Cảnh sát (hoặc Công an, 1958). Thời gian ông lưu lạc, một số vở thường được nhắc tới: Tango (1964), Các di dân (1974), Ông đại sứ (1982). Đặc biệt, trong những năm 1990, ba vở mới của Mrożek: Yêu ở Crimée (1993), Cảnh đẹp và «Các Đấng» (2000) cho thấy những mối quan tâm của ông đối với thực tại thế giới và Ba-lan. Các kịch bản của Mrozek được dịch ra khoảng 12 thứ tiếng và được trình diễn thường xuyên ở Ba-lan và trên các sân khấu thế giới. Người ta rất chú ý tới vở Lịch sử nước cộng hòa nhân dân Ba-lan của Mrożek mà đạo diễn Jerzy Jarocki đã đưa lên sân khấu Ba-lan ở Wroclaw năm 1998.
Về truyện, cùng với tập Con voi, Mrożek đã viết tất cả là tám tập truyện ngắn và hai cuốn tiểu thuyết. Ngoài ra ông còn viết hai tập tùy bút (trong đó có Nhật ký ngày trở về) và là tác giả ba kịch bản cho điện ảnh.
Các bức hí hoạ của ông, từng làm say mê công chúng Ba-lan trong những năm 1950, nay (kể từ 1997) lại được tiếp tục xuất hiện trên tờ Gazeta Wyborcza, nhật báo lớn nhất của Ba-lan, cùng với những cột «phim» của ông...
(Diễm Châu biên soạn)
__________
CÁCH MẠNG
Trong phòng ngủ của tôi cái giường nằm ở đây, cái tủ nằm ở kia, và giữa hai cái là cái bàn. Cho đến ngày tôi cảm thấy chịu hết nổi, tôi đổi chỗ cái giường và đem nó đặt ở kia, cái tủ thì đem đặt ở đây. Được một thời gian tôi cảm thấy chảy trong tôi một dòng ý thức cách tân đầy sinh khí. Nhưng sau mấy ngày... tôi thấy buồn tẻ trở lại. Tôi rút ra kết luận cội nguồn của sự buồn tẻ ấy chính là cái bàn, hay nói đúng ra là vị trí bất di bất dịch của nó ở giữa. Vậy nên tôi đẩy cái bàn đến ở kia, và cái giường thì cho ra giữa. Theo kiểu đi ngược công thức. Lần cách tân thứ nhì này đem trở lại cho tôi sức sống, và bao lâu nó còn kéo dài, thì tôi chấp nhận cái khó chịu đi ngược công thức do chính nó gây nên. Quả vậy, bây giờ tôi không thể nào nằm ngủ quay mặt vào tường, là kiểu nằm xưa nay tôi vẫn rất thích. Được một thời gian, tuy nhiên, cái mới không còn mới nữa, và chỉ còn lại độc một nỗi khó chịu. Trong hoàn cảnh ấy, tôi đẩy cái giường đến ở đây, và cái tủ thì tôi đẩy ra giữa. Lần này, sự thay đổi là triệt để. Quả thế, tủ đem đặt ở giữa phòng, cái ấy còn quá hơn là đi ngược công thức. Nó là tiền vệ. Được một thời gian, tuy nhiên... Ôi, cái từ “một thời gian” chết tiệt ấy! Nói tóm, cái tủ đặt nằm giữa phòng với tôi bây giờ không còn có vẻ là một cái gì mới mẻ và bất thường nữa. Cần phải dứt khoát thay đổi, phải lấy một quyết định cơ bản. Nếu như trong khuôn khổ đã được ấn định trên mà ta không thể thực sự thay đổi được gì, thì cái quan trọng là phải thoát ra khỏi khuôn khổ ấy. Ngay khi đi ngược công thức cho thấy là chưa đủ, ngay khi tiền vệ cũng không đem lại kết quả nào, thì cần phải thực hiện một cuộc cách mạng. Tôi quyết định ngủ trong tủ. Tất cả những ai từng thử ngủ đứng trong một cái tủ đều biết rằng thiếu tiện nghi như vậy người ta tuyệt đối không sao bảo đảm sẽ tìm được giấc ngủ, đó là không nói đến đôi chân bị kiệt sức, và những cơn đau ở cột sống. Vâng, đây chính là quyết định đúng. Thành công, thắng lợi hoàn toàn. Bởi lẽ, lần này, ngay cả từ “một thời gian” cũng chẳng tác động được chút nào. Được một thời gian, quả thế, không những tôi không quen được với sự thay đổi, nghĩa là sự thay đổi vẫn là sự thay đổi, mà ngược lại, mỗi lúc tôi càng cảm nhận sự thay đổi một cách kịch liệt hơn, bởi lẽ thời gian càng trôi qua cái đau càng tăng cao lên. Mọi chuyện có lẽ cũng sẽ ổn thôi, nếu không kể khả năng chịu đựng về thể xác của tôi, rõ ràng là có giới hạn. Một đêm nọ, tôi chịu hết nổi. Tôi bước ra khỏi tủ và duỗi người nằm xuống giường. Tôi ngủ liền ba ngày ba đêm. Sau đó tôi đẩy cái tủ vào sát tường, và lôi cái bàn ra giữa, bởi cái tủ mà để ngay giữa tôi thấy khó chịu. Bây giờ cái giường nằm ở đây, như trước, cái tủ nằm kia, và giữa hai cái là cái bàn. Khi tôi thấy sự tẻ nhạt rình rập mình, thì tôi nhớ lại thời tôi làm cách mạng.
-----------
“Cách mạng” [chủ đề “Thay đổi”] dịch từ bản tiếng Pháp “Révolution” của André Kozimor, trong Slawomir Mrozek, Le petit Mrozek illustré, minh hoạ của Chaval (Paris: Les Editions Noir sur Blanc, 2005).
Le petit Mrozek illustré tập hợp những tiểu phẩm từ những năm 1960 đến 1990, được sắp xếp theo chủ đề, viết trong thời tác giả còn ở Ba Lan cũng như thời sống lưu đày, mang một giá trị bất di bất dịch, từng đưa Slawomir Mrozek đến gần Ionesco, Beckett và cả Durrenmatt trong cái nhìn của người đọc.
------------- Đã đăng:
Một ông Nobel (truyện / tuỳ bút)
Một nhà thơ nọ, người đoạt giải Nobel, đến thăm chúng tôi để giao lưu với công chúng. Đây là một vinh hạnh lớn, bởi lẽ nhà thơ thì lớn, mà thị trấn chúng tôi thì nhỏ. Vậy là có rất nhiều bài diễn văn, với ban nhạc để chào đón ông và một bữa tiệc trong căn phòng trang trí đầy hoa... [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên] (...)
Người quan trọng (truyện / tuỳ bút)
Trong buổi tiếp tân, không có ai chú ý đến tôi. Chắc chắn là vị chủ nhà đã mở cửa cho tôi và đã nói với tôi câu nói dễ thương: “Có lẽ ông đây muốn bỏ áo khoác ra?” nhưng tôi có cảm tưởng là ông đang đợi một người nào khác. Khách khứa đến trước tôi bắt tay tôi và nói: “Rất vui sướng”, hay: “Hân hạnh”, nhưng sau đó họ trở lại ngay với những cuộc chuyện trò không bị gián đoạn của mình... [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên] (...)
Hamlet (truyện / tuỳ bút)
... Vậy là tôi quyết định lấy cái sọ của anh chàng sát bên trái tôi; nhưng anh chàng này không đồng ý lắm, và cả hai chúng tôi ngã xuống huyệt. Trong lúc ấy, những anh chàng ở trên cũng bắt đầu choảng nhau bởi vì cái sọ của chúng tôi vẫn còn nằm trên sân khấu, có nghĩa tiếp tục tổng cộng có tám cái sọ, nhưng giờ đây là cho bảy diễn viên, mà mỗi anh lại muốn có tới hai sọ... [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên] (...)
Di chúc của một kẻ lạc quan | Đồ cổ | Đám tang (truyện / tuỳ bút)
Một ngày nọ tôi đi dạo chơi trong rừng, gió từ đâu thổi đến ngay chân tôi một mẩu giấy phủ đầy một nét viết bất thường, như thể ai đó đã viết chữ xuống giấy trong bóng tối hoặc, ít nữa, trong vùng tranh tối tranh sáng. Thì ra đây đúng là nhật ký của một kẻ lạc quan... [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên] (...)
Song thoại ngắn ngủi giữa hai người Ba-lan (kịch bản)
A.— Như thế là ông quả quyết, rằng ông đập bể răng tôi và chọc lủng bụng tôi vì lợi ích của tôi? | B.— Phải. Phải có ai đó đập anh. Nếu như không phải ta thì cũng là một người khác đã làm chuyện ấy. Và anh biết là ai... Nhưng kẻ kia hẳn đã làm anh bị hư hại nhiều hơn. Không những hắn cũng đập bể răng anh và chọc lủng bụng anh, mà hắn còn đập nát cái xương quai xanh của anh, rút những đầu móng và móc mắt anh ra nữa. Thế nên thay vì thù ghét ta, lẽ ra anh phải cám ơn ta... [Bản dịch Diễm Châu]
|
 |
Các hoạ phẩm sử dụng trên trang này được sự cho phép của các hoạ sĩ đã tham gia trên trang Tiền Vệ
Bản quyền Tiền Vệ © 2002 - 2021