Sau đêm đọc thơ với Hoàng Hưng, Nguyễn Đỗ, Ellen Bass và Paul Hoover ở Santa Cruz (3-21-2012), mấy hôm kế tiếp tôi đã đón tiết lập xuân 2012 với Hoàng Ngọc Biên ở San Jose. Từ ngày rời Việt Nam năm 1986 đến nay tôi mới tái ngộ với ông bạn cũ sau đôi lần qua West Coast mà không gặp nhau. Trong không khí gia đình thật ấm cúng chúng tôi đã hàn huyên các việc xưa nay, bàn về tình hình văn nghệ và dịch thuật Việt Nam nói chung. (Lữ Quỳnh đã ghé một tối uống rượu góp chuyện và Nguyễn Quỳnh từ Texas cũng điện thoại qua tham dự).

Trong các câu chuyện, nhân vật chính là Diễm Châu, người đã ra đi quá vội để lại nhiều thương tiếc cho anh em còn lại trong nhóm Trình Bầy. Tiếc nhất là điều tôi vẫn yêu cầu mà DC đã không thực hiện được: viết một cuốn hồi ký. Ngoài ra DC còn nợ riêng tôi bài tựa cho tập thơ đầu tay của tôi mà ông đã hứa đi hứa lại trong mấy bức thư. Xin công bố vài trích đoạn dưới đây, thay thế cho một bài nhận định ấn tượng với nhiều tình cảm tri âm; một kỷ niệm quý giữa hai nhà thơ từng chia với nhau những năm tháng underground khó quên ở Sài Gòn, đồng thời là một tư liệu của nhóm Trình Bầy từ các góc trời lưu vong hải ngoại tìm lại nhau vào thời kỳ tiền-internet.

Strasbourg, May 17, ‘89

Khánh thân mến,

Trước hết tôi xin ông tha lỗi cho tôi về sự để chậm trễ lá thư này. Như đã đoán biết có sự thất lễ, tôi đã gửi 1 tấm card trước để ông đỡ sốt ruột. Hy vọng ông đã nhận được?

Trong tấm card nói trên tôi đã báo cho ông hay mình đã nhận được thư, tập Chú thích cho những ngày câm nín...Và tôi cũng đã bày tỏ ngắn gọn sự hoan hỉ của mình trước tác phẩm của ông. Tôi đã có ý định viết ngay 1 bài... thơ dài để thay lời tựa. Tuy nhiên, trong những ngày ấy tôi chỉ viết được mấy câu thơ ngắn do cảm xúc ban đầu khi cầm tập thơ trên tay. Tôi đã viết như sau:

Tôi còn tờ thơ trước mặt. Ở cuối bài, tôi ghi rõ: “Ngày nhận được tập Chú thích cho những ngày câm nín của Phương Sinh, 29.3.1989.” (Sau khi đọc thơ Phương Sinh).

Đây là lần thứ nhì trong đời tôi cảm thấy 1 điều lạ lùng như lần tôi đọc thơ Ngô Kha và đã nói với Kha bên bờ sông Hương: “Đọc ông tôi muốn... làm thơ!” N. Kha đã cho đó là 1 câu của... tri âm. Tiếc thay Kha không còn đó.

Tôi chưa viết ngay được bài tựa mà tôi đã có sẵn ý trong đầu. Tôi dự định bài này sẽ thật ngắn, có thể chỉ vài câu thật cô đọng, như lần tôi viết cho tập thơ do NĐ Thường dịch và sáng tác. Các loại bài như thế không thể cà kê dê ngỗng và nhất là không thể viết 1 cách bình thường (= tầm thường).

Tôi cũng đã hỏi ý ông có muốn để cho tôi đánh máy lại tập này và đề bảng hiệu “Trình bày” cho vui. Tôi định nếu ông ưng, tôi sẽ hỏi lại ông về cách trình bày 1 số câu có cách sắp đặt hơi “khó xử” cho 1 khổ nhỏ. (Tôi đã hoan hỉ loan báo việc này cho Thường).

Thôi, để tôi nói qua về tập thơ và những ấn tượng đầu tiên của tôi về tập thơ. Như ông thấy phía trên, tôi đã hết sức hào hứng. Tôi cố nhớ lại trong trí những gì ông đã viết ở nhà, nhưng phải thú thực trí nhớ của tôi lúc sau này không còn được như xưa! Tôi bởi thế đã đọc tập thơ với cặp mắt hoàn toàn mới, không chịu ảnh hưởng của ký ức! Và ngay từ những bài đầu tôi đã bị cuốn hút vào một bút pháp thiệt lạ, thiệt đau xót mà vẫn đượm nét hài ngạo nghễ, ngạo mạn, ngạo tất cả bàn dân thiên hạ - của ông. Tôi cũng thấy nổi hẳn lên 1 số bài có thể coi là “tuyệt tác”. Ông đừng cho là tôi khen mèo dài đuôi. Tôi đã không thể viết được với 1 nguồn hứng cảm say sưa như vậy. Máu và nước mắt của những

đêm đau thương đen tối ấy đọng trong từng giọt... chữ. Tôi nghĩ là tôi không quá lời, có lẽ tôi chưa đọc kỹ đủ để có thể thẩm thấu hết 1 lần những cái đẹp của Chú thích. Tôi dự định, sau lần đọc nhanh (nhưng không phải lướt), sẽ đọc lại thật kỹ với đôi mắt kính hiển vi.

...

May 26, ‘89

Phương Sinh thân mến,

Hôm nay có người cho tôi mấy con tem. Thế là tôi mừng hết lớn, vác bút ra viết cho ông. Giờ này có lẽ ông cũng vừa nhận được lá thư quái gở tôi viết cho ông khoảng 10 ngày. Tôi hy vọng ông hiểu và không đến nỗi cười tôi.

...

Trước hết, tôi nói thêm về tập Chú thích cho những ngày câm nín. Tôi vừa đọc lại tập thơ này với những cảm tưởng khác lạ hơn lần trước.

Cái cảm tưởng lần này có chung 1 số nét của lần đầu, nhưng cái lạ ở đây là tôi thấy những... Chú thích “mới” quá. Tôi đã cố tình đọc tới đọc lui 1 vài bài để xem lại cảm nghĩ của mình. Lạ thay, cái cảm giác “mới “ kia vẫn tồn tại. Tôi sẽ nói về một vài bài tôi đặc biệt yêu thích, nhưng tôi muốn nói ngay cái cảm giác chung của lần đọc này. Tập thơ hoàn toàn “mới lạ” đối với tôi, dù tôi đã đọc bao nhiêu lần. Cái mới rất gần với Brodsky, cái lạ là giữa những hình ảnh như chụp bắt, gạch đít, đóng khung hài hước, chua xót... tôi đã cố tìm 1 điều nhưng không thấy: Lạ lắm, KHÔNG có lấy 1 giọt nước mắt! Ai đã nuốt hết của ông của chúng ta những giọt nước có tính giải khuây ấy? Tất cả là căng thẳng, là trực diện, là nói xiên (như Brodsky nói về A. Akhmatova: Chị (sẽ) nói về chúng tôi nghiêng nghiêng!) là chữ nghĩa nho nhã, hiện thực, nóng hổi,... nhưng không 1 giọt nước mắt. Chao ôi, sao tôi yêu cái tư cách ấy thế. Ông đã vượt hết thảy chúng tôi. Ông đã nói như 1 chứng nhân: nhã nhặn, thẳng thắn và dõng dạc. Tôi yêu và không phải chỉ vì yêu mà có nhận định rõ rệt này: một số bài trong tập này quả là những kiệt tác. Tôi... thí dụ: bài “Khóc Ôsip” và bài “chưa thể gửi về Việt Nam”. Tôi nghĩ không thể vượt qua được những bài như thế. Và không phải chỉ có 2 bài đó!!!

Tôi thích quá nhiều bài trong tập và chắc chắn còn đọc thêm nhiều lần nữa trước khi viết mấy lời.

Điều tôi lo sợ cho chúng ta giữa những xô bồ, nhạt nhẽo... của “hiện tình” chợ văn Bolsa, những gì đẹp và thú vị nhất, “tâm huyết” nhất của chúng ta sẽ khó chen chân được... Tôi nhớ tới những khuôn mặt nhàm chán mà không khỏi buồn bực.

Nếu như ta có tiếng nói, nếu như ta có đôi chút phương tiện. Nếu tôi ... (Lại tôi)! Dù sao, tôi vẫn tin rằng Chú thích là cần thiết và tuyệt đối đổi mới lối viết của tất cả... và tôi cảm thấy Chú thích là một tác phẩm quan trọng, không những ghi 1 cái mốc trong văn học (điều này tất nhiên không cần lắm) mà thực sự đã như một thứ tuyên ngôn dũng mãnh và hùng hồn đòi hỏi một thay đổi radical trong cách nghĩ suy, viết và sống. Tôi thành thực ca ngợi Tác giả của Chú thích và tôi mừng ông đã đạt.

________

PHỤ ĐÍNH

1. KHÓC MANDELSTAM *

càng ngày tôi càng tin

có lẽ cái chết vĩ đại hơn chúng ta ôsíp ạ

mấy năm rồi

cái xác biết đi đứng mang tên tôi

vẫn ăn ngủ bình thường

những bài thơ của anh trước kia làm tôi căm phẫn nghiến răng

nay tôi không còn nhớ lắm

bây giờ nơi anh ở

chẳng có địa chỉ với số điện thoại

chắc không còn ai quấy rầy anh

nữ thần trị vì chốn ấy chắc cũng hiền lành

thôi hãy gắng giữ gìn sức khoẻ tâm linh

phần tôi

nhờ trời và thuốc an thần

ở Petropolis

hằng đêm tôi vẫn ngủ yên

hi vọng sẽ chẳng bao giờ

bị đánh thức thình lình

bởi các tiếng chân người thân mến

2. BÀI THƠ CHƯA THỂ GỬI VỀ VIỆT NAM

ai bây giờ

     cầm cây ăng ten truyền hình mỗi đêm gạt lệ cho các cửa sổ

ai bây giờ

     từng ngày mang tờ nhật báo đi gói lại những mẩu thở than rơi từ các mái hiên

ai bây giờ

     huơ cây gậy người mù đi quanh quả tim

ai bây giờ

      dùng ống kim chích ngữ nghĩa vào từng thân cây chết

ai bây giờ xé nghị quyết cũ dán lại thành đường lối mới

ai bây giờ giải tán những con người mới để phục hồi mớ triết thuyết xưa

ai bây giờ coi sóc nhà bảo tàng của các dự án không thành

ai bây giờ vẽ đường thẳng song song giữa chân trời và cơn đói

          bây giờ ai khóc

                                         ai cười

           bây giờ ai ăn năn

                                          ai mất trí

          bây giờ nhổ tóc bạc cho lũ chó đá là ai