JUAN GOYTISOLO

(1931~)

____________

____________

TỘI ÁC Ở NHÀ GA CHAMARTÍN

I

Có những tác phẩm di sản quốc gia mà sự phòng giữ trước mọi hiểm hoạ hoặc mọi hư hại đòi hỏi một lối hành xử dũng cảm và một quyết định không lay chuyển và dứt khoát. Ai có thể dửng dưng và thụ động chứng kiến một toan tính tấn công phá hỏng tác phẩm Những thị nữ của Velasquez, Những cuộc hành quyết Hai tháng Năm của Goya hay bất cứ kiệt tác nào của nền hội hoạ chúng ta? Ai có thể dung thứ một tên dốt đặc, một tên thô lỗ, một tên mất thăng bằng xâm phạm biểu tượng Guernica mà chuyến trở về đất mẹ đã tốn mất của chúng ta không biết bao nhiêu là nước mắt và nỗ lực? Mọi thiếu sót hoặc chậm trễ trong việc hoàn thành nghĩa vụ, mọi do dự trước những trách nhiệm bảo đảm an toàn cho những tác phẩm bị đe doạ, không nghi ngờ chút nào, sẽ phải bị toàn công luận trừng phạt. Có những thứ tài sản mà các anh hùng bảo vệ trật tự phải sẵn sàng hi sinh mạng sống của mình và, nếu cần, cả mạng sống của người khác. Một quyết tâm mãnh liệt và đáng ca ngợi như thế nhằm bảo vệ di sản nghệ thuật nổi tiếng của chúng ta xứng đáng được áp dụng cho những kho báu khác, tuy chỗ đứng trong đầu óc chúng ta ít đáng kể, nhưng vẫn là đối tượng của một công tác canh chừng chặt chẽ và kín đáo: như dãy ghế dựa trong nhà ga Chamartín ở Madrid.

II

Abdellah Arrouch, sinh ngày 16 tháng Mười hai năm 1955 ở Fès, công nhân và là cư dân trong thành phố quê hương anh, xuống tàu ở Ceuta để đi Algésiras. Do phối hợp giờ giấc loạc choạc suốt một ngày trời, anh bị buộc phải đợi chuyến xe lửa đêm đi Madrid. Vì không có được cái cẩn thận sơ đẳng dành cho mình một chỗ ngồi, anh đã phải đứng suốt cả đoạn đường đi, từ cửa sổ hành lang nhìn ngắm những cái bóng lồng đèn Trung Hoa của những toa tàu chạy qua trong một cảnh vật vô hình. Anh đã để lại sau lưng gia đình và đất nước mình để lên đường đi tìm một cõi thần tiên giả định: như hàng triệu người Tây-ban-nha cách nay vài năm, tài sản của anh thu lại còn mỗi cái va-li và chút tiền cần thiết để đi đường. Hút thuốc, ngủ gà gật, dã dượi, rốt cuộc bước xuống sân ga một thành phố xa lạ mà anh không biết ngôn ngữ và là nơi anh không có bạn bè. Đi từ ga Atocha đến ga Chamartín, xem bảng ghi giờ khởi hành của các chuyến xe lửa đi Barcelona, mua một cái vé, ngái ngủ bước những bước lạc lõng loanh quanh căn phòng và nhẹ nhõm khi khám phá ra một dãy ghế có thể đặt lưng xuống. Cô đơn, vô định, buồn bã, mệt, ngủ, rồi ngủ say. Abdellah Arrouch không biết, hay giả vờ không biết, là khi nằm dài trên ghế ngồi mà không bỏ giày ra, anh đã gây hiểm hoạ, bằng động tác khinh xuất ấy của mình, cho một thứ động sản tất nhiên không biết thuộc niên đại nào, nhưng là mẫu vật quí hiếm, được các nhà bảo quản Viện Mỹ Thuật xếp hạng là di sản quốc gia có giá trị và bất khả xâm phạm.

III

Tất cả các chuyên gia và các nhà thông thạo về những động sản thời đại sẽ cho chúng ta biết: những chiếc ghế dựa ở nhà ga Chamartín là những thứ quí giá thuộc truyền thống thủ công Tây-ban-nha tuyệt vời bắt nguồn từ thời Trung cổ. Được sắp xếp chu đáo dọc theo đại sảnh nhằm gợi sự ngưỡng mộ của những khách nước ngoài, những chiếc ghế ấy là một nguồn tự hào hợp pháp của những con em thành phố chúng ta. Nét hoạ tuyệt diệu của hình thể, sự thanh lịch trong đường nét, sự tinh tế và cao nhã của vải dệt ở đây chứng tỏ đã còn sống sót nơi những người sáng tạo một số những giá trị từng biến mất nơi khác và nay vẫn làm cho mọi người thèm muốn. Những chi tiết nổi bật ấy có thể không lọt vào cặp mắt lờ đờ, đăm đăm, của một dân di cư thuộc thế giới thứ ba, nhưng không thoát được cái nhìn sắc bén, cái thoáng mắt thành thạo của những kẻ có nhiệm vụ cao quí và dũng cảm canh chừng những của cải của chúng ta và cuộc sống yên tĩnh của chúng ta.

IV

Nhưng chúng ta hãy trở lại lời chứng về những biến cố kia, được ghi nhận ở sở cảnh sát vài giờ sau khi xảy ra sự vụ, và hãy nhường lời cho các viên cảnh sát tận tụy của chúng ta: “Vào khoảng 4 giờ 40 chiều ngày hôm đó, họ làm nhiệm vụ giám sát bên trong phòng bán vé của nhà ga ấy, quan sát thấy rằng có một hành khách chân hãy còn mang nguyên giày nằm trên một chiếc ghế dài; họ đã dùng lời lẽ đàng hoàng nhất mời anh ngồi lên đàng hoàng, rút hai bàn chân ra khỏi mặt ghế dựa mà theo lý lẽ sẽ có thể bị vấy bẩn. Rằng trước yêu cầu đó, thực hiện miễn cưỡng, anh ta ngồi lên đàng hoàng và các viên chức cảnh sát quốc gia tiếp tục đi tuần tra trong phòng nói trên. Khi họ trở lại, họ lại thấy người hành khách nói trên trong tư thế như tư thế khi anh ta được mời ngồi lên đàng hoàng và họ lại mời như thế lần nữa; phản ứng anh không như trước đây, anh ta vừa vụt đứng lên một cách hung hăng vừa thốt ra những lời lẽ với thứ ngôn ngữ mà các viên chức cảnh sát không hiểu và bằng thái độ như thế của mình anh cho thấy rõ cơn giận và dự định tấn công của mình, cái dự định sau đó đã được minh chứng và không xảy ra nhờ một động tác tránh né của cảnh sát viên X. Đứng trước một thái độ như thế, vừa không sao hiểu được vừa bất ngờ, hai cảnh sát viên quốc gia là những người tường trình những sự việc trên tiến hành bắt giữ anh và đưa anh về sở cảnh sát với mục đích kiểm tra lý lịch anh và làm sáng tỏ những lý do có thể dẫn anh tới chỗ hành động lạ lùng đến như thế.”

V

Một sự ngẫu hợp tình huống không sao tin được, không sao hiểu nổi và bất ngờ sẽ không tránh khỏi gây ra bi kịch: chắn hẳn do xúc động bởi bao nhiêu chuyện phải điều chỉnh cho đúng, anh chàng hành khách chạy trốn và lẫn vào đám đông! Mấy phút sau bị phát hiện đang ở trong khu vực chứa những gói hàng gửi khẩn, anh ta lại lao người bỏ chạy điên cuồng — “chắc hẳn, với dự định bỏ trốn” — về phía cửa ra vào. Mặc dù những bị can đã khai trước uỷ viên và toà dự thẩm là mình đã hô: “Đứng lại, đứng lại, cảnh sát đây!” và đã dùng vũ khí công vụ của mình bắn chỉ thiên, con người thô lỗ làm tiêu tùng vải thảm đệm bọc ghế dựa kia vẫn coi thường những lệnh hô thông thường ấy và vẫn cứ tiếp tục cuộc chạy trốn khả nghi của hắn. Khi đột nhiên hắn ngã ngửa xuống đất, mình bê bết máu, người ta đã đưa hắn về bệnh viện La Paz, ở đây, mặc dù được tận tình chăm sóc cấp thời, ít lâu sau hắn đã chết vì những vết thương trên mình.

Quan tâm đến những tình huống chung quanh vụ việc này: cách xử sự bất bình thường của kẻ đào tẩu và thái độ đúng đắn của những cảnh sát viên bị buộc tội một cách cách bất công, hai năm sau toà án bác bỏ đơn khiếu tố của bố mẹ nạn nhân và tuyên bố các cảnh sát viên đã không vượt quá qui tắc tuân thủ chặt chẽ nhiệm vụ của mình là buộc mọi người tôn trọng trật tự công cộng và chăm lo sự bình an và yên tĩnh cho các công dân.

VI

Trên thi thể người di dân mà giấc mơ được đến cõi thần tiên giờ đây đã tiêu tan, người ta tìm thấy những vật dụng cá nhân sau: bằng lái xe của Maroc; thẻ căn cước quốc gia; hộ chiếu cấp ở Fès hai tháng trước; 1800 giấy bạc Tây-ban-nha của Ngân hàng Tây-ban-nha; 10 đồng bạc Maroc; một vé tàu Renfe (hoả xa Tây-ban-nha) tuyến đường Madrid-Barcelona hạng nhì; những giấy tờ tuỳ thân khác không giá trị rõ ràng.

VII

Kể từ khi xảy ra vụ việc này, những dãy ghế mảnh dẻ của nhà ga Chamartín tiếp đón những cái mông đáng kính của các vị khách rất lịch sự của chúng ta từ châu Âu và Bắc Mỹ: không một công nhân di dân da ngăm đen và thô lỗ nào thuộc thế giới thứ ba còn dám để nguyên giày nằm lên đó một cách bất kính hay còn do trình độ thiếu văn minh đáng tiếc của mình mà dám làm rối loạn sự vận hành, sự hài hoà và yên tĩnh của một trong những nơi đẹp nhất và được nhiều người thăm viếng nhất của thủ đô cực kỳ hiếu khách của chúng ta.