Nhà đại trí thức lão thành nổi tiếng bậc nhất của đất nước vừa tạ thế. Báo chí rầm rộ đưa tin trên trang nhất. Các cơ quan văn hoá và phi văn hoá đua nhau đăng lời phân ưu, gửi vòng hoa phúng điếu. Nhà Nước long trọng đứng ra tổ chức tang lễ. Các nhân vật quan chức chen chúc đến thắp hương, đọc và nghe các diễn văn, rồi đi theo linh cữu để tiễn nhà đại trí thức lão thành đến nơi an nghỉ cuối cùng.

Thế nhưng, ít ai biết, trước khi nhắm mắt, nhà đại trí thức lão thành nổi tiếng bậc nhất của đất nước đã trăng trối cùng gia đình hai điều:

1. Ông đã viết sẵn và để lại cho trưởng nam (là một nhà trí thức trẻ) một bức thư riêng trong ngăn kéo bàn viết của ông và ông mong đứa con trai yêu quý của ông đọc kỹ, suy ngẫm, rồi đốt đi.

2. Vì các nhà khoa học ưu tú của đất nước có ước muốn được giải phẫu thân xác của ông để tìm hiểu những điều kiện thể lý đã mang đến cho ông một trí tuệ siêu việt, ông xin cống hiến thân xác của ông cho mục đích ấy.

Do đó, chiếc linh cữu không đựng thi hài của người quá cố, mà chỉ đựng một số vật dụng tượng trưng cho nhà đại trí thức lão thành, gồm có: bộ quần áo ông thường mặc trong những hội nghị cấp nhà nước, một cái mũ, một đôi giày, một chiếc gậy và một bộ sách toàn tập của ông.

*

Sau cái tang lễ rầm rộ với nhiều diễn văn, vòng hoa và nước mắt ấy, người trưởng nam của nhà đại trí thức lặng lẽ trở về tư gia, vào phòng viết của thân phụ, thắp một nén hương, cắm nén hương lên trang thờ, rồi giở ngăn kéo, lấy bức thư ra, và đọc. Bức thư khá ngắn. Nguyên văn như sau:

Con trai yêu quý của bố,

Khi con đang đọc bức thư này, thì bố đã vĩnh viễn ra đi.

Vì con bắt đầu đi theo con đường trí thức, nên bố muốn nói riêng với con một vài điều mà bố chưa từng nói với ai, kể cả với mẹ của con.

Từ lúc con ra đời đến nay, con đã luôn luôn sống bên cạnh bố và đã chứng kiến tất cả những vinh dự mà bố nhận được trong sự nghiệp của bố. Thế nhưng, con đã không hề biết rằng, để được những vinh dự ấy, bố đã phải sống như một con người khác — một con người mà con khó có thể hình dung.

Mọi người đều thấy bố đã sống như một con người hoàn toàn thành công và hạnh phúc, nhưng vào ban đêm bố vẫn thình thoảng trải qua những cơn ác mộng. Không hiểu tại sao, bố chưa từng bị giam cầm, nhưng trong những giấc chiêm bao của bố, bố vẫn thấy chập chờn một dãy song sắt nhà tù.

Vì con là người có trí thông minh, bố tin rằng bố chỉ nói bấy nhiêu đó là đã quá đủ để con hiểu. Bố không cần phải kể ra từng chi tiết những gì bố đã làm trong đời bố. Nếu con chịu khó nghiên cứu lịch sử, con sẽ tìm thấy tất cả những chi tiết ấy. Phần bố, bố sẽ tìm gặp lại linh hồn của những người đồng nghiệp để cúi đầu xin họ tha thứ cho bố.

Về toàn bộ tác phẩm của bố, bố muốn nói thẳng với con rằng chúng chẳng có giá trị gì mấy. Bố tự cảm thấy bố đã làm việc như một thư ký hơn là một tác gia. Nếu con bình tĩnh đọc lại, con sẽ thấy rõ.

Với bức thư này, bố chỉ muốn nói thật với con đôi điều giản đơn như thế một lần đầu tiên và cuối cùng.

Bố không hề có tham vọng để lại cho con bất cứ một lời khuyên nào, vì bố biết cuộc sống tương lai của con cũng không dễ dàng gì trong đất nước này.

Con hãy suy nghĩ kỹ và chọn cho mình một hướng đi. Cái gì cũng có cái giá của nó.

Chúc con thành công trên đường đời.

Hẹn gặp lại con ở một thế giới khác.

Bố của con

*

Các nhà khoa học ưu tú của đất nước đã cẩn trọng mang thi hài của nhà đại trí thức lão thành về phòng thí nghiệm. Họ giải phẫu từng bộ phận cơ thể của người quá cố, và họ tìm thấy một số hiện tượng khác thường, không thể giải thích:

1. Lá gan của nhà đại trí thức lão thành rất nhỏ so với lá gan của con người bình thường. Mỗi lần có tiếng nói lớn hay tiếng động mạnh chung quanh, lá gan ấy co lại thêm một chút.

2. Trái tim của nhà đại trí thức lão thành thì một bên rất to, một bên rất nhỏ. Bên rất to là bên có động mạch nhận máu vào tim. Bên rất nhỏ là bên có động mạch bơm máu đến các bộ phận khác.

3. Cặp mắt của nhà đại trí thức lão thành thì cũng như cặp mắt của một người già bình thường, nhưng điều lạ lùng là trong hai đồng tử có hình những vạch đen trông như những chấn song.

4. Bộ óc của nhà đại trí thức lão thành có hình dạng như sau: các phần não dành cho ký ức và khả năng ngôn ngữ thì rất to, nhưng phần não dành cho tư duy thì khá nhỏ. Đặc biệt, ở phần ấy có một khối u, chứa một chất dẻo màu vàng. Điều khó hiểu nhất là chất dẻo màu vàng ấy có mùi như phân người.