§17.

THANH-BÌNH VÀ HOÀ-BÌNH

THANH-BÌNH và HOÀ-BÌNH là hai trạng-huống và hoàn-cảnh khác nhau, mặc zù xét về mặt thuật-ngữ chúng có những tính-chất jống nhau. Một đôi khi hai chữ này được zùng thay đổi cho nhau, một cách mặc-nhiên hay có chủ-í rõ ràng.

Trước hết, trong tiếng Việt, chữ “Bình” có ngĩa là “iên-lặng”, “bình-iên”. Nhưng hai chữ “Thanh” và “Hoà” chuyên chở trạng-huống khác nhau – zo đó í-ngĩa khác nhau. Nếu chỉ xét “Thanh” theo âm-vận rồi suy ra í-ngĩa, chúng ta sẽ thấy “Thanh” là một zấu không cao, không thấp. Để fát-âm “Thanh”, chúng ta chỉ cần hé miệng như một nét ngang, đầu lưỡi chạm nhẹ răng trên và thụt về ngay, zường như không cần đến nỗ-lực để fát-âm. Chúng ta sẽ ngạc-nhiên khi thấy âm-vận miêu tả “thanh” cũng rất nhẹ nhàng, thư “serene” trong Anh, Fáp, và “klar” trong Đức-ngữ.

Cũng xét ngĩa theo âm-vận, ta nhận thấy “Hoà” là hơi thở đưa ra, để mở môi zưới. Như vậy, “Hoà” không fải là nét ngang, xét theo đường chân-trời, mà hơi ngiêng xuống. “Hoà” jống như hơi thở hắt ra để cơ năng ngưng ngỉ. Chúng ta cũng có thể nói, “Hoà” miêu tả một zấu-hiệu ngôn-ngữ thiên nhiều về xác-thân (body language). Zấu-hiệu ấy thể-hiện tâm-trạng, sau những cố-gắng hay hoạt-động fải tới lúc ngừng.

Khi chúng ta nói, “Một tri-túc thanh-bình”, “Một thôn-xóm hay một xã-hội thanh-bình” chúng ta không ngĩ tới “Hoà-bình” vì “Thanh-bình” là một trạng thái tự-nhiên hay “an-nhiên, tự-tại”, có khi “Thanh-bình” chỉ hiện ra trong jây lát và trong đơn-điệu, không cần fải chứng-minh, và cũng không cần fải ngĩ tới những nỗ-lực tạo ra thanh-bình. Nếu “Thanh-bình” tới từ thiên-nhiên thì “Thanh-bình” là một cảnh-huống nhẹ như “tiên” (a priori) mà chúng ta chỉ cảm nhưng không hiểu. Nhưng khi con người đến và sống jữa “Thanh-bình” của thiên-nhiên thì có khi thiên-nhiên mất “Thanh-bình”. Con người đi mua “Thanh-bình” tức là bỏ tiền ra để tạo “không-khí thanh-bình!” Thế có ngĩa là con người ziễn-tả í-niệm “Thanh-bình” như khi chúng ta miêu-tả những kiểu bàn gế, hoặc những nơi chốn an zưỡng tinh-thần (resorts). Thế thì, con người tu luyện để có một tri-túc “Thanh-bình” có khi chỉ là một cảm-jác sau khi chạy trốn khỏi thực-tại và trách-nhiệm ở đời (a posteriori). “Thanh-bình” chợt đến nhưng lại rất xa-xôi. Không fải “Thanh-bình” ở mãi tận chân-trời biền-biệt, mà có khi nó chỉ ở “man-mác” trong lòng, zù trong một xứ-sở hoà-bình hay binh-lửa.

Khi chúng ta nói, “Hoà-bình rồi!” chúng ta thở ra nhẹ nhõm, trút bỏ lại fía sau những đau-thương, binh-đao, máu-lửa của ngày hôm qua. Rõ ràng, hoà-bình là mặt trái của chiến-tranh, hiểu theo hai ngĩa: 1) Đánh nhau mệt quá thì “hoà”; 2) Hoà là bộ mặt jả-zối của chiến-tranh. Đó là một thái-độ mơ-hồ, như khi ta lật bàn tay qua lại. Chiến-tranh hay hoà-bình tuỳ-thuộc vào lòng ngưởi.

Lịch-sử con người đã chứng minh: Một xã-hội muốn zuy-trì hoà-bình thì xã-hội đó fải mạnh. Câu nói “Cây muốn lặng, jó chẳng muốn dừng!” là một nhận xét tinh-vi và khôn-ngoan, vì câu nói ấy cho ta thấy, lẽ sinh-tồn rất là vất-vả. Và lòng người là “lang sói”.

Nêu lên vần-đề “vĩnh-cửu” trong “hoà-bình”, theo Kant, là một lối nói zư thừa (pleonasm).[1] Nhưng nó lại hợp-lí, vì “vĩnh-cửu” chính là khát-vọng của “hoà-bình”. Người Việt chúng ta tự hỏi đã có bao lần chúng ta có hoà-bình với Tầu? Trong hiện tại, Tầu lấn đất và xía vào nội-bộ của Việtnam, mua chuộc những tên bất-tài, vô-hạnh, và tham-nhũng. Người Việt sống trong hoà-bình, nhưng có hai kẻ thù đáng sợ: 1) Jai-cấp lãnh-đạo Cộng-sản đang suy-thoái trong nước; 2) Mối đe-zoạ xâm-lăng của Tầu.

Rõ ràng Việtnam có Hoà-bình nhưng không có Thanh-bình.

Liệu chúng ta có thề tin rằng một nước có Hoà-bình nhưng zân đang sống trong hoàn-cảnh tinh-thần bị khủng-bố bởi nhà-nước độc-tài? Câu nói này nge không được chứ đừng nói tới một thực-tại chính-trị.

Liệu chúng ta có thể tin rằng một nước có Hoà-bình nhưng zân ngèo-khổ lầm-than, jai-cấp lãnh-đạo làm jầu, ăn cắp tiền công-quĩ (tiền viện-trợ từ bên-ngoài hay zo thương ước để xây zựng xã-hội) mang ra nước ngoài? Như thế có fải là một nhà nước cách-mạng không?

Chúng ta có thể nói rằng, sau chiến-tranh, một nước có Hoà-bình chỉ vì binh đao không còn nữa. Nhưng trên thực-tế, chúng ta cần đặt câu hỏi cho Hoà-bình khi điêu-linh vẫn còn đằng đẵng mãi mãi trong thời hậu-chiến. Như thế chúng ta hiểu ngay có cái jì bất ổn – nếu không nói là đại-hoạ cho một zân-tộc sống trong Hoà-bình.

Một tập-thể chính-trị nêu cao ngọn cờ “cách-mạng” mà trong thời-bình fản-động lại chính ngọn-cờ ấy và bội-fản quốc-zân đã tin và hi-sinh cho ngọn-cờ ấy liệu chúng ta có thấy hổ-thẹn cho thứ Hoà-bình ấy không? Chính những kẻ thù của Việtnam, xưa và nay, đang cười Việtnam. Họ đã từng nói về Việtnam, và nhiều người Việtnam đã nge: “May ra một trăm năm nữa mới khá được!”

Rõ ràng, những xảo-thuật chống kẻ thù chung trước kia hiện đang được zùng để chống lại quốc-ja và zân-tộc, và những jì gọi là tệ-đoan thối nát bị fỉ-nhổ trong thời chiến hiện đang được tích-cực khai thác vô bờ bến – ngay trong thời-bình. Thế thì Hoà-bình ấy chính là môi-trường thối-nát. Cuộc cách-mạng đi tới Hoà-bình ấy không có cơ-sở vững vàng, tệ hơn cả ngọn-cờ của Từ-hải. Tức là chẳng qua cũng là một nhóm côn-đồ đáng sợ.

Vì Hoà-bình không fải là một chuyện zễ-zàng như trong jấc-mộng. Và vì manh-tâm fá-hoại Hoà-bình là những nguyên-nhân – như bệnh zịch – tới từ cả hai fía – trong và ngoài, nên chuyên-luận về Hoà-bình của Kant đòi hỏi nhiều công-fu tra-cứu, như sau:

KANT NHẬN-ĐỊNH VỀ MỘT HOÀ-BÌNH VĨNH CỬU (PERPETUAL PEACE)

Kant nói rõ, nhận-định của ông về hoà-bình là một fác-hoạ có tính fê-bình, tức là có tính suy-tư triết-học. Tại sao lại có thứ “hoà-bình vĩnh-cửu?” Hay nói một cách khác: nếu hoà-bình không vĩnh-cửu thì chắc chắn có vấn-đề.

Kant chia chuyên-luận hoà-bình thành hai fần chính.

FẦN THỨ NHẤT [2]

Những iếu-tố cơ-bản về một nền hoà-bình vĩnh-cửu jữa các nước với nhau.

1

Sở zĩ có khát-khao “vĩnh-cửu” cho hoà-bình, vì theo Kant, nếu thoả ước hoà-bình hàm-chứa một một âm-mưu chiến-tranh trong tương-lai thì thứ hoà-bình ấy gọi là ngưng chiến (truce). Hoà-bình jữa Quang-trung và Càn-long sẽ không vĩnh-viễn, vì í của Quang-trung đã rõ ràng: “Nếu có một triệu quân, tôi sẽ đánh Tầu!” Hoà-bình jữa Việt và Tầu không có thật, vì chính Mao Trạch-đông đã nói: “Đừng bao jờ để cho Việtnam mạnh!” Với câu nói đó, Đặng Tiểu-bình đã tấn-công Việtnam năm 1979, và những đợt gây hấn tiếp theo – từ chuyện vẽ lại biên-jới cho tới các đảo Hoàng-sa và Trường-sa.

Hoà-bình có ngĩa chấm-zứt mọi gây-hấn và không có điều jì ngịch với bản văn hoà-bình. Thế có ngĩa là cả hai fía không được nguỵ-tạo hay jả-trá (Jesuitical casuistry) cho mưu-đồ fản lại hoà-bình trong tương-lai. Sở zĩ có mưu-đồ ấy vì có lẽ cả hai fe lâm-chiến quá mệt mỏi, nên tạm chấp nhận hoà-bình để đợi thời cơ.

Nếu chúng ta tin vào thủ-thuật chính-trị (political expediency) cho rằng vinh-quang của một nước nằm trong sức-mạnh quyền-lực. thì luận-điểm kể trên chính là những vấn-đề then chốt. Í Kant muốn nói, không có một thứ hoà-bình nào là không có í-đồ đen tối.

2

Không có một nước nào zù lớn hay nhỏ, có độc-lập mà fải chịu lệ-thuộc vào quyết-định của nước khác. Quốc-ja không jống như mảnh đất muốn đổi chủ lúc nào cũng được. Quốc-ja là tập-hợp của nhiều người trong xã-hội, cho nên không ai có quyền, mà chỉ có quốc-ja mới có quyền đòi hỏi hay quyết-định vận-mệnh quốc-ja mà thôi. Quốc-ja ví như một cái cây có cỗi rễ của nó. Đem cây ấy trồng vào một nước khác tức là chấm zứt đời sống tinh-thần của cây ấy, và biến nó trở thành một đồ-vật mà thôi. Không thể coi quốc-ja là một món hàng hay đồ-vật. Ta có thể nói các nước có thể hợp lại với nhau trong đời sống kĩ-ngệ, để tăng sức-mạnh liên-minh. Nhưng nếu nước này cho nước kia mượn binh không fải để đánh kẻ thù chung, thì người zân trong những nước đó bị lạm zụng bừa bãi cho mưu-đồ đen-tối.

3

[Muốn có hoà-bình thực-sự] Fải từ từ loại bỏ quân-đội hiện-zịch (miles perpetuus).

Nếu hoà-bình mà còn zuy-trì quân đội thì sự-kiện đó bị coi là một đe zoạ thường xuyên cho các lân-bang. Nó cũng kích thích các nước này thi-đua võ-trang vì họ coi sự có mặt của quân-đội hiện-zịch ở một nước láng jiềng là một í-đồ sửa-soạn chiến-tranh. Như vậy ngân-sách zuy-trì hoà-bình kiểu ấy còn tốn-kém hơn một cuộc chiến-tranh nhỏ. Hơn nữa, trưng-zụng binh-lính để jiết đối-fương hoặc để cho binh-lính bị thiệt-mạng là coi binh-lính chẳng qua như máy móc hoặc những công-cụ trao vào tay nhà nước hay vào một người nào đó mà không lí tới já-trị nhân-bản trong mỗi người lính ấy. Chuyện này hoàn toàn khác với hoàn-cảnh của zân fải tham-ja ngĩa-vụ quân-zịch để bảo-vệ quê-hương chống ngoại-xâm. Nhưng chuyện này sẽ không khác, nếu sự jàu-sang và quân-đội cứ ja-tăng thì lân-bang sẽ coi đó như là một đe-zoạ. Zo lẽ ấy các nước chung quanh bắt-buộc fải đứng lên fản-đối để ngăn cản chiến-tranh. Trong ba iếu-tố quan-trọng của một nước – quân-lực, sức-mạnh liên-minh, và sức-mạnh tài-chánh – thì iếu-tố cuối cùng (tài-chánh) là iếu-tố đáng-kể của chiến-tranh. Iếu-tố tài-chánh thường sinh ra chiến-tranh nếu nước này thấy sự jàu-sang của nước khác một cách quá zễ-zàng.

4

Món nợ của quốc-ja (national) không được đặt chung vào chính-sách đối-ngoại của nhà nước.

Vấn-đề đi vay nợ để júp kinh-tế quốc-ja có thể đến từ trong hay ngoài nhà nước (state chứ không fải nation). Nhưng nếu hệ-thống cho vay bị các nước mạnh khuynh-đảo biến tiền bạc thành vũ-lực chống báng lẫn nhau thì sức-mạnh của tiền-bạc là một hình-thức nguy-hiểm. Tại sao? Khi món nợ đã thành sự-thực, nó luôn luôn có mặt và tiếp-tục ja-tăng. Hệ-thống cho vay nợ này sòng-fẳng, zo những zoanh-nhân ngày nay (thế-kỉ của Kant) lập ra. Theo đó khoản tiền vay để chi-zùng cho quĩ quân-đội có thể lớn hơn tất cả nguồn lợi chung của liên-bang. Món nợ này chỉ có thể được xoá bỏ nếu tiền thuế không đủ để trả, và cũng có thể hoãn lại trong khoảng thời-jan nào đó bằng tiền trợ júp thương-mãi. Các công-ti kĩ-ngệ và zoanh thương nhận được tiền này từ hệ-thống ngân-hàng (credit system).

Tránh được điều trên là tránh được chiến-tranh, và cũng tránh được những í-đồ hiếu-chiến của những con người có quyền-lực, nhiên hậu mới có hoà-bình vĩnh-cửu. Nên nhớ, những món nợ nước ngoài không được fép gi trong văn-kiện hoà-bình, nếu không, quốc-ja sẽ bị fá-sản, và zân-tộc chịu vạ lây. Liên-bang fải cùng nhau chống lại bất cứ tiểu-bang nào không rõ điều-khoản này.

5

Không một nước nào được fép xía vào hiến-fáp và guồng máy chính-quyền của nước khác.

Có cái jì gọi là hợp-lí khi nước này xía vào nội-bộ của nước khác không? Làm như thế người zân nước khác sẽ fẫn-nộ. Họ sẽ cho các lân bang biết rằng hành-động xía vào nội bộ ấy là một điều xấu và sai luật-fáp khiến cho một zân-tộc khác fải chịu khổ đau. Một người có tự-zo đem gương xấu cho một người khác (scandalum acceptum) tức là làm tổn-thương người ấy. Trong đời sống chính-trị, nếu có bất-hoà nội-bộ, thì jai-cấp lãnh-đạo hay nhà nước tách ra làm hai nhóm. Mỗi nhóm có cơ-chế và quyền-hạn tối-hậu. Để không bị mang tiếng là xía vào hiến-fáp của nước khác (ở đây có ngĩa là tiểu-bang trong một liên-minh. Xin để lí đến lịch-sử và cơ-cấu chính-trị, xã-hội Đức thời Kant), nước ngoài có thể júp một tiểu-bang của liên-bang khi liên-bang hỗn-loạn. Nếu nội-bộ của một nước chưa đi tới hỗn-loạn, mà chỉ là những zấu-hiệu suy-nhược, thì sự júp đỡ trở thành một hành-động xâm-fạm quyền người zân trong một nước độc-lập. Như thế, hành động xía vào nội bộ của nước khác là một vi-fạm hiển-nhiên khiến cho liên-minh cảm thấy bất-an.

6

Không fải vì đã có chiến-tranh jữa hai nước mà trong tương-lai không thể có hoà-bình, tức là tiếp-tục gây hận-thù với nước khác bằng những hình-thức như: thích-khách, đầu-độc, huỷ-bỏ hiệp-ước, và tạo-fản.[3]

Đây là những trò lừa-lọc thô-bỉ. Ngay trong thời chiến, chúng ta vẫn thấy loé lên một cái jì có thể tin được ở kẻ thù, nếu không, hoà-bình không thể có và hận-thù trở thành chiến-tranh huỷ-ziệt (bellum interneccinum). Nói cho cùng, chiến-tranh chỉ là một fương-tiện đạt tới cứu-cánh rất là đáng tiếc, xác-định quyền-lực của một người trong một trạng-thái bẩm-sinh (a state of nature). Trong trạng-thái này công-lí không có mặt với quyền xét-xử. Trong những trường-hợp như thế, không có fe nào đuợc coi là một kẻ-thù theo ngĩa sai lệch hết, vì điều này zường như đã được coi là một quyết-định của quan-toà. Chỉ có kết-quả của xung-đột, zo í của Đấng Chí-tôn sắp đặt, mới cho ta biết ai fải, ai trái. Một cuộc chiến-tranh gọi là Chinh-fạt (bellum punitivum) jữa hai nước là một cuộc-chiến vớ-vẩn, bởi vì chúng ta không hề có liên-hệ cao thấp jữa hai nước. Ví-zụ năm 1979, Đặng Tiểu-bình xua quân vào Bắc Việtnam nêu zanh-ngĩa láo là “trừng-fạt” (punitive) Việtnam. Tầu luôn luôn cậy lớn và đông, sinh chuyện với lân-bang, sinh lòng trịch-thượng và vũ-fu. Sự-kiện 1979 quá rõ ràng. Bên ngoài, Cam-bốt nge Tầu gây hấn với Việtnam; bên trong, Cam-bốt tàn-sát người Cam-bốt. Tầu mất mặt, “bịa ra” một cuộc chiến-tranh “chinh-fạt”.

Vì trong một cuộc chiến-tranh huỷ-ziệt, cả hai fe lâm-chiến và ngay cả lẽ fải cũng đều bị loại, cho nên nếu hoà-bình vĩnh-cửu có đến thì “đống xương vô-định đã cao bằng đầu”. Một thứ chiến-tranh tàn nhẫn như thế fải chấm zứt.

Những điều kể trên cho thấy khó có thể nào tránh khỏi chiến-tranh chỉ vì những ma-thuật (diabolical arts), ngoài tính vô-luân rất rõ ràng của chúng, chúng không chỉ thích chiến tranh mà còn chờ cơ-hội để tác iêu tác quái. Ví zụ gài ján-điệp (uti exploratoribus) chủ-iếu là đánh vào lòng bất-chính của con người. Hành-động ma-jáo này xảy ra ngay cả trong thời bình.

Những điều kể trên, zưới cái nhìn khách-quan, hay có liên-hệ tới í-đồ của những kẻ có quyền-lực trong tay, là những jới-luật cấm-kị (leges prohibitivae). Trong số những jới-luật này có những điều khoản rất khắt-khe (leges strictae) và có já-trị ở trong bất cứ hoàn-cảnh nào, vì điều-khoản ấy nêu rõ không tha thứ những trường-hợp vi-fạm hay lạm-zụng. Đó là những điều khoản của luật số 1, 5 và 6. Còn những điều-khoản khác như số 2, 3, và 4 zù không fải là ngoại-lệ xét theo công-lí, nhưng cho fép hành-động chủ-quan để tuỳ ngi vào hoàn-cảnh. Những điều-khoản 2, 3, và 4 không cần-thiết fải thi-hành cấp-tốc nếu mục-đích tối-hậu của những điều-khoản ấy vẫn được zuy-trì. Ví-zụ, điều 2 bàn về thiết-lập lại tự-zo cho tiểu-bang. Nói thế cũng không có ngĩa là hoãn vấn-đề thi-hành vô hạn-định (ad calenda greacas, như Augustus cứ lần lữa hứa hoài). Trì-hoãn chỉ được chấp-nhận nhằm tránh né một việc làm còn non kém có ảnh-hưởng không tốt tới mục-đích chung. Cũng vậy, trong điều-khoản thứ 2, sự cấm-đoán chỉ liên-quan tới vấn-đề trao quyền, chứ không liên-quan tới fạm-vi chính-trị. Bởi vì, zù cho hoàn-cảnh trao quyền hiện-thời chưa được luật-fáp thông-qua (backup) nhưng nó là cơ-cấu hợp fáp theo í zân và theo í của mỗi tiểu-bang ở lúc sự trao-quyền đã được nêu lên. Kì tới chúng ta sẽ bàn đến một số luật liên-quan tới vấn-đề này. Đó là luật cho fép (leges permissivae), luật fải trái (leges praeceptivae), và jới-luật cấm-kị (leges prohibitivae).

_________________________

[1]Kant's Political Writings, ed. and intro. Hans Reis, trans. H.B. Nisbet (Cambridge: Cambridge University Press, 1970) trang 93.

[2]Như trên, trang 93.

[3]Như trên, trang 96.

Đã đăng: