ADAM ZAGAJEWSKI

(1945~)

TỪ MỘT THẾ GIỚI KHÁC

Những bài thơ đến từ một thế giới khác. Từ thế giới nào? Từ cái thế giới mà cuộc sống nội tâm sống. Thế giới kia ở đâu? Tôi không nói được. Những ý tưởng, những phép ẩn dụ, và những tâm trạng đều đến từ một thế giới khác. Có khi chúng cực kỳ đầy tin cậy, có khi chúng biểu lộ sự khinh miệt hoặc mỉa mai. Chúng xuất hiện vào những thời điểm lạ lùng, tự nguyện, không thông báo. Thế nhưng khi ta gọi chúng, chúng lại không thích xuất hiện.

Trên những đường phố ở Paris, những người làm kịch câm thường xuất hiện và giải trí đám đông bằng cách bắt chước dáng đi của một người qua đường nghiêm nghị vội vã đi đến chỗ làm, tay cầm một cái cặp to nặng và đầu thì chứa những ý nghĩ to nặng. Họ đi theo sau một người như thế, tỉ mỉ bắt chước cách cử động của người này, gương mặt, tác phong, sự nghiêm nghị, vội vàng, mê mải của y. Vào cái giây phút người qua đường kia nhận ra là mình đang bị một con khỉ không đuôi theo sau làm động tác bắt chước mình, thì trò vui chấm dứt, mọi người phá ra cười, và nạn nhân của trò đùa bước nhanh và biến mất vào một đường nhỏ; người làm kịch câm bấy giờ cúi chào và thu tiền.

Đời sống tinh thần nhại lại cái thế giới chính trị, lịch sử, và kinh tế nghiêm chỉnh cùng cách như thế. Nó đi ngay sau lưng thế giới ấy, sát từng bước, buồn hay vui. Nó đi theo sau cái thế giới thật sự kia như một thiên thần hộ mệnh điên cuồng, mang đầu tóc đỏ và nó khóc hay cười, nó đàn violon hay đọc thơ. Khi rốt cuộc hiện thực nhận ra nó không phải là đơn độc, thì cái bóng ma cúi chào khán giả và biến mất.

Những bài thơ đến từ một thế giới khác. Từ đâu? Tôi không biết.

SAY ĐẮM VÀ MỈA MAI

Hai yếu tố trái ngược gặp nhau trong thơ: say đắm và mỉa mai. Yếu tố say đắm nối buộc với một sự chấp nhận thế giới vô điều kiện, kể luôn cả những gì tàn bạo và phi lý. Mỉa mai, ngược lại, là một thể hiện nghệ thuật của tư tưởng, của phê phán, hoài nghi. Sự say đắm sẵn sàng chấp nhận toàn bộ thế giới; sự mỉa mai, theo những bước đi của tư tưởng, tra vấn mọi thứ, đặt những câu hỏi có mục đích, ngờ vực ý nghĩa của thơ và của ngay chính mình. Sự mỉa mai biết rằng thế giới là bi thảm và buồn.

Hai yếu tố khác nhau một trời một vực như thế mà tạo ra vóc dáng của thơ là điều lạ lùng và còn thỏa hiệp nữa. Không lạ là gần như không ai đọc thơ.