THƠ LÀ GÌ?

Chẳng nghi ngờ gì nữa, có bao nhiêu bài thơ thì có bấy nhiêu định nghĩa. Có lẽ còn nhiều hơn, bởi có nhiều giáo sư thi ca và phê bình gia thi ca hơn là thi sĩ. Có lẽ trong thế kỷ mới ta lại cần thêm một số định nghĩa mới. Hay có lẽ những định nghĩa vàng son ngày xưa sẽ là những ví dụ hay hơn cả chăng. Mặc cho sự chế giễu của những nhà thông thái hậu hiện đại, tôi cũng liều đưa ra một vài định nghĩa cũ và một vài định nghĩa mới của tôi trước sự thẩm định của thế kỷ 21:

Thơ là tin tức đến từ những vùng giới tuyến của ý thức.

Thơ là những gì chúng ta thét lên lúc vừa choàng tỉnh trong một khu rừng tăm tối giữa cuộc hành trình của đời mình.

Một bài thơ là một tấm gương soi bước dọc theo một đường phố đầy những cảnh tượng ngoạn mục.

Thơ là tấm kim diệp của óc tưởng tượng. Nó phải toả sáng chói lọi khiến mắt bạn gần như mù loà. [xem chú thích[1]]

Thơ là ánh mặt trời tràn xuống giữa những vầng mây buổi bình minh.

Thơ là những đêm trắng và những chiếc miệng khát khao.

Thơ được tạo thành bởi những quầng sáng tan vào đại dương âm thanh.

Thơ là lối nói lóng của những thiên thần và ác quỷ.

Thơ là một chiếc trường kỷ chật ních đám người hát xẩm đã gác những chiếc gậy sang một bên.

Thơ là tình trạng rối loạn của những cảm quan tạo ý nghĩa.

Thơ là tiếng nói của ngôi thứ tư số ít.

Thơ là tất cả những gì sinh ra với đôi cánh cất lên tiếng hát.

Một bài thơ phải vươn lên đến điểm cực khoái, đâu đó giữa lời nói và tiếng hát.

Thơ là một tiếng nói bất thoả hiệp chống lại sự lãng phí của từ ngữ và sự thừa thãi điên rồ của ấn phẩm.

Thơ là cái gì hiện hữu giữa những hàng chữ.

Thơ được tạo nên bởi những âm tiết của những giấc chiêm bao.

Thơ là những tiếng kêu từ xa, rất xa, trên một bãi biển chiều hôm.

Thơ là một ngọn hải đăng hướng chiếc loa phóng thanh của nó về ngàn khơi.

Thơ là tấm ảnh của bà mẹ mang nịt vú rẻ tiền đang dõi mắt qua cửa sổ để ngắm một góc vườn bí mật. [xem chú thích[2]]

Thơ là một người Ả-rập mang những tấm thảm sặc sỡ và những chiếc lồng chim qua đường phố của một đô thị vĩ đại.

Một bài thơ có thể được làm ra từ những chất liệu gia dụng thông thường. Nó trải ra vừa vặn trên một trang giấy nhưng nó có thể làm ngập một thế giới và nằm gọn trong chiếc ngăn nhỏ bé của một quả tim.

Thơ là ý tưởng chăn gối sau cuộc làm tình.

Nhà thơ là người hát rong đã cứu sống những con mèo hoang của tình yêu.

Thơ là sự phân ly của những sinh vật biết nói gọi nhau qua một vực thẳm vĩ đại.

Thơ là cuộc đối thoại giữa những pho tượng.

Thơ là âm thanh của mùa hè trong mưa và tiếng người cười sau những cánh cửa khép kín ở cuối một con đường nhỏ.

Thơ là óc thông minh trữ tình vô song gây tác động đến năm mươi bảy dạng thức của kinh nghiệm.

Thơ là một ngôi cao ốc đầy ắp vọng âm của tất cả những tiếng nói về bất cứ điều gì điên cuồng hay tuyệt diệu.

Thơ là một cuộc đột kích phiến loạn vào thứ ngôn ngữ bị quên lãng của vô thức tập thể.

Thơ là một con chim kim tước rặc nòi trong một mỏ than, và chúng ta biết vì sao con chim bị nhốt vào lồng lại cất lên tiếng hót. [xem chú thích[3]]

Thơ là chiếc bóng của trí tưởng tượng như cột đèn đường của chúng ta.

Thơ là tiếng nói bên trong tiếng nói của con rùa.

Thơ là khuôn mặt đàng sau khuôn mặt của giống nòi.

Thơ được làm bằng những ý tưởng về đêm. Nếu nó có thể tự tách mình ra khỏi ảo tưởng, nó sẽ không bị vất bỏ trước rạng đông.

Thơ được tạo nên bằng cách làm bốc hơi những tiếng cười róc rách như nước chảy của tuổi trẻ.

Thơ là một cuốn sách toả sáng trong đêm tối.

Thơ là dạng thức tối hậu của trí tưởng tượng.

Thơ chắc hẳn là cảm xúc được nhớ lại trong cảm xúc.

Những con chữ là những lóng xương hóa thạch còn sống. Nhà thơ cần phải ráp con vật sống ấy lại và làm nó cất tiếng hát.

Một nhà thơ chỉ lớn bằng cái tai của mình. Quá tệ nếu cái tai ấy bằng kẽm.

Nhà thơ phải là một tên man rợ nổi loạn trước những cổng vào thành phố, không ngừng chất vấn hiện thực và tái phát minh nó.

Hãy để nhà thơ làm một con thú biết hát biến thành tên dắt gái cho một hoàng đế vô chính phủ.

Nhà thơ pha thức uống bằng những thứ rượu điên khùng của trí tưởng tượng và mãi mãi kinh ngạc vì không ai chếnh choáng.

Nhà thơ hẳn phải là một kẻ sủa ma trước những chiếc lều của cuộc hiện sinh.

Thơ là những gì ta có thể nghe nơi những miệng cống vang vọng lên từ lối thoát hoả ngục của Dante.

Nhà thơ phải có nhãn quan rộng lớn, mỗi cái nhìn bao quát toàn thế giới, và cái cụ thể là cái nhiều thi tính nhất.

Thơ không phải chỉ có những nữ anh hùng, những con ngựa, và Rimbaud. Nó còn là tiếng thì thầm của những con voi và những lời nguyện cầu bất lực của những hành khách trên phi cơ đang cài đai an toàn cho cuộc hạ cánh cuối cùng.

Thơ là đề tài đích thực của những áng văn xuôi vĩ đại.

Mỗi bài thơ hẳn phải là một cơn điên nhất thời, và cái phi thực thì mang tính hiện thực.

Như một chậu hoa hồng, một bài thơ không cần phải được giải thích.

Một bài thơ tự nó là một vườn chơi cực kỳ hấp dẫn của tư tưởng, tự nó là màn ảo thuật huyền diệu của tâm hồn, tự nó là một bãi biển tuyệt mỹ của con tim. [xem chú thích[4]]

Thơ vẫn phải là một cú đập nổi loạn lên cánh cửa của cõi bất đắc nhi tri.

_________________________

[1]"Kim diệp": dịch từ chữ "shook foil" tức là tấm giấy kim loại phản chiếu ánh sáng, khi ta rung nó, nó toả ra những tia lấp lánh. Chữ này được người ta nhắc đến nhiều nhất vì một bài thơ của Gerard Manley Hopkins, "God's Grandeur" (Sự vĩ đại của Đức Chúa Trời), với những câu: "The world is charged with the grandeur of God. / It will flame out, like shining from shook foil..." (Thế gian ngập tràn sự vĩ đại của Đức Chúa Trời. / Nó sẽ bừng lên, như tia sáng chói từ kim diệp...) [Xem Gerard Manley Hopkins, Poems and Prose of Gerard Manley Hopkins (London: Penguin Books, 1953), trang 27.] Hopkins giải thích chữ "shook foil" như sau: "I mean foil in the sense of leaf or tinsel... Shaken gold-foil gives off broad glares..." (Tôi muốn nói đến tấm giấy kim loại trong ý nghĩa nó có hình chiếc lá hoặc chuỗi kim tuyến... Tấm kim diệp được rung lên sẽ phát ra những tia sáng chói...) [trang 219].

[2]"Nịt vú rẻ tiền": dịch thoát từ tiếng Anh "Woolworth bra". Woolworth là một loại siêu thị bình dân ở một số nước nói tiếng Anh. "Góc vườn bí mật": "secret garden". Chữ này đến từ cuốn tiểu thuyết The Secret Garden nổi danh của Frances Hodgson Burnett xuất bản năm 1911. "Secret garden" là một nơi rất kín đáo, để cất giấu một điều gì rất riêng tư.

[3]"Con chim kim tước rặc nòi trong một mỏ than": "real canary in a coal mine" là một câu tục ngữ của người Anh, chỉ những gì rất quý hiếm mà không được đặt đúng chỗ, không được nhận chân giá trị, tương đương với câu tục ngữ của ta: "Bông lài cắm bãi cứt trâu".

[4]"Vườn chơi cực kỳ hấp dẫn của tư tưởng": dịch nhóm chữ "Coney Island of the mind". "Coney Island" là khu giải trí có những vườn chơi (amusement park) lừng danh thế giới như Luna Park, Steeplechase và Dreamland, ở Brooklyn, New York. Ở đó, ngoài tất cả những trò chơi cực kỳ hấp dẫn, còn có những màn ảo thuật đặc biệt của đoàn xiếc "Coney Island Circus Sideshow". "Bãi biển tuyệt mỹ của con tim": "Far Rockaway of the heart". Far Rockaway là một bãi biển ở vùng New York, được xem là một trong những bãi biển đẹp nhất. Coney Island of the mind cũng là nhan đề một tác phẩm của Ferlinghetti.