thơ | truyện / tuỳ bút | phỏng vấn | tiểu thuyết | tiểu luận / nhận định | thư toà soạn | tư tưởng | kịch bản văn học | ý kiến độc giả | sổ tay | thảo luận | ký sự / tường thuật | tư liệu / biên khảo | thông báo |
văn học
truyện / tuỳ bút
Người canh giữ chiếc lọ cổ Trung Hoa
 
Bản dịch Hoàng Ngọc Biên

 

 

SŁAWOMIR MROŻEK

(1930~)

 
Sławomir Mrożek, tác giả tập truyện ngắn Con voi, là một người viết truyện, một kịch tác gia và một nhà hí hoạ. Ba tính cách này của ông được nối kết lại bằng nét hài hước hoặc trào lộng mà đối tượng là những chuyện rởm đời, «phi lý» dưới mọi vùng khí hậu, nhất là ở Ba-lan. Ông sinh ở Borzecin, gần Cracovie, Ba-lan, năm 1930. Ông rời Ba-lan năm 1963, trước tiên qua Ý, rồi qua Pháp nơi ông đã lưu lại từ 1968 đến 1989 trước khi (cùng với bà vợ người Mễ) qua sống bảy năm ở Mễ-tây-cơ. Ông dứt khoát trở lại Ba-lan năm 1996 và từ đấy sống ở quê hương ông.
 
Về kịch, con số kịch bản của Mrożek lên tới ngót bốn mươi vở! Vở kịch nổi tiếng nhất của ông trước khi ông ra nước ngoài, là Cảnh sát (hoặc Công an, 1958). Thời gian ông lưu lạc, một số vở thường được nhắc tới: Tango (1964), Các di dân (1974), Ông đại sứ (1982). Đặc biệt, trong những năm 1990, ba vở mới của Mrożek: Yêu ở Crimée (1993), Cảnh đẹp và «Các Đấng» (2000) cho thấy những mối quan tâm của ông đối với thực tại thế giới và Ba-lan. Các kịch bản của Mrozek được dịch ra khoảng 12 thứ tiếng và được trình diễn thường xuyên ở Ba-lan và trên các sân khấu thế giới. Người ta rất chú ý tới vở Lịch sử nước cộng hòa nhân dân Ba-lan của Mrożek mà đạo diễn Jerzy Jarocki đã đưa lên sân khấu Ba-lan ở Wroclaw năm 1998.
 
Về truyện, cùng với tập Con voi, Mrożek đã viết tất cả là tám tập truyện ngắn và hai cuốn tiểu thuyết. Ngoài ra ông còn viết hai tập tùy bút (trong đó có Nhật ký ngày trở về) và là tác giả ba kịch bản cho điện ảnh.
 
Các bức hí hoạ của ông, từng làm say mê công chúng Ba-lan trong những năm 1950, nay (kể từ 1997) lại được tiếp tục xuất hiện trên tờ Gazeta Wyborcza, nhật báo lớn nhất của Ba-lan, cùng với những cột «phim» của ông...
 
(Diễm Châu biên soạn)

 

__________

 

NGƯỜI CANH GIỮ CHIẾC LỌ CỔ TRUNG HOA

 

Tại thủ đô của một nước lớn thời hiện đại, có một viện bảo tàng, và, trong viện bảo tàng ấy có khu dành trưng bày nghệ thuật phương Đông. Trong vô số các thứ được trưng bày, có nhiều vật hiếm và, do là vật hiếm, chúng mang một giá trị lớn, về phương diện văn hoá cũng như về phương diện tiền bạc. Giữa các thứ hiếm này nổi lên một mẫu vật, bản duy nhất thuộc loại đó, duy nhất cả trên toàn thế giới. Bởi vì đây là một mẫu vật duy nhất, giá trị văn hoá của nó là không gì thay thế được và giá trị tiền bạc của nó thì không sao tính được bằng số.

Cái vật ta đang nói tới ấy chính là một chiếc lọ cổ Trung Hoa. Tính độc nhất của nó càng đáng kể ở chỗ chiếc lọ được phát hiện không phải nguyên một mảnh mà là dưới dạng một ngàn chín trăm tám mươi hai cái vỏ, hay đúng hơn là những mảnh nhỏ. Người ta tìm thấy mỗi mảnh nhỏ đó lần lượt trong khi đãi bùn suốt mười lăm năm từ đáy của một con sông lớn ở Trung quốc; bùn đã được sấy khô trong những điều kiện đặc biệt, rồi sau đó được lọc qua những loại sàng khảo cổ đặc biệt. Với những mảnh vụn được tìm thấy như thế người ta khôi phục toàn bộ, không phải ngay tức thì, tất nhiên, mà là dần dà, trong suốt bảy năm sau đó. Tuy nhiên phải thêm bảy năm bổ sung trôi qua nữa người ta mới có thể ghép lại chiếc lọ, năm ngàn năm trước bị vỡ thành một ngàn chín trăm tám mươi hai mảnh nhỏ ném xuống đáy một con sông lớn, có nghĩa là phục hồi nó y như hình dạng nó ngày xưa.

Do hiện vật có một giá trị đơn giản là không gì so bằng, người ta dành cho nó một vị trí đặc biệt trong bảo tàng, cũng như cử một người canh giữ đặc biệt. Thông thường, những người canh giữ trong bảo tàng được giao nhiệm vụ gác nhiều thứ cùng một lúc, nhưng trong trường hợp này người gác chỉ có bổn phận trông chừng mỗi một chiếc lọ cổ Trung Hoa duy nhất. Nhiệm vụ này vậy ra dễ dàng hoàn thành hơn nhiệm vụ của các đồng nghiệp của ông ta, nhưng nó lại kéo theo một trách nhiệm cực kỳ quan trọng hơn.

Cũng chính vì trách nhiệm đòi hỏi như vậy, cho nên người ta tìm mãi mới gặp được một ứng viên đúng như cần thiết. Đó là một người đàn ông đứng tuổi, không có khuyết điểm, vững vàng, là một người chồng tốt và một người cha tốt, lương thiện, và có ý thức bổn phận rất cao. Người ta đặt một cái ghế ngay bên cạnh chiếc lọ cổ Trung Hoa, trên ghế từ nay ông ta sẽ phải ngồi tám tiếng mỗi ngày, sáu ngày mỗi tuần và mười một tháng mỗi năm — mười một, tại vì mỗi năm ông được nghỉ phép một tháng, là tháng bảo tàng đóng cửa để tiến hành những công tác sửa sang và cải tổ cần thiết.

Được trông chừng cực kỳ cẩn thận — người canh giữ không lúc nào được rời mắt khỏi nó, đúng như nhiệm vụ qui định —, vật trưng bày như vậy được bảo vệ một cách hiệu quả chống mọi hiểm nguy thường rình rập tất cả những thứ trưng bày trong bảo tàng. Kẻ cướp hoặc lũ phá hoại cao tay, lẫn trong đám người xem, khi đến gần chiếc lọ đều biết trước là mình không có chút vận may nào. Sự có mặt liên tục và cảnh giác của người canh giữ làm bọn chúng không còn chút lòng dạ nào nghĩ đến chuyện ăn cắp hay nghịch ngợm vì sợ phải lãnh những hậu quả không lường được. Vậy là bọn chúng chuyển qua cầu may ở những khu khác. Những vụ đánh cắp và hành động phá hoại có xảy ra trong bảo tàng suốt những năm qua, bởi thế, cũng không đi đến đâu, chưa bao giờ có ai đụng tới chiếc lọ Trung Hoa, mà ngay cả ở khu vực gần đó cũng thế. Nhờ cảnh giác tối đa nên quanh khu vực chiếc lọ Trung Hoa tối đa yên ổn, chiếc lọ cổ không hề bị quấy rối bao giờ.

Tuy nhiên, cái yên ổn kia chẳng thể làm suy giảm sự chú tâm của người canh giữ. Trái lại. Nó càng kéo dài — ông làm người canh giữ như vậy là đã nhiều năm rồi, và năm tháng thì không ngừng trôi qua —, ông càng trông nom chu đáo cái kho báu được giao cho mình, và với người thăm viếng ông càng mở mắt cảnh giác. Kinh nghiệm quả có dạy rằng, cái gì lâu lắm không xảy ra, thì khả năng nó sẽ xảy ra càng tăng. Mặt khác, cái giá trị vô tận của chiếc lọ vẫn không hết vô tận đi chút nào theo năm tháng trôi qua, những năm tháng không kẻ nào dám tìm cách phạm tới chiếc lọ; trái lại — ở đây cũng lại trái lại —, nó tăng, nhưng không tăng theo số học, bởi sự vô tận, nghĩa là sự vô cùng, thì không thể tăng được, mà nó tăng là tăng cái quyền uy truyền thuyết và huyền thoại. Bởi lẽ tính cách không đụng đến được của huyền thoại càng kéo dài, thì huyền thoại càng mang những kích thước lớn lao và chỉ có biến nó thành phàm tục mới có thể chặn được sự gia tăng này. Vậy là người ta bắt đầu gán cho cái lọ một tầm quan trọng ngày càng lớn, tầm quan trọng của một giá trị văn hoá và vật chất ngày càng mang tính truyền thuyết.

Thế rồi chậm rãi nhưng chắc chắn, người canh giữ chiếc lọ quí tiến dần đến tuổi nghỉ hưu. Ông tiếp tục sống hạnh phúc trong gia đình, được nâng bậc do phẩm chất phục vụ không chê trách vào đâu được, và nhờ các khoản tiết kiệm — ai cũng biết là ông không có khuyết điểm —, ông trở thành chủ nhân của một ngôi nhà nhỏ, với một khoảnh vườn nhỏ.

Ngày làm việc cuối cùng rốt cuộc đã đến, ông chuẩn bị chuyển giao công việc cho thế hệ tiếp nối ngày mai và hưởng những ngày nghỉ hưu thật xứng đáng. Trong các phòng dành tiếp khách, người ta đang chuẩn bị cho buổi lễ. Tối hôm ấy, người ta sẽ chia tay với một nhân viên gương mẫu, sẽ trao một huân chương và một bằng khen về công lao phục vụ tốt và trung thành, sau đó sẽ có một tiệc chiêu đãi với sự tham dự của ban giám đốc, những đại diện của bộ và các bạn đồng nghiệp. Ông đi tới chỗ làm việc như thường lệ, thế nhưng, lần đầu tiên ông linh cảm một chuyện gì bất thường sắp xảy ra. Đấy là giác quan thứ sáu của người canh giữ nơi ông, vả chăng được gọt giũa bởi ba mươi năm làm việc, mách bảo ông là hôm nay sẽ xảy ra một việc hồi nào đến giờ chưa hề xảy ra. Sự lo âu của ông là có thể hiểu được. Ông sợ là đúng hôm nay, khi ông hoàn thành nhiệm vụ của mình lần cuối cùng, cái nhiệm vụ mà suốt ba mươi năm qua ông đã làm tròn với rất nhiều cần mẫn, có kẻ đáp xuống cái di vật ông đang bảo vệ và đập vỡ toàn bộ sự nghiệp của ông, nếu ông không ngăn chặn nổi hành vi phạm thượng ấy.

Vậy là ông mài bén tận cùng những khả năng cảnh giác thường ngày, vẫn được rèn luyện và hoàn thiện trong suốt những năm dài. Ông đến mức gần như lấy mắt chọc thủng tất cả những người đến gần thánh điện, dự kiến mỗi hành động và cử chỉ, đoán trước từng tiếng thì thầm của họ, ngay cả từng hơi thở của họ. Bất cứ lúc nào ông cũng đứng im trong tư thế cảnh giác, sẵn sàng nhảy vào khi thấy một chút dấu hiệu nguy hiểm, sẵn sàng đối đầu, ngăn chặn và phá vỡ âm mưu. Những giây phút trôi qua chậm rãi biết bao trong những giờ khắc ấy, những giờ khắc dài lê thê! Ngược lại, thời gian càng trôi qua mà không thấy chuyện gì đến, ông càng tin chắc là một cái gì đó rốt cuộc cũng phải xảy ra.

Lúc bấy giờ trời đã về chiều, hoàng hôn bắt đầu xuống và nỗi băn khoăn dằn vặt sắp sửa kết thúc. Giữa thời gian ấy, tuy nhiên, linh cảm của ông về một biến cố ít bình thường đã biến thành điều tin chắc, và khi hồi chuông nổi lên báo cho công chúng biết đã đến giờ bảo tàng đóng cửa, ông không làm sao tin nổi là một ngày đã trôi qua mà, rốt cuộc, chẳng hề xảy ra chuyện gì cả. Ngày hôm nay, cũng như ba mươi năm sau này đều như vậy.

Cho tới tận giây phút cuối cùng, ông không làm sao tin nổi, ngay cả khi người khách cuối cùng đi khuất sau cánh cửa lớn đàng xa, và về sau nữa, khi chỉ còn mỗi mình ông trong phòng bảo tàng viện, một mình bên chiếc lọ Trung Hoa, chiếc lọ vẫn tiếp tục còn nguyên vẹn và đầy đủ. Và quí giá.

Đập bể chiếc lọ là chuyện dễ. Ông làm việc này trong vòng vài giây đồng hồ, một cách dễ dàng, bằng cách dùng cái gậy. Thời gian gần đây, ông bắt đầu bị thấp khớp, bởi thế nên ông phải chống một cái gậy to đùng để bước đi. Sau khi đập bể cái báu vật gồm một ngàn chín trăm tám mươi hai mảnh vỡ, ông nhân gấp ba con số này, bằng cách dùng gót giầy nghiền từng mảnh. Sau đó ông rời bảo tàng qua lối cửa ra cấp cứu, chẳng có ai nhìn thấy.

Ông bỏ ra về với cảm giác cuộc đời mình đã không trôi qua một cách vô nghĩa. Cái cảnh giác của ông ba mươi năm gần đây quả là tuyệt đối có cơ sở: thực tế vừa chứng minh mối nguy mà ông từng có nhiệm vụ phải vô hiệu hoá là có thật. Thêm nữa ông còn cảm thấy khoẻ ra, như là trẻ lại. Không phải trẻ lại ba mươi năm, mà là năm ngàn năm.

 

 

-----------
“Người canh giữ chiếc lọ cổ Trung hoa” [chủ đề “Hưu trí”] dịch từ bản tiếng Pháp “Le Gardien du vase de Chine” của André Kozimor, trong Slawomir Mrozek, Le petit Mrozek illustré, minh hoạ của Chaval (Paris: Les Editions Noir sur Blanc, 2005).
 
Le petit Mrozek illustré tập hợp những tiểu phẩm từ những năm 1960 đến 1990, được sắp xếp theo chủ đề, viết trong thời tác giả còn ở Ba Lan cũng như thời sống lưu đày, mang một giá trị bất di bất dịch, từng đưa Slawomir Mrozek đến gần Ionesco, Beckett và cả Durrenmatt trong cái nhìn của người đọc.
 

 

 

-------------

Đã đăng:

Ngày thứ tám  (truyện / tuỳ bút) 
... Giờ đây tôi tự do suốt bảy ngày trong tuần và tôi không ít hãnh diện về cuộc nổi loạn của mình (Con người nổi loạn, Albert Camus, 1913-1960). Nhưng được một thời gian thì tôi nhận ra là tuần lễ chỉ có bảy ngày và, bởi thế nên, mỗi tuần tôi không thể nào hưởng được hơn bảy ngày tự do thoải mái. Áp đặt một giới hạn như thế lên tự do của tôi là điều tôi thấy dường như không thể chấp nhận được. Vậy nên tôi gửi điện cho Thượng Đế: “Ngài cần phải tức khắc tạo thêm một ngày thứ tám!” ... [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên] (...)
 
Ủng hộ viên  (truyện / tuỳ bút) 
... Ngồi trên xe lửa, một ý nghĩ chợt đến trong đầu tôi: nếu ông bác đang hấp hối, ông không thể nào tự mình gửi bức điện này. Hiển nhiên là ông đã đọc cho ai đó khi ông nằm trên giường chờ chết. Điều này không quan trọng mấy. Ít có người biết mình đang chết, và ít có người báo tin mình đang chết cho người khác một cách chính xác như thế. Không một chút ảo tưởng, không một chút hi vọng... [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên] (...)
 
Chỉ là chuyện chính trị  (truyện / tuỳ bút) 
... “Không phải vậy đâu! Đây chỉ là chuyện chính trị, không hề có chút nào cân nhắc cá nhân,” Brutus giải thích và bồi thêm một nhát nữa. “Con, con chẳng có gì chống cha cả, cha ạ.” ... [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên] (...)
 
Chuyến xe lửa tốc hành đêm  (truyện / tuỳ bút) 
... “Ông hút thuốc?” tôi nghe tiếng trên cao. “Không, cám ơn.” “Tôi không chịu nổi khói thuốc.” “Ông có thể yên ổn, tôi không hút thuốc.” “Bởi vì nếu ông hút, tôi sẽ không chịu nổi. Phổi tôi yếu lắm.” “Tôi thông cảm, nhưng không có gì phải sợ.” “Hay có lẽ ông hút thuốc và bây giờ thì ông đã ngưng. Giữa đêm ông sẽ cảm thấy thèm và ông sẽ không cưỡng lại được đâu.” “Không, tôi chưa hề hút thuốc bao giờ.” Tiếng nói im bặt. Tôi cởi một chiếc tất... [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên] (...)
 
Khảo cổ học  (truyện / tuỳ bút) 
... “Ồ, dường như tôi đã nhìn thấy người này đâu đó,” anh canh cửa nói. “À vâng, tôi nhớ ra rồi, ấy là hồi tôi còn trẻ. Vâng, vâng, tôi nhớ rõ lắm, anh ta lúc nào cũng đứng ở góc phòng kia để chờ người ta ký một cái giấy gì đó. Anh ta cứ chờ như thế như thế, và, rốt cuộc, anh đã bị chôn vùi.”... [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên] (...)
 
Anh hùng  (truyện / tuỳ bút) 
Một ngày nọ, tôi đi ngang bờ sông và tôi bỗng nhìn thấy một thiếu niên hướng đạo sinh đang chìm xuống nước. Tôi biết chỗ này, nước ở đây không sâu lắm; tôi quyết định sẽ cứu cậu ta chừng nào những kẻ hiếu kỳ bu quanh đông hơn một chút. Tôi ngồi lên một chiếc ghế băng và chờ... [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên] (...)
 
Cái lỗ trên cầu  (truyện / tuỳ bút) 
Có một con sông, và trên mỗi bên bờ có một địa phương. Hai địa phương này nối liền nhau bằng một con đường đi qua một chiếc cầu. Một ngày nọ, một cái lỗ xuât hiện trên chiếc cầu này, cần phải lấp cái lỗ thủng ấy. Về ý kiến này, quần chúng sống ở cả hai địa phương đều nhất trí. Tuy nhiên một cuộc tranh cãi nảy sinh để tìm cho ra lẽ bên nào phải làm việc này. Bởi vì... [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên] (...)
 
Phục vụ sức khoẻ  (truyện / tuỳ bút) 
Cuộc giải phẫu thành công tuyệt vời. Bác sĩ trưởng thân hành chúc mừng tôi về các kết quả. “Bà thân mến,” ông nói, “giải phẫu như vậy quả là tuyệt.” Tôi lưu ý ông tôi thuộc nam giới. Ông kiểm chứng cái gì đó trong hồ sơ của mình. “Ông từng là đàn ông, trước khi giải phẫu. Do nhầm lẫn người ta đã chuyển ông qua khu thử nghiệm; hiện giờ, thưa ông, ông là một phụ nữ...” [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên] (...)
 
Những nỗi đau của chàng Werther  (truyện / tuỳ bút) 
... Và cái tên phát xít ấy, hắn không chịu đưa chúng tôi khoản lương trả dần. Chúng tôi bước ra, ai nấy thấy bị tổn thương. Trên tường có một tấm bích chương loan báo có một tên Mozart nào đó sắp trình diễn. “Cái tên kia, thằng cha nào vậy?” Có tiếng hỏi... [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên] (...)
 
Núi lửa Vésuve  (truyện / tuỳ bút) 
“...Vésuve từ mười lăm thế kỷ nay chưa hề phun lửa. Nhưng này anh bạn anh làm gì thế kia?” “Tôi chụp hình. Chưa có ai chụp hình cảnh hấp dẫn này. Tôi sẽ là người đầu tiên!” Nhưng vị giáo sư chưa kịp giật cái máy chụp hình khỏi tay tôi, thì núi Vésuve đã để tuôn ra làn khói đầu tiên của nó... [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên] (...)
 
Cách mạng  (truyện / tuỳ bút) 
... Cần phải dứt khoát thay đổi, phải lấy một quyết định cơ bản. Nếu như trong khuôn khổ đã được ấn định trên mà ta không thể thực sự thay đổi được gì, thì cái quan trọng là phải thoát ra khỏi khuôn khổ ấy. Ngay khi đi ngược công thức cho thấy là chưa đủ, ngay khi tiền vệ cũng không đem lại kết quả nào, thì cần phải thực hiện một cuộc cách mạng. Tôi quyết định ngủ trong tủ... [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên] (...)
 
Một ông Nobel  (truyện / tuỳ bút) 
Một nhà thơ nọ, người đoạt giải Nobel, đến thăm chúng tôi để giao lưu với công chúng. Đây là một vinh hạnh lớn, bởi lẽ nhà thơ thì lớn, mà thị trấn chúng tôi thì nhỏ. Vậy là có rất nhiều bài diễn văn, với ban nhạc để chào đón ông và một bữa tiệc trong căn phòng trang trí đầy hoa... [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên] (...)
 
Người quan trọng  (truyện / tuỳ bút) 
Trong buổi tiếp tân, không có ai chú ý đến tôi. Chắc chắn là vị chủ nhà đã mở cửa cho tôi và đã nói với tôi câu nói dễ thương: “Có lẽ ông đây muốn bỏ áo khoác ra?” nhưng tôi có cảm tưởng là ông đang đợi một người nào khác. Khách khứa đến trước tôi bắt tay tôi và nói: “Rất vui sướng”, hay: “Hân hạnh”, nhưng sau đó họ trở lại ngay với những cuộc chuyện trò không bị gián đoạn của mình... [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên] (...)
 
Hamlet  (truyện / tuỳ bút) 
... Vậy là tôi quyết định lấy cái sọ của anh chàng sát bên trái tôi; nhưng anh chàng này không đồng ý lắm, và cả hai chúng tôi ngã xuống huyệt. Trong lúc ấy, những anh chàng ở trên cũng bắt đầu choảng nhau bởi vì cái sọ của chúng tôi vẫn còn nằm trên sân khấu, có nghĩa tiếp tục tổng cộng có tám cái sọ, nhưng giờ đây là cho bảy diễn viên, mà mỗi anh lại muốn có tới hai sọ... [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên] (...)
 
Di chúc của một kẻ lạc quan | Đồ cổ | Đám tang  (truyện / tuỳ bút) 
Một ngày nọ tôi đi dạo chơi trong rừng, gió từ đâu thổi đến ngay chân tôi một mẩu giấy phủ đầy một nét viết bất thường, như thể ai đó đã viết chữ xuống giấy trong bóng tối hoặc, ít nữa, trong vùng tranh tối tranh sáng. Thì ra đây đúng là nhật ký của một kẻ lạc quan... [Bản dịch Hoàng Ngọc Biên] (...)
 
Song thoại ngắn ngủi giữa hai người Ba-lan  (kịch bản) 
A.— Như thế là ông quả quyết, rằng ông đập bể răng tôi và chọc lủng bụng tôi vì lợi ích của tôi? | B.— Phải. Phải có ai đó đập anh. Nếu như không phải ta thì cũng là một người khác đã làm chuyện ấy. Và anh biết là ai... Nhưng kẻ kia hẳn đã làm anh bị hư hại nhiều hơn. Không những hắn cũng đập bể răng anh và chọc lủng bụng anh, mà hắn còn đập nát cái xương quai xanh của anh, rút những đầu móng và móc mắt anh ra nữa. Thế nên thay vì thù ghét ta, lẽ ra anh phải cám ơn ta... [Bản dịch Diễm Châu]

 

Các hoạ phẩm sử dụng trên trang này được sự cho phép của các hoạ sĩ đã tham gia trên trang Tiền Vệ

Bản quyền Tiền Vệ © 2002 - 2021