Bạn có biết, vào cuối năm 1940, giới yêu nghệ thuật tạo hình đã bắt đầu được tiếp xúc và sở hữu những tấm thiệp Giáng Sinh đầy màu sắc nghệ thuật do nhà sản xuất Hallmark đưa ra? Nhà làm thiệp Hallmark đã có sáng kiến in lại những bức tranh xưa và cả những hoạ phẩm của các hoạ sĩ tài danh thời hiện đại. Một số hoạ phẩm của Pablo Picasso, Paul Cezanne, Paul Gauguin, Vincent Van Gogh và Georgia O’Keeffe đã có mặt trong các tấm thiệp Giáng Sinh của Hallmark. Thông điệp của nhà sản xuất rất cao nhã: họ muốn chia sẻ những kiệt tác nghệ thuật với người dân Hoa Kỳ.

Năm 1959, Salvador Dali đã đồng ý vẽ thiệp Giáng Sinh với vài điều kiện: ông đòi 15 ngàn đô-la tiền mặt ứng trước cho 10 tấm thiệp sẽ được vẽ. Nhà Hallmark không được quyền ra chủ đề, nội dung hay thời gian hạn định. Thời đó Dali đã nổi tiếng về tài năng, nhưng đồng thời ông cũng lừng danh với thái độ lập dị, và tính ưa khoa trương, hợm hĩnh. Sau này, càng ngày ông càng đòi tiền tác quyền cao ngất khiến những hoạ phẩm của ông bị chỉ trích là nặng tính thương mại. Điển hình là năm 1970, ông đã đòi nhà làm phim phải trả 100 ngàn đô-la một giờ cho một vai diễn “Ông Hoàng của Vũ trụ” trong một phim khoa học giả tưởng. Ông đã trở thành một tài tử được trả tiền cát-xê cao nhất thời ấy. Nhà làm phim đồng ý mướn ông chỉ một tiếng và sau đó dự định dùng robot thay thế vai ông cho hết cuốn phim. Tuy nhiên kế hoạch làm phim đã bị hủy.

Những tấm thiệp của Dali đã ra đời năm 1960 như một sự kết hợp kỳ thú giữa thế giới siêu thực và ngày Chúa Hài Đồng giáng thế. Ông đã đưa cho Hallmark 10 tấm thiệp mà tính chất siêu thực được thể hiện trên cây thông Noel và những sinh hoạt trong gia đình của Chúa. Trong những hình ảnh đẹp mắt nổi bật và gây ấn tượng, nét siêu thực lạ lẫm đã tạo cho những tấm thiệp Giáng Sinh của Dali có một nét rất riêng. Có những hình ảnh kỳ quái được tạo tác theo phong cách Dali trông giống như nửa ảo, nửa thật. Nó dường như không có bố cục, khiến người thưởng ngoạn có một cảm giác đang lạc vào một thế giới ma mị kinh dị.

Bức thiệp dưới đây “The Holy Family” miêu tả một thiên thần không đầu đang chơi đàn lute. Trong khi đôi cánh thiên thần lại là hai gò núi băng sơn kỳ ảo mang đầy nét trinh tuyền. Nếu bạn quan sát kỹ hơn sẽ khám phá ra hình ảnh Đức Mẹ Maria trong chiếc áo choàng màu lam ngọc đang quỳ bên đấng Chirst vừa mới hạ sinh. Gần đấy một người đàn ông trong trang phục giống kẻ chăn chiên đang ngồi, một tay chơi đàn lute, một tay cầm giải nơ lụa cổ áo buông rũ rất dài và quyến rũ của thiên thần như chỉ đợi dịp kéo bung nút thắt. Trên trời, giữa hai gò núi, ta thấy vần vũ những cánh chim đen bay, khiến cho bức hoạ giống như một cơn ác mộng kỳ ảo hơn là cảnh hào quang rực rỡ trong đêm Chúa giáng thế.

The Holy Family

Đây là bức thiệp khác “The Christmas Tree” với hình một cây Giáng Sinh kết nối bằng những con bướm mang màu xanh đen, nâu tối, vàng sẫm, cam đậm trên những mảng xanh dương đậm và nhạt, đặt trên một thân cây chà là trơ trụi. Nó mang đến cảm giác u tối cho người xem hơn là những áng màu rực rỡ huy hoàng. Những điều trái khoáy này hoàn toàn đi ngược lại tập quán sử dụng màu sắc truyền thống của dân Mỹ trong ngày lễ Noel, như màu đỏ tươi, hoàng kim nhũ, và xanh lục thắm.

The Christmas Tree

Còn đây là hình ảnh Ba Vua “Three Wise Men” trên lưng lạc đà quen thuộc, nhưng đã biến tướng thành những nhân vật trông rất bí ẩn đang cỡi những con lạc đà có hình dung cổ quái, nửa như rồng, nửa như ngựa.

Nếu bạn tìm hiểu thêm về tranh Siêu Thực, bạn sẽ thấy những hình ảnh sắp xếp không có bố cục đều có chủ tâm là đánh mạnh vào trực giác người xem bằng những khái niệm hay hình ảnh phi lý được đặt sát cạnh nhau. Ấy cũng là mục tiêu khởi động những tiềm năng sáng tạo sẵn có trong vô thức của người hoạ sĩ. Tuy nhiên nó lại không là chủ ý của nhà sản xuất thiệp Hallmark. Hallmark cảm thấy chỉ có 2 trong 10 bức hoạ là hợp với tâm nguyện của quần chúng, và họ đã cho in: đó là bức “The Nativity” (Giáng Sinh) và “The Madonna and Child” (Đức Mẹ và Hài Đồng)

The Nativity

The Madonna and Child

Bức thiệp “Giáng Sinh” (The Nativity) rất siêu thực của Dali có lẽ là một bước ngoặc quá khác thường trong trí thưởng ngoạn của khách mua thiệp Giáng Sinh năm 1960. Bạn phải quan sát rất kỹ trong đống lộn xộn áo quần sậm màu để thấy hình dáng một con bò đực ngồi phía dưới thấp bên tay phải. Bên phía vai trái của Đức Mẹ là hai vật giống như chim và một con ngựa trong tư thế phóng tới. Toàn cảnh tiết lộ một vẻ đẹp phức tạp nguyên thủy của gia đình Thiên Chúa mà Dali muốn mang đến cho người xem. Tuy nhiên làm sao hình ảnh mờ nhạt của một đống màu sắc hỗn độn ám chỉ Đấng Christ và Đức Mẹ này đánh đổ được hình ảnh thần tượng đầy nữ tính dịu hiền của một Đức Mẹ Vô Nhiễm và sự trong sáng chói rạng của một Đấng Cứu Thế.

Doug Storer, một nhà sản xuất truyền thanh tài năng đã viết trong nhật báo Evening Independent năm 1981 rằng “Trong khi những bức hoạ của Dali thành công dữ dội trong các phòng tranh, thì những bức thiệp của ông nằm ở quầy thiệp Giáng Sinh đã làm quần chúng phản đối kịch liệt”. Hallmark đã phải ngưng sản xuất và lấy chúng khỏi các quầy bán. Chỉ còn vài trăm tấm sót lại, sau này trở thành những vật sưu tập hiếm hoi, đánh dấu một giai đoạn thất bại của Dali. Có lẽ đó là một trong những điều đáng suy ngẫm cho chúng ta và Dali về sự mâu thuẫn giữa nghệ thuật và thương mại.