|
|
Khung cửa sổ mở vào ký ức [I-V]
|
|
Bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn
EDUARDO GALEANO (1940~)
Eduardo Galeano (1940~) là một trong vài nhà văn Uruguay nổi tiếng nhất hiện nay. Ông còn là nhà phê bình, sử gia và ký giả. Những tác phẩm đặc sắc của ông, như Memoria del fuego
[1982-1986, Ký ức của lửa]
và Las venas abiertas de América Latina
[1971, Những mạch máu mở của Mỹ La-tinh], đã được dịch ra hơn 20 ngoại ngữ. Nhiều tác phẩm của Galeano hầu như vượt khỏi lối phân định thể loại văn học thông thường, vì đó là một kết hợp của ký sự, hư cấu, bình luận chính trị, tài liệu báo chí và lịch sử.
14 tuổi, Galeano bán bức biếm hoạ chính trị đầu tay cho tuần báo El Sol. 16 tuổi, ông xuất bản bài tiểu luận đầu tay, rồi bỏ học, và bắt đầu làm nhiều việc khác nhau để mưu sinh. 20 tuổi, ông trở thành ký giả, rồi làm tổng biên tập cho tờ Marcha
, một tuần báo gây ảnh hưởng lớn về văn hoá và chính trị, với sự cộng tác của những tên tuổi quan trọng như Mario Vargas Llosa, Mario Benedetti, Manuel Maldonado Denis và Roberto Fernández Retamar. Rồi ông biên tập cho nhật báo Épocha và làm tổng biên tập của University Press (1965-1973). Cuốn Las venas abiertas de América Latina
[1971, Những mạch máu mở của Mỹ La-tinh] làm Galeano trở thành một trong những tác giả được đọc nhiều nhất ở Mỹ La-tinh. Sau vụ đảo chính năm 1973, ông bị bỏ tù và trục xuất khỏi Uruguay. Sang Argentina, ông thành lập và làm tổng biên tập tạp chí văn hoá Crisis.
Năm 1975, Galeano đoạt giải Casa de las Américas cho cuốn tiểu thuyết La cancion de nosotros
[1975, Bài hát của chúng ta]. Sau vụ đảo chính ở Argentina năm 1976, tên tuổi ông nằm trong danh sách những người bị tử hình, nên ông chạy sang Tây-ban-nha, sống ẩn dật trên vùng bờ biển Catalan và khởi sự viết Memoria del fuego
[1982-1986, Ký ức của lửa], một kiệt tác gồm ba tập (1. Los nacimientos
[Khai sinh]; 2. Las caras y las máscaras
[Những chân dung và mặt nạ]; 3. El siglo del viento
[Thế kỷ của gió]) được giới phê bình so sánh với những kiệt tác của John Dos Passos và Gabriel García Márquez. Năm 1978, ông lại một lần nữa đoạt giải Casa de las Américas cho cuốn tự truyện Días y noches de amor y de guerra [1978, Ngày và đêm của tình yêu và chiến tranh].
Galeano trở về quê hương Montevideo vào đầu năm 1985, và tiếp tục sáng tác và xuất bản liên tục rất nhiều cho đến hôm nay. Ngoài hai giải thưởng Casa de las Américas (1975, 1978), ông còn được trao các giải thưởng quan trọng khác như: American Book Award (1989), và Cultural Freedom Award (1999, Lannan Foundation).
Năm đoản văn dưới đây, với nhan đề chung là “Ventana sobre la memoria” [có đánh số từ I đến V], nằm rải rác giữa những truyện ngắn trong cuốn Las Palabras Andantes với phần minh hoạ bằng tranh khắc gỗ của hoạ sĩ Jose Francisco Borges (México: Siglo XXI Editores, S.A. de C.V., 1994). Tôi xin gom năm đoản văn ấy lại thành một chùm, dịch, và gửi đến bạn đọc.
Nhân đây, tôi xin cảm ơn nhạc sĩ Emiliano Jiménez, bạn tôi, đã cho tôi một cuốn cassette trong đó có đoạn thu âm chính Eduardo Galeano đọc hai đoản văn “Ventana sobre la memoria IV” và “Ventana sobre la memoria V” của ông; và tôi xin đăng kèm theo đây để mời độc giả thưởng thức.
________________________
KHUNG CỬA SỔ MỞ VÀO KÝ ỨC
I
Ở một miền duyên hải, một người thợ gốm giải nghệ vì tuổi già. Mắt ông mờ như mây, đôi tay ông run rẩy, giờ từ biệt đã đến. Rồi buổi lễ truyền nghề bắt đầu: người thợ gốm già nua trao cho người thợ gốm trẻ một tác phẩm đẹp nhất của ông. Qua đó, ông thực hành một truyền thống của những người Da Đỏ ở tây bắc Mỹ châu: người nghệ sĩ ra đi trao lại tác phẩm tuyệt hảo của mình cho người nghệ sĩ mới bước vào nghề. Và người thợ gốm trẻ không giữ lại chiếc bình tuyệt hảo ấy để chiêm ngưỡng, nhưng anh ném nó thật mạnh xuống nền đất khiến nó vỡ nát thành hàng nghìn mảnh, rồi anh nhặt những mảnh vụn ấy và trộn chúng vào đống đất sét của anh.
II
Một chốn nương náu? Một cái bọng? Một chỗ nấp khi bạn ướt đẫm dưới mưa, hay run rẩy vì lạnh, hay xoay mòng trong cơn gió? Chúng ta có một quá khứ lộng lẫy ở trước mặt không? Đối với những viên hoa tiêu khát gió, ký ức là một bến cảng để khởi hành.
III
Người đặt tên, thì gọi tên. Và một kẻ nào đó, không hẹn trước, không giải thích, tìm đến nơi mà cái tên của hắn, được nói hay nghĩ ra, đang gọi hắn. Khi điều này xảy ra, người ta có lý khi tin rằng chưa từng ai hoàn toàn đi khuất hẳn khi cái chữ gọi tên hắn vẫn chưa chết hẳn.
IV
Dưới lòng biển là cuộc du hành của bài hát của những con cá voi gọi nhau Xuyên qua không gian là cuộc du hành của tiếng huýt sáo của kẻ lữ hành đang tìm kiếm một mái nhà và một người đàn bà khi đêm xuống. Và xuyên qua thế giới và xuyên qua bao nhiêu năm trường là cuộc du hành của Bà Ngoại. Bà Ngoại du hành bằng câu hỏi: — Còn bao lâu nữa? Bà để chính mình rời khỏi mái nhà và trôi trên mặt đất. Con thuyền cũ kỹ của bà du hành về tuổi thơ và lúc chào đời và trước đó: — Còn bao lâu nữa ta sẽ đến nơi? Bà Ngoại Raquel có đôi mắt mù loà, nhưng trong khi du hành bà trông thấy những thời đã qua, bà trông thấy những cánh đồng đã mất: ở đó, nới những con gà mái đẻ trứng đà điểu, những quả cà to như những trái bí đỏ, và tất cả những cây cỏ ba lá đều có bốn lá. Ngồi vững vàng trên ghế, với mái tóc chải uốn tươm tất, thân thể sạch sẽ, khuôn mặt nhồi phấn kỹ lưỡng, Bà Ngoại du hành trên chuyến trở về và mời gọi tất cả chúng tôi cùng đi: — Đừng sợ — bà nói — Tôi không sợ. Và con thuyền mong manh lướt qua mặt đất và thời gian. — Còn lâu lắm không? Bà Ngoại hỏi, trong khi đang lướt tới.
Mời độc giả nghe Eduardo Galeano đọc “Ventana sobre la memoria IV”
V
Ánh sáng của những ngôi sao chết đang du hành, và trong đường bay rực rỡ của chúng, ta thấy chúng còn sống. Cây đàn ghi-ta, vẫn còn nhớ kẻ đồng hành, ngân vang không cần bàn tay khảy. Tiếng hát tiếp tục cuộc du hành, bỏ cái miệng lại phía sau. Mời độc giả nghe Eduardo Galeano đọc “Ventana sobre la memoria V”
------------------
Nguyên tác: "Ventana sobre la memoria" [I-V], trong Eduardo Galeano, Las Palabras Andantes (México: Siglo XXI Editores, S.A. de C.V., 1994).
Tác phẩm của Eduardo Galeano đã đăng trên Tiền Vệ:
Nghệ thuật và hiện thực / 1 & 2 (truyện / tuỳ bút)
Eraclio Zepeda đóng vai Tướng Pancho Villa trong phim México nổi loạn, do Paul Leduc đạo diễn, và ông diễn quá hay đến nỗi từ đó trở đi, một số người nghĩ rằng Eraclio Zepeda là cái tên mà Tướng Pancho Villa dùng khi ngài làm việc trong những cuốn phim... [Bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn] (...)
Câu chuyện về bảy kỳ tích (truyện / tuỳ bút)
Từ cửa sông Amazon đến vịnh Các Thánh, chưa bao giờ có một người đàn bà khó tính như thế và một người đàn ông thần kỳ như thế. Để lấy lòng nàng María, chàng José đã thực hiện bảy kỳ tích... [Bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn] (...)
Câu chuyện về cái bóng (truyện / tuỳ bút)
Cái vị đầu tiên hắn còn nhớ là một củ cà-rốt. Cái mùi đầu tiên, một quả chanh cắt đôi. Hắn còn nhớ hắn đã bật khóc khi phát hiện sự xa cách. Và hắn còn nhớ buổi sáng hắn đã phát hiện cái bóng của hắn... [Bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn] (...)
Khung cửa sổ mở vào chữ [I-VIII] (truyện / tuỳ bút)
Những người kể chuyện, những người hát chuyện, chỉ kể những câu chuyện của họ trong khi tuyết rơi. Làm như vậy là đúng cách. Thổ dân da đỏ Bắc Mỹ rất cẩn thận về việc kể chuyện. Họ nói rằng trong khi những câu chuyện được kể, cây cối quên mọc và chim quên mớm mồi cho con... [Bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn] (...)
Khung cửa sổ mở vào âm nhạc [I & II] (truyện / tuỳ bút)
"Những kẻ thật sự biết chơi đàn acordión có thể làm cho nó nói," Don Alejo Durán thích phát ngôn như thế. "Đối với họ, người và chiếc đàn là một." ... | Khi một con dao cắm ngập vào thân thể Papá Montero, đêm Havana đột nhiên câm nín. Nhưng... [Bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn] (...)
Câu chuyện con chim bị mất một chân (truyện / tuỳ bút)
... tại sao ngài lại tạo ra con người để con người mài lưỡi dao để lưỡi dao giết con bò để con bò uống nước để nước dập tắt lửa để lửa đốt cái que để cái que đánh con chó để con chó rượt con mèo để con mèo ăn con chuột để con chuột khoét bức tường để bức tường chặn ngọn gió để ngọn gió thổi sương mù để sương mù che mặt trời để mặt trời làm tan tuyết để tuyết làm què chân tôi... [Bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn] (...)
Câu chuyện Jesus giáng thế lần thứ hai (truyện / tuỳ bút)
Và Ngài giáng thế. Ngài đến bằng cách đu vào một chiếc ô mở bung ra. Một ngọn gió bất ngờ thổi khiến ngài bay lơ lửng một hồi lâu trên đầu đám người chen chúc. Hai tay níu lấy cán ô, con trai của Chúa Trời không thể ngăn ngọn gió thổi tốc tấm áo chùng làm lộ ra cái khoảng nhục thể phàm trần của ngài... [Bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn] (...)
Những nghịch lý (truyện / tuỳ bút)
Nếu sự mâu thuẫn là buồng phổi của lịch sử, thì nghịch lý, theo tôi nghĩ, chắc hẳn phải là tấm gương soi mà lịch sử dùng để trêu chọc chúng ta... Ngay cả con trai của Chúa Trời cũng không thoát khỏi nghịch lý... [Bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn] (...)
Câu chuyện người đàn ông muốn mang thai (truyện / tuỳ bút)
Đàn bà? Một nòi thấp hèn như mọi da đen, như lũ người nghèo khổ và bọn điên khùng. Như trẻ nít, họ không thích hợp với sự tự do. Họ mang số phận phải khóc lóc và gào thét, nói xấu hàng xóm láng giềng, và thay đổi ý nghĩ và kiểu tóc xoành xoạch hàng ngày. Trong giường và trong bếp, đôi khi họ cho ta khoái lạc. Ở những nơi khác thì họ chẳng gây nên cảm giác gì ngoài sự lợm giọng... [Bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn] (...)
Định nghĩa Nghệ Thuật (truyện / tuỳ bút)
"Tôi chỉ biết mỗi một điều: nghệ thuật là nghệ thuật, nếu không, nó là cứt." ... [Bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn] (...)
Nhiệm vụ của người đọc / 1 & 2 (truyện / tuỳ bút)
... Lucía chưa bao giờ đọc lại cuốn sách ấy. Chị không còn nhận ra nó nữa. Nó đã âm thầm mọc lên quá lớn trong chị, đến nỗi giờ đây nó không còn là cuốn sách, mà trở thành một điều gì khác: giờ đây nó là sức sống của chị... | ... Đại uý Castañón, anh hùng của đạo quân chiến thắng, ngồi chong mắt suốt đêm, chìm đắm vào cuốn sách, đọc đi đọc lại tác phẩm của César Vallejo, nhà thơ của phe bại trận... [Bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn] (...)
Câu chuyện con thằn lằn có thói quen ăn thịt các bà vợ của nó vào bữa tối (truyện / tuỳ bút)
... Ngay đêm đầu tiên, con thằn lằn nhảy chồm lên, đè vợ nó xuống và ăn thịt nàng. Khi mặt trời lên, trên chiếc giường hợp cẩn chỉ có một kẻ goá vợ nằm ngủ, chung quanh đầy những mảnh xương vụn. Thế rồi con thằn lằn đòi một cô vợ khác, và một đám cưới khác và một cuộc ăn thịt khác lại xảy ra... [Bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn] (...)
|
 |
Các hoạ phẩm sử dụng trên trang này được sự cho phép của các hoạ sĩ đã tham gia trên trang Tiền Vệ
Bản quyền Tiền Vệ © 2002 - 2021