Người đàn ông ngồi cuối xe khóc lặng lẽ. Không ai nhìn thấy những giọt nước mắt đang làm nhoà cặp kính đen to tướng. Chiếc xe buýt chạy rất chậm. Con đường dọc theo những ngôi nhà nhiều tầng đang xây. Buổi chiều thu muộn trong veo làm rõ những đường gờ đỉnh núi lãng đãng mây trắng. Trên đó là vệt mòn chân thú chạy ngoằn ngoèo qua tầng lá mục. Những cây đại thụ cổ kính. Chú sóc nào đó nhởn nhơ và vô tư trên sợi dây leo đu đưa. Trên đó nữa là... bầu trời.

“Nó mới nói cuối năm hai đứa sẽ làm đám cưới.”

Cô gái nói bâng quơ bên tai người đàn ông mang kính đen. Trong xe, những người ngồi và những người đứng vẫn im lìm. Tiếng máy rù rì chảy dài trên đường. Bắt đầu lên dốc, người lái gạt cần chuyển số và bất ngờ lên tiếng:

“Chiếc xe này lẽ ra sáng nay chở khách về Hà nội. Hôm trước nó mới xin tôi cho nó đi nhờ. Nhà chồng nó ở phố bà Triệu phải không?”

Không ai trả lời. Xe vẫn chạy rất chậm và lên cao dần. Chiều thu muộn trải ra mênh mông trên dòng sông quanh co. Ven bờ,những máy san màu vàng đang gạt đất, lầm lũi như con dế trũi. Xa hơn nữa những cánh tay cần trục đang quay trên những hàng giáo nhọn hoắt.

“Năm ngoái đã có một người ngã từ giàn giáo tầng năm xuống đất,chết ngay...”

“Tại sao không đeo giây phòng hộ? Tại sao an toàn viên không kiểm tra? Tại sao...”

Giọng gay gắt của một người ngồi đầu xe chìm vào tiếng động cơ rầm rì. Không ai trả lời ông ta. Mọi người dường như đang nhìn xuống. Người đàn ông dừng khóc đưa khăn tay lau kính. Cô gái ngồi bên nói rất khẽ:

“Ông ấy mới trên Tổng công đoàn xuống. Ông ấy đã hỏi rất nhiều câu “tại sao”mà không ai trả lời được.”

“Rồi sẽ phải trả lời. Tại tôi,tại các anh hay tại nó?”

“Ồ... không đâu. Đã có nhiều chuyện xảy ra không quy được tại ai cả.”

Cô gái nghĩ một điều gì đó chợt trừng mắt:

“Nhưng rút cuộc,vẫn do một người nào đó chứ.”

“Tôi không biết. Tôi không được biết chuyện đó.”

“Nó hiền như đất ấy. Nó sợ tất cả mọi người. Bố chết,mẹ đi lấy chồng từ khi nó còn bé. Nó ở thuê cho người ta rồi lớn lên đi công trường.”

Người đàn ông quay đi và lại khóc trong cặp kính. Xe buýt đi vào thung lũng, không còn nhà cao tầng, không còn cần trục, không còn giàn giáo. Phía trươc những nếp nhà sàn nằm nép mình trong lùm cây xanh tươi. Đường máng nước mảnh khảnh đổ xuống từ sườn núi. Chiêc cối cổ xưa nặng nhọc kéo cần và tự rơi buồn bã. Một con trâu đen bỗng nhô ra từ bụi rậm. Nó nhìn ngây ngô chớp chớp đôi mắt ướt nhoèn và nhảy quàng lên đồi. Tiếng lục lạc trên cổ lóc cóc điểm vào không gian ngưng đọng. Sau đó người đàn ông ngồi cuối xe không còn nhìn thấy gì nữa,ngoại trừ cặp mắt kính đen nhoà nước. Cô gái ngồi bên nhìn thấy những gương mặt căng thẳng. Tất cả mọi người đều đang nghĩ. Trong giây phút này,không ai là không nghĩ một điều gì đó. Người có tuổi đứng giữa xe nghĩ về trách nhiệm của mình. Tôi đã đôn đốc thực hiện mọi quy tắc. Tất nhiên,là Giám đốc,tôi không thể đi lay từng cái cột giáo xem có chăc chắn hay là không. Chàng kỹ sư ngồi đầu xe nghĩ về cái”ngày hôm ấy.”. Thật là may, ngay từ đầu giờ,mình đã đến giao việc tỉ mỉ đầy đủ cho bà đội trưởng. Bà đội trưởng đang âm thầm ngồi ở gần cửa xe. Hai hôm nay,bà luôn luôn cảm thấy bị nhìn bằng những con mắt kết tội. Các đồng chí kết tội tôi sao được?Tôi không thể chờ phòng vật tư cấp cho tôi gỗ tốt hơn để làm giàn giáo. Ai cho phép tôi chờ? Tiến độ là cái cao hơn hết thảy. Thành tích của chúng tôi ở đó. Trong hàng trăm cây gỗ,làm sao biết được cây nào đã mục ruỗng ở bên trong? Không ai có thể biết được. Năm nay, đội tôi mất danh hiệu đội lao động Xã hội chủ nghĩa là cái chắc. Nhưng cái đó đâu phải tại tôi...

Vậy ai là người phải chịu trách nhiệm về nó trong tất cả những gương mặt căng thẳng kia?

Ông Giám đốc,anh kỹ sư hay bà Đội trưởng? Không,không ai cả. Thế còn ông Thư ký công đoàn đang trầm tư và ông Trưởng phòng tổ chức đang nhìn xuống cuốn sổ ghi chép kia? Cũng không phải nốt.

Thôi thì... tại trời.

Nhưng ông Trời cũng đã chết từ lâu rồi,chết trong từng mỗi người. Trong chuyến xe này không có ai còn tin cái điều nhảm nhí nói rằng có một ông Trời ở trên cao và ở cả trong từng mỗi con người. Đó là một bày đặt nhảm nhí, mê tín,dị đoan. Tít trên cao kia có con tàu vũ trụ và sâu mãi trong ta chỉ có ta mà thôi. Và những “cái ta”ấy đều đã sắp sẵn một cung cách tự bào chữa một khi bị hỏi tới trách nhiệm về nó. Riêng người lái xe, từ nãy vẫn chăm chú nhìn con đuường,nghĩ về những chiếc ổ gà sẽ phải tránh,chợt quay lại hỏi to:

“Cái thằng chồng sắp cưới của nó có lên kịp không hả các ông?"

“Có biết đâu mà lên”

“Tại sao ông không điện cho người ta?”

“Nó chưa xin giấy chứng nhận để làm giá thú. Trong lý lịch, nó cũng chưa khai tình trạng hôn nhân. Vậy hà cớ gì phải đánh điện?

Rồi ông Trưởng phòng tổ chức nói thật to cho mọi người đều nghe thấy:

“Trong mục “khi cần báo tin cho ai”nó cũng không khai ai cả.”

Người lái xe lại hỏi tiếp:

“Vậy ai sẽ lĩnh tiền tuất? Tài sản của nó sẽ thuộc về ai?”

Bà tài vụ ngồi ghế trên cùng trả lời rành rọt:

“Không ai được lĩnh tiền tuất cả. Tài sản của nó sẽ bán hoá giá nhập công quỹ. Ngay sau cái lúc đó,chúng tôi đã cử người phối hợp với công đoàn làm bản kiểm kê. Một cái hòm gỗ,hai bộ quần áo,một chăn bông vỏ hoa,một cái gương con và một cái chậu thau.

Bà tài vụ quay xuống nhìn ông Giám đốc và yên tâm về câu trả lời của mình,bà trở lại vẻ mặt rầu rĩ cần thiết. Trong buổi chiều thu êm đềm chiếc xe buýt chạy rất chậm. Nó đã đi hết đoạn đường lớn trải nhựa chạy qua công trường. Nó đã leo đường dốc sang bên kia dãy núi. Nó đang đi vào thung sâu để đến một nơi mà mọi người đều nóng lòng muốn đến:nghĩa trang. Lẽ ra sáng nay nó chở cô ấy về phố Bà Triệu gặp chồng sắp cưới. Bây giờ nó đang chạy rất chậm theo sau chiếc xe tải chở cô ấy. Đó là đoạn đường đi xe cuối cùng của một cô gái công trường. Nhưng lần này,cô không mang theo chiếc hòm gỗ tuỳ thân chứa đựng tất cả gia tài góp nhóp được sau bao chuyến đi qua các công trường. Trong chuyến di chuyển này,cô chỉ mang theo chiếc hòm gỗ dài,chứa đựng hình hài của chính cô.

Cô nằm trong đó-chiếc quan tài màu đỏ xung quanh đặt những vòng hoa rừng sặc sỡ. Hoa bằng lăng tím ngát,hoa mò o đỏ tươi,hoa tóc tiên vàng dịu. Không tìm được đâu ra bông hoa màu trắng để biểu thị sự trinh nguyên của cô... Người con gái nằm xuống không được nói đúng về mình-đó là lỗi tự thiên nhiên.

Chiếc xe tải đi rất chậm rất chậm cũng không sao tránh hết được những lồi lõm mặt đường. Mỗi lần ổ gà,chiếc quan tài giật nảy,gõ vào thùng xe,gõ vào đầu anh lái,gõ vào chiều thu mênh mông. Con đường,con đường-xin đừng gồ ghề cho cô được nằm yên để đi cho hết đoạn đi cuối cùng. Phađin... Cam Đường... Trái Hút... Những chặng đường cầm mòn cán cuốc,người con gái công trường không bao giờ còn vần chiếc hòm gỗ lên những chuyến xe di chuyển,không bao giờ còn thức dậy trong tiếng kẻng thúc vào giấc ngủ chập chờn,không bao giờ còn bịt khăn vuông kín mặt chống che nắng gió. Màu da cô,thân xác cô sắp được ấp ủ trong lòng đất kín.

Chiếc xe tải đi rất chậm rất chậm. Đã nhìn thấy màu đất đỏ bãi san sườn núi dùng làm nghĩa địa.”Ngát ơi... Ngát ơi...”Tiếng kêu than níu kéo thảng thốt chấn động trời chiều. Một cô gái ngồi trên xe tải chợt ôm cứng lấy chiếc quan tài đỏ. Đó là người duy nhất phá bỏ tập tục,chít vành khăn đại tang để trở bạn. Suốt dọc đường cô ngồi bên thùng xe như hoá đá. Đôi mắt cạn khô và vô tri. Dường như cô không còn nhìn cái gì nữa. Cô chỉ thấy ở bên trong cô “cái Ngát”. Nó đấy. Miệng cười mơ hồ,ánh mắt xa xăm,thân quen lắm và cũng xa lạ nhiều.

“Ngát ơi,có đau lắm không ?”

“Không đau đâu,chỉ thấy tối xầm lại rồi có còn biết gì nữa đâu.”

“Tại cái xô đấy. Lúc dàn gíáo đổ xuống,cái xô úp lên đầu Ngát,200 viên gạch đè lên người Ngát. Rồi thì... thôi,đừng nhắc lại chuyện ấy nữa. Không có cái chuyện ấy đâu. Ngát không chui xuống giàn giáo để gánh nước đâu,cái xô vẫn treo ở đầu hồi đấy. Ngát về Hànội với anh Uyên rồi. Vài ba hôm nữa Ngát lại lên,đúng không ?”

“Không đúng đâu...”

“Đúng đấy,hôm nào Ngát lên mình phải đi rỡ sắn đấy. Tháng này mỗi người phải trừ một cân gạo tiết kiệm. Cả năm phải cắt đi một tháng đấy. Mình chẳng sợ Ngát nhỉ. Mình đã thái và phơi được ngót một yến sắn khô rồi. Chẳng đói được đâu mà lo,mình lại còn vạt khoai lang đằng sau nhà kho nữa. à... Ngát này,con gà mái mơ sáng nay nó đẻ đấy. Trứng to lắm. Tớ đã cất vào thùng gạo rồi. Chả mấy chốc mà đủ một chục. Dành cả cho Ngát bồi dưỡng anh Uyên đấy. Phấn khởi nhé. Dậy đi...”

“Không dậy được đâu...”

“Tháng hai này hai đứa có 7 công tăng ca đấy. Giành cả tiền cho Ngát để mua lụa cung cấp nhé. Về Hànội đi chơi với người yêu mà cứ diện mãi quần tatăng cũ chẳng sợ người ta cười cho. Còn tiền bán đỗ xanh thì để cuối năm Ngát làm đám cưới nhé. Lo cho cô đến vậy,mai kia cô mải chồng quên tôi,mất chị mất em thì đừng có trách. Dậy đi... anh Uyên anh ấy ở Hànội về kìa...”

“...”

“Giời ơi... Ngát đâu rồi. Ngát đi đâu thế này. Đêm nay Ngát ngủ đâu. Ngày mai,ngày kia... ối Ngát ơi là Ngát ơi...”

Cô gái oà khóc và kể lể. Chiếc quan tài giật nảy trong vòng tay cô khi chiếc xe tải dừng sững lại. Xe buýt cũng vừa tới nơi. Nghĩa trang là một vạt đất do xe ủi san bằng ven sườn núi. Màu đất đỏ,ráng chiều đỏ. Những hàng cây trang nghiêm. Những con bướm trắng bay chập chờn. Tất cả mọi người đều đã xuống xe và vây quanh chiếc áo quan đang được buộc giây.

Ông Giám đốc ra lệnh khẽ:

“Nhanh tay lên...”

Đám ma đi trong sương chiều,tiếng khóc và những bước chân bấm trên mặt đất trơn lầy. Huyệt mộ đã được đào sẵn. Những búi cỏ giập nát đã chớm héo vàng. Người đàn ông mang kính đen đứng lẫn vào đám người xung quanh huyệt. Hai sợi dây nylông trắng chầm chậm đưa xuống chiếc quan tài đỏ. Từ đâu đó anh cán bộ nhân sự bước ra cầm mảnh giấy đọc những lời điếu viết sẵn. Trong im lặng nặng trĩu,giọng anh khê nặc và trầm bổng.

“Cô Phạm thị Ngát sinh năm 1960,bố chết,từ nhỏ ở với mẹ,năm 15 tuổi theo tiếng gọi của Đoàn và của Đảng cô xung phong đi làm công nhân công trường...”

Người đàn ông khóc nức lên sau cặp kính. Cổ ông tắc nghẹn trong lúc chính ông muốn ông phải nói.”Không đúng,không đúng đâu. Bố “nó” không chết. Bố “nó” còn sống đấy. Tôi đã im lặng từ hai mươi năm nay và cho tới bây giờ tôi vẫn còn im lặng.”Ông ta chới với níu cong xuống một cành cây gần đó. Người con gái nằm xuống không được nói đúng về mình đó là lỗi tự con người.

“Hãy biến đau thương thành hành động. Hãy ra sức thi đua hoàn thành kế hoạch của Tổng công ty giao cho. Phút mặc niệm bắt đầu...”

Cô ấy sắp đi hẳn rồi. Đi về đâu em ơi? Về những nếp nhà sàn có chiếc cối nước rơi buồn bã. Về ngôi nhà đang xây với cánh tay cần trục quay tròn trên hàng giáo nhọn hoắt. Đi về đâu em ơi? Về đỉnh núi có chú sóc nhỏ vô tư hay về bầu trời mây trắng lãng đãng. Không ai biết,không ai có thể biết được. Cái điều huyền bí ấy là của riêng em,là tặng phẩm duy nhất em mang theo được cho một đời nỗ lực.

Những hòn đất đỏ đã rơi xuống rồi. Ngôi mộ đầy lên và sau cùng người ta đặt lên đó một bát cơm và một quả trứng bửa đôi. Gió đưa khói hương bốc lên cao và tan đi mất. Một cánh bướm chập choạng trong nhá nhem tối. Hai chiếc ô tô nổ máy trở về công trường. Người đàn ông mang kính đen ngồi bên ngôi mộ mới. Ông còn ngồi lại làm gì? Người con gái do chính ông sinh ra và ông đã chối từ cho tới tận lúc nó chết chỉ vì sự bình yên cho quyền lực của riêng ông,đâu còn nói được những lời tha thứ nữa...

Và ông cầu xin ai?