Xuống đường, trong một số trường hợp nào đó, là ngược chiều với lên đường. Và trong một số trường hợp nào đó, lên đường đã biến thành một tai hoạ.

Trong kinh nghiệm tù túng và thất thường của tôi, mấy chục năm qua đã chứng giám tận xương tuỷ cái thành quả khiếp đảm của một cuộc lên đường điên loạn nhất trong lịch sử Việt Nam hiện đại. Hậu quả của nó đương nhiên là những vết thương tích tụ thành một tảng băng đen của nỗi sợ hãi, đến nỗi hễ nghe bất cứ một thứ tiếng động nào cũng ngỡ là tiếng gõ cửa, lập tức cái khối sợ hãi đen ngòm lại chòng chành và kêu răng rắc. Lúc đó trong tưởng tượng chỉ có một tình trạng duy nhất xuất hiện, à, chắc cái thành quả khiếp đảm của một cuộc lên đường đang lăm le trước cửa nhà mình.

Trong những lý do xuống đường, tôi ngán nhất là xuống đường đòi nợ, đòi đất bị quy hoạch hay sắp bị quy hoạch. Có quy hoạch đường lưỡi cò, lưỡi cá, thì ắt có quy hoạch đường lưỡi bò. Và trong những lý do xuống đường, Thiên An Môn là một ngược chiều đáng ngưỡng mộ nhất trong tiến trình lên đường của thời đại Mao Trạch Đông. Nhưng cách mà các nhà sư Miến Điện xuống đường năm 2008 lại khiến tôi cảm động hơn cả. Cảm động trước một nỗi sợ hãi như thể là đang được chế ngự bởi những bàn chân trần từ tốn trên đường.

Loạt đất nung của tôi kỳ này là một phần trong một đống đất nung tiếp theo lấy hứng từ cuộc xuống đường của các nhà sư Miến Điện năm 2008. Đất ở đây là đất thô dùng làm lu gần trăm năm trước, và tôi cũng bắt chước cách người ta làm lu để làm bộ giò này. Đất thô có nhiều cát và sỏi, nhưng nung ở nhiệt độ 1200 độ C, cát sỏi đồng chì cháy khét rồi trổ bông nâu và đen, nhám và trơn, và trơ.

Khi tập thơ Đêm mặt trời mọc bị tịch thu năm 1990, tôi đã cảm giác được rằng ngôn ngữ, trong một tình trạng giả trá của nghị quyết và khẩu hiệu, dễ có nguy cơ hụt hơi và tự đánh lừa, nhưng tôi đã cựa quậy tối đa để tránh hai điều đó.

Và bây giờ ngôn ngữ của tôi là đất và lửa.

Loạt tác phẩm bằng đất nung đầu tiên. Giò lớn nhất 100cmX35cm, giò nhỏ nhất 25cmX9cm: