Diane di Prima (nhà thơ, nhà văn, nhà giáo và nhà tranh đấu cho nữ quyền) sinh năm 1934 tại Brooklyn, New York, thuộc thế hệ thứ hai của người di dân gốc Ý. Bà bắt đầu viết từ năm lên 7 tuổi, và năm lên 14 tuổi đã quyết định sẽ sống trọn đời mình như một thi sĩ.

 

Năm 1953, lúc được 19 tuổi, Diane bắt đầu nghiệp thơ và dấn thân vào những cuộc đấu tranh xã hội. Năm ấy, bà gặp và trao đổi thư từ với Ezra Pound lúc ông còn bị chính phủ Hoa Kỳ gán cho bệnh điên và nhốt tại bệnh viện tâm thần St. Elizabeth ở  Washington, D.C. Năm 1957, bà tiếp xúc với Allen Ginsberg, Kerouac và những khuôn mặt chính của phong trào thơ Beat, và dần dần, bà trở thành cây bút nữ quan trọng nhất của phong trào này. Cũng trong thời gian ấy, bà cùng các bạn đứng ra sáng lập tổ chức sân khấu New York Poets Theatre, và nhà xuất bản Poets Press, chuyên phổ biến tác phẩm của những cây bút mới đương thời.

 

Năm 1958, bà xuất bản tập thơ đầu tay This Kind of Bird Flies Backward; và năm 1960, tác phẩm văn xuôi, Dinners and Nightmares. Năm 1961, lúc đã dời về sống ở khu Lower East Side, thuộc Manhattan, bà bắt đầu cùng với nhà thơ Amiri Baraka (LeRoi Jones) biên tập tạp chí văn chương The Floating Bear. Ngay năm ấy, ban biên tập của tạp chí này bị FBI bắt giam vì tội truyền bá văn chương dâm uế, nhưng sau đó toà thượng thẩm đã dẹp bỏ vụ án này. Cũng trong năm ấy, bà giao lưu với các thi sĩ và hoạ sĩ của nhóm San Francisco Renaissance như Michael McClure, Jay DeFeo, and Bruce Conner. Năm 1963, Diane di Prima cho ra đời tập thơ The New Handbook of Heaven. Năm 1965, bà dời lên gần New York và tham gia cộng đồng psychedelic của Timothy Leary ở Millbrook. Thế rồi, dấn thân vào xã hội như một nhà thơ tranh đấu cho nữ quyền và sự đổi thay văn hoá, bà lái chiếc xe buýt Volkswagen đi khắp nơi, đọc thơ ở các giáo đường, quán cà-phê, nhà tù và trường học.

 

Năm 1968, bà dời xuống San Francisco, thụ giáo với thiền sư Shenryu Suzuki Roshi. Tác phẩm nổi danh nhất trong thời trẻ của bà là Revolutionary Letters, ra mắt năm 1971. Cùng năm ấy, bà khởi sự viết trường thi Loba. Một phần của trường thi này (từ chương 1 đến chương 8) được xuất bản năm 1978. Trường thi bắt đầu với một giấc chiêm bao mà Diane di Prima đã trải qua ở Wyoming, bà thấy mình bị một con sói đuổi theo:

      ... ở một quãng đường nào đó, tôi xoay người lại và nhìn thẳng vào mắt con vật này, và tôi nhận ra, trong giấc chiêm bao ... con sói trắng to lớn này, chiếc đầu trắng xinh đẹp này, tôi đã nhận ra nó là một nữ thần mà tôi đã từng biết ở châu Âu cách đây lâu lắm. Chưa từng đọc về bất cứ nữ thần sói nào ở châu Âu, tôi chỉ bất giác nhận ra nó là nữ thần. Và chúng tôi đứng nhìn nhau một lúc rất lâu.

 

Với tâm thức hậu hiện đại, Diane di Prima gạt bỏ những lối đi "chính thống", chối từ những quan điểm phổ thông đương thời. Thay vào đó, bà quan sát đời sống qua những góc nhìn đa văn hoá. Bà thích thú tìm hiểu những truyền thống tâm linh của châu Âu thời xa xưa, trước khi có Thiên chúa giáo; đồng thời, bà say mê nghiên cứu Phật giáo Mật tông Tây Tạng, và trở thành môn sinh của Đức Lạt Ma Chogyon Trungpa Rinpoche. Bà học tiếng Sanskrit, thuật chế kim (alchemy) và thực hành Thiền toạ. Từ năm 1980 đến 1986 bà giảng dạy về thơ bí nhiệm tại New College ở California. Góp phần vào việc truyền bá những tiếp cận mới về thi pháp, bà cũng đã tham gia giảng dạy tại trường Jack Kerouac School for Disembodied Poetics.

 

Bà đang sống và làm việc tại San Francisco, nơi bà là đồng sáng lập viên và giáo sư của học viện San Francisco Institute of Magical and Healing Arts.

 

Allen Ginsberg (1926-1997), tiếng thơ đầu đàn của phong trào Beat, đã nhận định về bà như sau:

      "Diane di Prima, nhà vận động cách mạng của cuộc hồi sinh văn chương của thế hệ Beat vào những năm 1960, anh hùng trong cuộc sống và thi pháp: một du tử khôi hài và thông tuệ, hấp thụ một nền giáo dục kinh điển nhưng trở thành nhà cải cách triệt để của thế kỷ 20. Tác phẩm của bà, được soi sáng bởi đức tĩnh tại của Phật giáo, là điển hình của lối thơ duy ảnh, mang tính chính trị và màu sắc huyền bí. Là một nữ thi sĩ vĩ đại của nước Mỹ hậu bán thế kỷ 20, bà phá vỡ những rào cản của chủng tộc và giai cấp, để tạo nên một khối đồ sộ của những tác phẩm thi ca sáng chói..."

---------------------------------------

* claustrophobia: triệu chứng hoảng hốt bất thường khi ở những nơi kín cửa hay chật chội.

-------------------------

Nguyên tác: "Rant", trong Diane di Prima, Pieces of a Song: Selected Poems (New York: City Lights, 1990). Một trích đoạn của bài thơ này được chọn vào tuyển tập Poems for the Millennium: The University of California Book of Modern & Postmodern Poetry, Volume Two, eds. Jerome Rothenberg & Pierre Joris (Berkeley: University of California Press, 1998) 449-450.

 

"skin Meat BONES (chant)", bài thơ để xướng tụng bằng ba giọng ở ba âm vực khác nhau như một bài hát ba bè, của Anne Waldman (1945~) — nhà thơ hậu hiện đại Hoa Kỳ, một tên tuổi hàng đầu của thơ trình diễn và thơ đọc — được giới thiệu đến bạn đọc Tiền Vệ qua bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn.

"Waiting", một bài thơ nổi tiếng của Faith Wilding (1943~) — nghệ sĩ đa diện và nhà vận động nữ quyền Hoa Kỳ. Đây là một tác phẩm thuộc thể loại "thơ trình diễn" (performance poetry), một thể loại phát triển rất mạnh trong nghệ thuật hậu hiện đại. Bài thơ này gói trọn cuộc sống của người phụ nữ dưới ách phụ quyền vào một chữ "chờ". Thân phận của họ là "chờ", mãi mãi "chờ", từ lúc sinh ra cho đến khi nhắm mắt. (Bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn)

Bài thơ của Hiromi Ito (1955~) — một đại biểu của dòng thơ nữ quyền hậu hiện đại Nhật Bản. Bài thơ này đánh ngã quan niệm thẩm mỹ cũ kỹ vốn cho rằng thơ của nữ giới là phải đoan trang, kín đáo, mỹ miều. Bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn.

"The Practice of Magical Evocation", "Prophetissa", và "Studies in Light", ba bài thơ rất lạ, với những ẩn dụ và biểu tượng huyền bí xen lẫn vào ngôn ngữ thường nhật đương đại, của Diane di Prima (1934~) — nhà thơ hậu hiện đại và nhà tranh đấu nữ quyền Hoa Kỳ — được giới thiệu đến bạn đọc Tiền Vệ qua bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn.

"Slow song for Mark Rothko", một bài thơ ứng dụng cấu trúc âm nhạc thiểu tố, của John Taggart (1942~) — nhà thơ hậu hiện đại Hoa Kỳ — được giới thiệu đến bạn đọc Tiền Vệ qua bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn.

Một bài thơ sử dụng huyền thoại dân gian về người đàn bà sói "tuyệt chủng" như một ẩn dụ để diễn tả lối tiếp cận thi ca mới, của Fujii Sadakazu (1942~) — nhà thơ hậu hiện đại Nhật Bản — được giới thiệu đến bạn đọc Tiền Vệ qua bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn.

"FIVE NOTEBOOKS FOR EXIT ART", một bài thơ có hình thức mới lạ, trông như một bài nghiên cứu từ nguyên, của Cecilia Vicuña (1948~) — nhà thơ hậu hiện đại Chile — được giới thiệu đến bạn đọc Tiền Vệ qua bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn.

"Lost and Found" và "Breasts", hai bài thơ với những liên tưởng rất lạ, của Maxine Chernoff (1952~) — nhà thơ hậu hiện đại Hoa Kỳ — được giới thiệu đến bạn đọc Tiền Vệ qua bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn.

"Cenotaph", một bài thơ ứng dụng kỹ thuật điện ảnh, qua đó, những đoạn thơ như những khúc phim ngắn xen vào nhau, nối tiếp nhau, của John Yau (1950~) — nhà thơ hậu hiện đại Hoa Kỳ — được giới thiệu đến bạn đọc Tiền Vệ qua bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn.

"Index", một bài thơ rất khác thường, dưới dạng một bảng tra cứu ở cuối sách, của Paul Violi (1944~) — nhà thơ hậu hiện đại Hoa Kỳ — được giới thiệu đến bạn đọc Tiền Vệ qua bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn.

"Conjugal", "Ape", "A Performance at Hog Theater", "The Toy-Maker" và "The Optical Prodigal", năm bài thơ văn xuôi với những hình tượng và liên tưởng rất khác thương, của Russel Edson (1935~) — nhà thơ hậu hiện đại Hoa Kỳ — được giới thiệu đến bạn đọc Tiền Vệ qua bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn.

"Falling in Love in Spain or Mexico", "Wonderful Things", "Nothing in That Drawer" và "Who and Each", bốn bài thơ với bốn thi pháp hoàn toàn khác nhau, của Ron Padgett (1942~) — nhà thơ hậu hiện đại Hoa Kỳ — được giới thiệu đến bạn đọc Tiền Vệ qua bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn.

"Rape", một bài thơ chua cay, quyết liệt, của Jayne Cortez (1939~) — nhà thơ hậu hiện đại Hoa Kỳ — được giới thiệu đến bạn đọc Tiền Vệ qua bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn.

"A Bouquet of Objects", "In a Monotonous Dream" và "A Date with Robbe-Grillet", ba bài thơ ngắn, nhưng đầy những khám phá thú vị trong bút pháp, của Equi Elaine (1953~) — nhà thơ hậu hiện đại Hoa Kỳ — được giới thiệu đến bạn đọc Tiền Vệ qua bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn.