J. Brodsky làm thơ, vì yêu tiếng Nga.

M. Heidegger: nhà thơ là kẻ phụng sự ngôn ngữ. Hay Lê Đạt tự nhận mình là “phu chữ”. Làm thơ không nhân danh này nọ, không vì cái ni cái nớ mà là: “phu chữ”!

Tôi làm thơ vì yêu âm vang của lời. Vài tiếng Chăm có sức ám ảnh kì lạ. Nhất là các tiếng đang giẫy chết, sắp nhập kho hay, đang bị vùi trong cát bụi. Làm thơ để phục vụ chúng.

Mùa hè 2002, nói chuyện trước cử toạ gồm 300 giáo viên dạy tiếng Chăm tại Ninh Thuận, tôi đã thử đưa ra 10 từ và hỏi anh chị em: – Adei xa-ai/anh chị em có biết các từ này không? – Có! – Vậy mà chúng không có mặt trong Từ điển tiếng Chăm đấy, cả từ điển mới nhất! – Mik wa/bà con có dùng nó hằng ngày không? Rải rác: người nói có, kẻ bảo ít hay không.

Thử dẫn 3 từ khác, một từ giản đơn rất đời thường, một hàm nghĩa văn hoá và một đầy chất thơ.

Từ này không có trong từ điển. Và, lạ hơn: rất ít Chăm dùng trong sinh hoạt nữa, dù không hiếm người còn nhớ nó. Có lẽ hôm nay, quê không còn chim, bọn trẻ Chăm hết dùng ná cao su làm dụng cụ bắn chim chăng?! Theo tôi nếu còn, thế hệ trẻ Chăm vẫn thích nói “nổi” hơn. Vì “bệnh” đâu có bị triệt tiêu, nhưng ta cứ vô tư xài “bệnh” thay vì “rwak” đấy thôi.

Tuổi hai mươi ở quê, mỗi chiều ra thăm ruộng tôi cũng thấy, vẫn con chim ấy đậu trên cành tre ấy và, kêu chiêm chiếp. Có lẽ nó đang chờ ai đó, mẹ nó hay bạn nó đi xa không bao giờ trở lại. Bất chợt tôi nhớ cái từ mẹ tôi hay dùng: ngut ngut. Vào học Sài Gòn, dáng con chim ấy và tiếng kêu ấy thỉnh thoảng bất chợt trở lại trong tâm thức tôi. Tháng sau về quê, tôi không còn thấy cành tre đó nữa. Con chim mất hút. Tôi hỏi, cha nói: cành đó oằn xuống vướng lối đi, cha đã chặt bỏ rồi. Tôi nghĩ mình cần lưu trữ hình ảnh ấy trong kỉ niệm, nhất là lưu trữ tiếng ấy. Nó sắp mất. Đúng! Hôm nay nó đã mất rồi…

Đây là câu đầu bài thơ viết vào khoảng 1977:

*

Chữ Chăm đang chết, hàng ngày. Hàng ngày, tôi làm đám tang đưa chúng vào nghĩa trang chữ. Có vài giọt nước mắt. Không, đúng hơn đã có nỗi buồn, nỗi buồn còn to hơn trái đồi.

Hoelderlin: Và để làm gì, thi sĩ, trong thời đại bần nhược, điêu linh?

Thi sĩ không làm gì cả, ngoài định phận mà hắn tự ban cho mình: Canh giữ nỗi buồn kia.