Chuyên-luận này được fát-triển theo fương-fáp “Deconstruction” của Derrida, gồm ba fần chính: (1) Theo sát í của Derrida qua cách zịch và fỏng-zịch; (2) Bổ-túc những chỗ cần fải bàn thêm để làm sáng tỏ í của Derrida; (3) Làm rõ ngĩa chuyên-luận của Husserl “Cỗi-Nguồn Hình-học” đã đăng hết bốn kì trên Tiền-vệ.

Nhận-định: Thực ra, xuyên qua lịch-sử Tây-fương trong các bộ-môn như Triết-học, Khoa-học, Văn-chương, và Ngệ-thuật, chúng ta thấy cổ-nhân đã tìm ra và đã khai-thác ẩn-số (hidden variables) trong những tác-fẩm của người đi trước rồi fiên ra thành bản mới. Đó là lí tự-nhiên (teleology) kích-thích óc sáng-tạo. Cho nên, ngoài cốt truyện, chúng ta không thể nói Chinh-fụ Ngâm của Fan Huy Ích là bản zịch tác-fẩm của Đặng Trần-côn, nụ cười trên môi Mona Liza của Da Vinci không hoàn-toàn là fó-bản đền từ những bức-tượng được tạc ra trong thế-kỉ thứ 5 trước Công-nguyên và trước đó của Ngệ-thuật Hi-lạp. Một vài tác-fẩm của Picasso không thể bảo là “vẽ” i như kiểu-cách ngệ-thuật Fi-châu hoặc theo bút-fáp của Velasquez. Nhưng, cùng một lúc, chúng-ta cũng không thể nào chối cãi sự có mặt của ẩn-số trong những trường-hợp của Fan Huy Ích, Da Vinci và Picasso.

Tuy-nhiên, Deconstruction chỉ trở thành một í-thức rất mạnh vào hạ-bán Thế-kỉ 20. Người có công jới-thiệu fương-fáp này là Jacques Derrida, sau khi ông đã thủ-đắc những công-trình đi trước của Husserl và Heidegger. Sở zĩ tác-jả bài này zùng cụm-từ KHAI-MỞ VÀ FÊ-BÌNH CƠ-CẤU để chuyển ngĩa chữ DECONSTRUCTION, vì tầm mức quan-trọng trong fương-fáp khai-mở và fê-bình trong í-ngĩa DECONSTRUCTION. Đây cũng là một trong vài lí-zo nhiều độc-jả thấy cách viết của Derrida khó hiểu. Zo đó, không tránh khỏi có thể hiểu sai, ví zụ cái jì cũng “Deconstruction”, rồi chẳng thấy fê-bình và sáng-tạo jì cả.

Tuy rằng sáng-tạo thường zựa trên ẩn-số (hidden variables), nhưng ở một vài trường-hợp sáng-tạo đến từ Nguyên-lí Uyên-nguyên (teleology). Trong Hội-họa, Henry Rousseau và Yves Tanguy là hai hiện-tượng kinh-hoàng. Chính Picasso đã fải đãi tiệc mừng Rousseau, còn tất cả hoạ-sĩ zanh tiếng Tây-fương trong thế-kỉ 20 đã fải nhận rằng Tanguy là thầy của tất cả bậc thầy trong hội-họa. Nhưng quần chúng ít người biết đến Tanguy vì ông là một hành-tinh xa lắc xa lơ.

Cũng vậy, những khám-fá mới trong Khoa-học như Thuyết Lưỡng-tử (Quantum) – xin gi rõ “Lưỡng-tử” là thuyết về hai hạt-nhân trong Vật-lí của Niels H.D. Bohr, sau Albert Einstein. Nhiều tác-jả Việt, đặc biệt trong báo-chí, gi là “Lượng-tử”. Quả tình tôi không biết “Lượng-tử” có zính-záng jì tới Quantum Mechanics hay không. Thí-ngiệm “Lưỡng-tử” cho thấy khi hai hạt-nhân cùng bắn ra một lượt thì biểu đồ (graphs) của chúng rất khác với biểu-đồ khi hai hạt-nhân ấy được bắn ra không cùng một lúc. Kinh-ngiệm này cho thấy rằng Thiên-nhiên có định-luật Bất-định (Indeterminism), chứ không fải luôn luôn Tất-định (Determinism) theo Deductive Logic mà Einstein tin tưởng. Einstein chỉ chấp-nhận thực-tại Bất-định của Quantum trước khi ông lìa đời. Năm 1997 tôi có zịp được trình-bày bài The Logic of Quantum Mechanics tại một Hội-thảo Triết-học Khoa-học tại The University of Texas at Austin (UTAustin), mặc zù tôi chỉ có ba năm học Vật-lí tại Columbia University mà thôi.

Derrida đã zùng fương-fáp Deconstruction trong chuyên-luận JỚI-THIỆU CỖI-NGUỒN HÌNH-HỌC CỦA HUSSERL để fiên thành một tác-fẩm mới trong đó có vô-số vấn-đề cần được đặt ra. Trong đó cũng có vô-số câu-hỏi được đặt ra song song với những fê-bình để tìm ra sự-thực.

Cứ như thế thì việc trình bày một tư-tưởng theo Deconstruction sẽ không bao jờ chấm zứt. Một bản zịch hay một bài fê-bình theo đúng tinh-thần sáng-tạo sẽ là một hành-trình thú-vị và vất vả ví như trường hợp của Wittgenstein. Có người coi Tractatus là một tác-fẩm “hết sẩy”. Trên thực tế, chính Wittgenstein đã thú nhận là tác-fẩm ấy có vần-đề. Tác-jả bài này đã và đang fê-bình Tratatus của Wittgenstein, zựa ngay trên í của Triết-ja này trong một chuyên-luận đã và vẫn còn đang được tiếp-tục khai-triên trên VCV, zưới tựa-đề:

ĐỌC CƯƠNG-LĨNH LUẬN-LÍ VÀ

VÀI NHẬN-XÉT VỀ NỀN-TẢNG TOÁN-HỌC

của

WITTGENSTEIN

READING LUDWIG WITTGENSTEIN’S

TRACTATUS LOGICO-PHILOSOPHICUS

and REMARKS ON THE FOUNDATIONS OF MATHEMATICS

Trong khoa Kiến-trúc, Deconstruction quả là một í-niệm thú-vị cho chúng-ta thấy tự-zo sáng-tạo sẽ không có bến bờ ngày nào tiến-bộ của kĩ-thuật và Khoa-học bắt tay được với tiến-trình ngệ-thuật và thẩm-mĩ. Bây jờ xin độc-jả vào đề với tôi. Tôi ước mong độc-jả có cuốn Husserl’s Origin of Geometry: An Introduction của Jacques Derrida trong tay.

THEO SÁT VÀ LÀM SÁNG-TỎ LUẬN-CƯƠNG CỦA JACQUES DERRIDA

Trong Văn-fạm Luận, Derrida đã trình bày đại í Thuyết Khai-mở và Fê-bình Cơ-cấu (Deconstruction) như sau:

Hãy bỏ cái gọi là Lí-trí * đi vì những lí-zo

mà quí-vị sẽ thấy ngay ở cuối đoạn văn này bởi vì Lí-trí

đòi làm chủ ngệ-thuật viết hay văn-chương vốn đã được fát-triển

và có tinh-thần độc-đáo chứ ngệ-thuật viết

đâu có đền từ bất kì Nguyên-lí (Logos) ** nào đâu.

Hơn nữa, Lí-trí có tính fá-hoại, zù không fải là đập-tan

nhưng lấy đi mất tinh-hoa kết-đọng mà chúng-ta

gọi là “khai-mở và fê-bình cấu-trúc” về tất cả những jì quan-trọng

nằm trong í-niệm khai-mở của Sáng-tạo (Logos),

đặc biệt là lấy đi í-ngĩa của chân-tính.

Cứ zựa trên thời-jan và trên những chủ-đề của luận-cương, chúng-ta có thể nói bài Cỗi-nguồn Hình-học 1 của Husserl là một loại suy-tư liên-quan tới hai chuyên-luận Cơn Khủng-hoảng của Khoa-học Tây-fương và Hiện-tượng Luận ở Cấp Cao-hơn.2 Luận-cương Cỗi-nguồn bắt rễ rất sâu trong hai chuyên-luận kể trên. Vì vậy, tính độc-đáo của chuyên-luận Cỗi-nguồn có thể tiêu-ma nếu không được trình-bày rõ ràng ở đây. Nếu Cỗi-nguồn Hình-học khác-hẳn với Cơn Khủng-hoảng thì không fải là vấn-đề mới của bút-fáp.3 Hầu hết những điều hay những í ở Cỗi-nguồn đã được trình-bày trong những tham-luận kia, zù cho những tham-luận kia xuất hiện trước hoặc cùng một lúc với Cỗi-nguồn.

Thực ra, Cỗi-nguồn Hình-học vẫn còn vương-vấn với bản-chất của những đề-tài lí-tưởng trong Khoa-học4 mà hiển-nhiên Hình-học là một ví-zụ. Chức-năng của những đề-tài lí-tưởng này qua mọi việc-làm đều ziễn ra “như nhau” và í-niệm về độ chính-xác xuyên qua khái-niệm mong muốn (lí-tưởng) tiến-tới mục-đích rõ-ràng. Ngĩa là một việc làm khởi đầu có những vấn-đề cụ-thể có í-thức, có jới-hạn trước khi Khoa-học ra đời ở ngay trong thế-jan có đời-sống.5

Cũng vậy, khi nêu lên vấn-đề, chúng-ta còn thấy có những điều-kiện cụ-thể liên-quan với nhau để cho những đề-tài hay những vấn-đề lí-tưởng trong Khoa-học trở thành cụ-thể, ví như: ngôn-ngữ, những đề-tài gắn-bó với nhau, và đặc biệt một thế-jan có chung nền-tảng và chân-trời.6 Cuối cùng là những fương-fáp chặt chẽ luôn luôn zùng để trình-bày các hiện-tượng, mà rõ-ràng nhất là những cách trình-bày tường-tận về các lí khác nhau có thế thì já-trị và thành-công đích-thực của fương-fáp mới lọt vào “mắt xanh” của Husserl.

Thực ra, ngay từ lúc ban-đầu chuyên-luận Cỗi-nguồn Hình-học không rõ trong hai cách nhìn của nó như đã được Husserl đề-xướng: (a) Chống-lại một số thái-độ vô-trách-nhiệm và zửng-zưng trong lối thực-hành của Khoa-học và Triết-học; (b) Chống lại Lí-thuyết Sử-quan zo thái độ tin nhảm vào kinh-ngiệm thực-chứng và jả-thiết zựa trên nguyên-nhân.7

Điểm (a) liên-quan tới fương-fáp fê-bình mà chúng-ta đã thấy trong những chuyên-luận Luận-lí Căn-bản và Luận-lí ở cấp Cao-hơn, Suy-tư Trong Tinh-thần Descartes, và Cơn Khủng-hoảng của Khoa-học Tây-fương.8 Điểm (b) liên-quan tới luận-cương rất zài, quan-trọng và công-fu như Logische Untersuchungen (Tuy-tầm Luận-lí).9 Triết-học là một Khoa-học rất Khó-khăn, và Í-niệm I.

Cái gọi là fương-fáp cùng kì lí10 trong học-thuyết Zi-truyền zựa vào Í-niệm Sử-quan (Historicist Geneticism) không fải là sương-fáp hiểu rõ căn-cơ (reduction) bởi vì học-thuyết ấy zính-záng tới quan-niệm Zi-truyền của trường-fái Tâm-lí Học ngay cả khi học-thuyết này coi Tính-sử (Historicity) là đề-tài ngiên-cứu theo Hiện-tượng Luận. Tại sao? Tại vì khó lòng có thể thực-hiện được và nếu công-trình ngiên-cứu có điểm sai thì điểm sai ấy không thể nào chữa được.11

Tuy-nhiên, theo Derrida, những vấn-đề khước từ hai bộ-môn Học-thuyết Sử-quan và Fương-fáp Khách-quan chưa bao jờ được Husserl bàn chung với nhau trong luận-cương Cỗi-nguồn Hình-học.12 Bởi vì chúng-ta thấy trong đó cả hai học-thuyết này ziễn ra theo lề-lối bốc-đồng như nhau và gắn-bó với nhau xuyên-suốt qua đại-í fân-tích việc làm của Husserl với nội-zung một đôi khi khiến chúng-ta khó-hiểu.

Bây jờ, điểm lạ-lùng đáng cho chúng-ta lưu-tâm trong luận-văn này chính là điểm chung fản-đối cả hai học-thuyết kể trên lại cho chúng-ta một fương-án mới. Mới ra sao? Một là, điểm ấy trưng ra ánh-sáng vấn-đề vừa mới lại vừa sâu-sắc của Tính-sử (Historicity).13 Hai là, nó cho thấy rõ những fương-fáp mới và những đường-hướng độc-đáo trong cách suy-ngĩ về lịch-sử.14 Tính-sử (Historicity) có những mục-tiêu rất tốt,15 ví zụ: fương-fáp mới trưng ra cỗi-nguồn và truyền-thống. Riêng chữ “truyền-thống” vốn có ngĩa không rõ-ràng vì truyền-thống vừa có ngĩa là jòng luân-lưu chuyên-chở [văn-hóa] lại vừa có ngĩa “cứng-ngắc” hay “cố-chấp” [đây là điểm Derrida nhắc đến luận-cương công-fu Sein und Zeit của Heidegger. Xin đọc Đọc và Fê-bình Nguồn-sống và Thời-jan của Heidegger zo Nguyễn Quỳnh đã và đang trình bày trên VCV], và fục-tùng những qui-tắc khác nhau cho nên chúng không còn fải là những liên-hệ đúng của lịch-sử zựa vào kinh-ngiệm, và cũng không fải là những hiểu-biết được thêm vào trung-thực và không bị ảnh-hưởng bởi lịch-sử (ahistorical).

Sự ra đời và fát-triển của Khoa-học fải cho fép chúng-ta đạt đến cái jì chúng-ta chưa hề biết trong í-niệm tự-nhiên của lịch-sử. Bởi vì trong í-niệm này, làm sống lại những hiểu-biết và kinh-ngiệm đã qua fải là vấn-đề theo luật tự-nhiên của lẽ fải (de jure)16 cho nên sự fát-triển và ra đời của Khoa-học là điều kiện tiên-quyết “ắt có và đủ” cho í-ngĩa kinh-ngiệm zựa vào thực-chứng.

Theo í-niệm uyên-nguyên17 thì Tính-sử của Khoa-học mà suy-tư của chúng-ta bắt nguồn từ đó – hay theo đúng thuật-ngữ của Husserl, chính là hai chữ Tính-sử (Geschichtlichkeit) và Lịch-sử (Histoire) – chắc-chắn fải có những điều-kiện tự-nhiên (a priori) chung với nhau. Theo Husserl, cả hai, Tính-sử và Lịch-sử hiện ra rõ ràng trong nguyên-tắc để júp chúng ta thấy được í-ngĩa thông-thường và bao-quát của Tính-sử. Nói một cách khác, thực-chất Lịch-sử của Khoa-học đòi hỏi chúng ta đọc lại và làm sống lại í-ngĩa của Lịch-sử, mà quan-trọng nhất là í-ngĩa về Hiện-tượng Luận của lịch-sử vì nó gắn liền với í-ngĩa của nguyên-lí tối cao gọi là Teleology. (Xin đọc Hegel zo Nguyễn Quỳnh trình-bày trên VCV để rõ ngĩa chữ Teleology. Đây cũng chính là điều tác-jả bài này đã lưu-í đó đây là thiếu căn-bản vững-vàng về Triết-học của, Kant, Hegel, Nietzsche và Husserl thì chuyện hiểu Heidegger và các trào lưu tư-tưởng Âu-châu sau đó là MỘT ĐIỀU MỘNG-MỊ đưa đến huyênh-hoang, ngộ-nhận vô-cùng tai-hại.]

Husserl đã cố-gắng hoàn-tất một lượt cả hai vấn-đề Lịch-sử và Tính-sử liên-quan tới Hình-học và tìm ra trong đó í-ngĩa ziễn-tả một việc làm khái-quát. Bởi vậy, như hầu hết những chuyên-luận khác của Husserl, Cỗi-nguồn Hình-học bao gồm já-trị về chương-trình ngiên-cứu và já-trị về sự hiểu-biết có tầm-mức quan-trọng.

Tiếp theo đó, khi đọc Cỗi-nguồn Hình-học chúng ta cần fải hiểu thấu-đáo (eidetic) luận-cương này và cần theo sát với mục-đích không bao jờ chấm-zứt18 trong í của Husserl để cho Hiện-tượng Luận tự nó nắm vai-trò chính. Tức là zùng fương-fáp Hiện-tượng Luận mà thôi.

Bây jờ trong fần mở đầu của chuyên-luận, tham-vọng zuy-nhất của chúng-ta là nhận-ziện và biết rõ một jai-đoạn tư-zuy của Husserl. Tức là biết rõ mọi jả-thiết ông nêu lên cũng như biết rõ jai-đoạn đặc-biệt của tư-tưởng Husserl zù tư-tưởng ấy chưa hoàn-tất. Mặc zù tính-chất độc-đáo của Husserl rất quan-trọng với nhiều thực-chứng nhưng tính-chất độc-đáo đó có lẽ chưa “hoàn-chỉnh”.19 Zường như Husserl luôn luôn nhận ra điểm này.20 Cho nên, chúng-ta cũng cứ fải luôn luôn cố gắng bám sát vào í ông muốn nói, zù rằng có một số vấn-đề ông nêu ra rất khó đốii với chúng-ta.

1

Mục-tiêu của Toán-học zường như được coi là một ví-zụ rất có uy-tín và mục-tiêu ấy cũng là sợi-jây bền-bỉ nhất hướng-zẫn tư-tưởng của Husserl bởi vì mục-tiêu của Toán-học được coi là lí-tưởng.21 Nguồn-sống của Toán-học trong sáng và đầy-đủ qua hiện-tượng của Toán-học.22 Toán-học hoàn-toàn khách-quan và ra khỏi kinh-ngiệm chủ-quan. Tuy nhiên đây cũng chỉ là một cách nói mà thôi, cho nên chúng-ta luôn luôn fải đi sâu mãi vào í-ngĩa của hiện-tượng, mà ngay từ lúc đầu của chuyên-luận lẽ-sống của hiện-tượng là cái jì cụ-thể (être-objet) để cho chúng-ta có một hiểu-biết tinh ròng.23

Cuốn Triết-học về Số-học là tác-fẩm quan-trọng đầu tiên của Husserl có thể được gọi là Cỗi-nguồn của Số-học. Mặc zù cách gọi tên khác nhau theo thuyết Tâm-lí mà nguyên-thủy của nó cho chúng-ta thấy rõ, cũng như luận-cương Cỗi-nguồn Hình-học, luận-cương về Số-học là cách làm sống lại í-ngĩa ban-đầu của những í-niệm lí-tưởng [trong Số-học]. Làm sống lại thế nào? Làm sống lại bằng cách trở về với cấu-trúc của í-niệm và với những việc-làm có í-thức tinh-ròng.24 Chính Husserl đã đề-ngị là chúng-ta fải để í ngay đến í-niệm căn-bản của con-số và nền-tảng của lí-tưởng này trong suốt việc làm cụ-thể vì chức-năng sáng-tạo của con-số.25

Tuy nhiên, trong trường-hợp này, sự khai-mở của Số-học không fải là Lịch-sử của Số-học vì nó có hình-thức của văn-hóa và sự tìm-tòi của con-người trong đó. Năm 1887 – 91, cỗi-nguồn của Số-học được miêu-tả theo sự khai-mở của Tâm-lí.26 Sau 50 năm suy-tưởng, Husserl đã trở lại với cùng luận-án zưới thể-loại Lịch-sử Hiện-tượng Luận. Hết lòng theo đuổi việc làm như thế thật là đáng-kể bởi vì con-đường học-thuật quá bao-la.

Trước hết luận-án của Husserl đi sâu vào lãnh-vực khai-sinh ra vấn-đề Lịch-sử có mầu sắc Tâm-lí.27 Sau đó là khám-fá ra góc-cạnh khai-sinh của Hiện-tượng Luận bởi vì sự khai-sinh vẫn chưa fải là Lịch-sử. Đi từ cơ-cấu tĩnh (chưa sinh) sang cơ-cấu động (sinh) được ziễn ra trong tác-fẩm Ideas I của Husserl, vả sau đó luận-án được hoàn-tất vào những năm 1915 và 1920.

Nhưng trong jai-đoạn này Husserl vẫn chưa triệt-để zùng fương-fáp Hiện-tượng Luận vào những vấn-đề Tính-sử. Fương-án khai-thác sự khai-sinh thấu-triệt hơn đòi hỏi fải đi sâu vào Lịch-sử; ngĩa là mọi vấn-đề fải đặt zưới cơ-chế gọi là tinh-thần khách-quan, và thế-jan văn-hóa bắt buộc fải nằm trong vũ-trụ nhân-sinh.28 Fương-fáp học trở về với kinh-ngiệm trước khi có sự fân-chia theo thứ-loại (prepredicative experience)29 mà Husserl, trong hai tác-fẩm Kinh-ngiệm và Fán-đoán cũng như trong Luận-lí Căn-bản và Luận-lí Cao-hơn, đã truy-tầm tới cùng-cực nền-tảng hiểu biết của con-người trước khi có sử và trước khi có văn-hóa. Tức là nền-tảng kinh-ngiệm sống đích thực.[trước khi được trừu-tượng thành lí-thuyết].

Trong chuyên-luận Suy-tư trong Tinh-thần Descartes, khi Husserl bàn về thể đồng-nhất (unity) của Lịch-sử ông đã ám-chỉ một câu-hỏi về thể đổng-nhất ấy gồm những sắc-thái tạo-thành Lịch-sử (traces), gồm những lí tương-quan (references) và gồm những tinh-hoa đúc kết lại30 nằm ngay trong cái ngã tinh-ròng, tức là sự hiểu-biết uyên-áo của cá-nhân, chứ không fải từ Trời rơi xuống. Husserl đã nhấn mạnh vào “sự đồng-nhất của Lịch-sử” là những í-niệm tuyệt-hảo hay là những kết-quả cao-hơn của Lí-trí. Chính những kết-quả này mới bảo-đảm được já-trị đúng của Lịch-sử. Ví-zụ: luôn luôn chúng-ta thấy sự hiểu-biết về nhiều vấn-đề liên-quan với nhau trong lịch-sử không thuộc về Tính và Thể (eidos), tức là “form” và “essence”. Đây là định-ngĩa rõ-ràng trong Triết-học Tây-fương, chứ không fải theo chữ-ngĩa của Tầu, như có người đã gi theo, cho rằng chữ “essence” hay “Wesen” là Tính-Thể. Zo đó đã đi xa tư-tưởng của Heidegger và Husserl. Theo sách-sử, kể từ Kant, chữ “Wesen” còn có ngĩa là Nguồn-sống (Sein) hay sự-sống ở ngay kia (Dasein). Hiển-nhiên “Wesen” không có ngĩa là “Thể/Form”.

Trong chuyên-luận của Husserl, ngĩa “Eidos/Thể-Tính” nằm trong cái-ngã cụ-thể (the concrete ego).31 Fần cuối của Suy-tư thứ ba, Husserl đặc biệt có những tìm-hiểu “lí-thuyết ... về con-người, về cộng-đồng nhân-loại, và về Văn-hóa vân vân.” Theo Husserl mọi tìm-hiểu này được coi như những vấn-đề còn ẩn-khuất đâu đây, còn có tính địa-fương và chưa chắc-chắn. Mọi tìm-hiểu cho ra lẽ căn-cơ đều fải zựa trên kết-luận đúng làm nền-tảng cho các khám-fá mai sau mà trong Triết-học gọi là a fortiori để ziễn-tả tính thời-jan khoảnh-khắc ban-đầu và tính thời-jan rất đỗi hiển-nhiên.32

Zo lẽ trên, xếp sang một bên sự khai-sinh của hai ngành Tâm-lí và Lịch-sử là việc làm công-bằng để đặt vấn-đề fát-triển chuyên-luận vào điểm cao hơn. Tuy nhiên, jai-đoạn Husserl viết về Cơn Khủng-hoảng của Khoa-học Tây-fương thì vấn-đề Lịch-sử lại nhảy vào Hiện-tượng Luận, cho nên mới có một vấn-đề mới được đặt ra và là vấn-để khó-khăn để định ra những jới-hạn riêng của bộ-môn như đã được trình-bày.

Trong khi vấn-đề fát-triển như đã nêu lên ở trên ziễn ra đều đặn trong luận-cương Cơn Khủng-hoảng thì cách zùng Lịch-sử không có chuyện jì hết. It nhất chúng-ta không thấy có vấn-đề trực-tiếp xảy ra. Trước hết, í-thức về cơn khủng-hoảng và cơ-chế uyên-nguyên (teleology) của lí-tính sinh ra cơn khủng-hoảng chẳng qua chỉ là những bước đi mới hay chỉ là fương-cách nhận-chân rõ-ràng í-niệm lí-tưởng cao hơn thêm một lần nữa được đặt ra mà thôi.

Thứ đến, để đem toàn-bộ fát-triển Triết-học Tây-fương ra bàn cãi, để định-ngĩa Thể-Tính (Eidos), để xét con-người với những sáng-tạo vô-biên của con-người, và để kiểm lại những jì chúng-ta thấy là fiêu-lưu và thất-bại cũng như trong fiêu-lưu ở fương-fáp gọi là cao-hơn mà chúng-ta không thấy rõ khi chúng-ta cố-gắng tìm hiểu sự fát-triển của Triết-học. Chúng-ta thấy rằng: tất cả đều là vấn-đề quay trở về kiểm-chứng mà chúng-ta chưa hề thấy là: Thiếu sự fê-bình lí-zo của lịch-sử đã quá rõ-ràng ngay từ lúc ban-đầu.33 Chẳng hề có cơ-cấu Tính-sử (Historicity) nói chung và cũng chẳng hề có fương-fáp Hiện-tượng Luận bàn về Lịch-sử được đặt ra thành đối-tượng với những câu-hỏi độc-đáo và rõ-ràng jì hết.

Nhận xét vững vàng trên có được là nhờ một hệ-thống í-thức chắc-chắn rõ ràng của Hiện-tượng Luận hay một fương-fáp fê-bình về lí-trí. Nếu fương-fáp fân-tích cùng kì-lí theo lẽ tự-nhiên của Lịch-sử không được rõ ràng trong tư-tưởng của Husserl thì đó là sơ sót trong fạm-vi jáo-điều mà trong quá khứ nhiều Triết-ja từ Aristotle cho tới Hegel và Bruncschvicg chỉ qui về Lí-tưởng uyên-nguyên của fương-fáp Hiện-tượng Luận ở cấp cao [không fải Hiện-tượng Luận của Husserl] vốn zĩ không nằm trong một hệ-thống Triết-học nào cả.

Tuy-nhiên, vì fương-fáp tìm hiểu hay đọc luận-cương Cỗi-nguồn chỉ zựa vào í-niệm Uyên-nguyên theo lẽ tương-quan jữa các sự-kiện mà thôi, cho nên, chúng-ta cần fải có một fương-thức trực-tiếp, cụ-thể và rõ ràng, như sau:

1. Lịch-sử vốn zĩ là một Khoa-học thuộc lãnh-vực kinh-ngiệm, và cũng như những ngành Khoa-học Chủ-ngiệm khác, nó fải zựa vào ngiên-cứu và fân-tích hiện-tượng. Chỉ có fân-tích và ngiên-cứu hiện-tượng mới cho chúng ta thấy chất-lượng cụ-thể của những jả-thiết về Thể và Tính của Hình-học.

2. Zựa trên nội-zung của Lịch-sử và bằng vào Nguồn-sống (Sein) và Đời-sống (Dasein)34 thì Lịch-sử tuy luôn luôn có tính zuy-nhất và không thể đổi-thay, ví-zụ tính mơ-hồ của Lịch-sử, cho nên Lịch-sử còn nệ vào những hình-thái khác-nhau của trí-tưởng và vào những khả-năng Trực-jác về Thể và Tính.

3. Bên cạnh nội-zung zựa vào kinh-ngiệm và nội-zung còn mờ-tối của Lịch-sử, chúng-ta còn có nội-zung của Thể và Tính; ví-zụ: Hình-học là khoa-học ngiên-cứu về Tính và Thể của thiên-nhiên đã được con-người khám-fá và trình-bày rõ trong Lịch-sử. Hình-học chuyên-chở ngĩa-sống của Hình-học không tài nào có thể thu hẹp lại được.35 Nếu, như Husserl đã xác-nhận là Lịch-sử về Thề và Tính của Hình-học rất rõ-ràng, nhưng Lịch-sử nói chung không fải là iếu-tố fụ-thuộc vào fương-fáp Hiện-tượng Luận? Song le thực ra lịch-sử hoàn-toàn nằm trong lẽ tương-đối nên Lịch-sử cần đến fương-fáp Hiện-tượng Luận với khả-năng và trách-nhiệm của Lịch-sử cũng như với vai-trò và kĩ-thuật độc-đáo của fương-fáp ấy.

Không còn hồ-ngi jì cả, ba fương-thức hay tham-vọng kể trên là ba điều rất khó-khăn đã tạo ra chuyên-luận Cơn Khủng-hoảng và những chuyên-luận trước đó, với í-chỉ và mục-đích rõ-ràng. Nhưng chỉ trong chuyên-luận Cỗi-nguồn Hình-học và những luận-cương ngắn viết ra cùng thời-jan mới cho chúng-ta thấy rằng zường như ba tham-vọng kể trên đã được trình-bày rõ-ràng nhất.

Ở đây chúng-ta cũng nên lưu-í rằng cả ba fương-thức kể trên chỉ mới được zùng đến trong những thể tài mà chúng-ta đã biết vì chúng hướng về một đường-lối mới. Thay vì nhìn rõ ra đường-lối mới và coi đó như là một sự nối zài của luận-cương Cơn Khủng-hoảng, chúng-ta có thể cố-gắng hiểu Cỗi-nguồn Hình-học chỉ là một bài tựa nhằm đặt lại vấn-đề đã bàn trong cuốn Luận-lí Cơ-bản và Luận-lí Cao vì mục-đích của cuốn sách này có thể được zùng để hiểu bản-chất siêu-hình (ontology) của vật-thể.

Trong bài jới-thiệu cuốn Luận-lí Cơ-bản và Luận-lí Cao, Husserl coi động-cơ đi-tìm hay truy-tầm í-ngĩa sâu-xa và quyết-liệt để đổi-thay, ngay “trong hoàn-cảnh của tất cả bộ-môn Khoa-học hiện có ở Âu-châu.” Tuy nhiên, chúng-ta hiểu rằng theo như Husserl nhận thấy thì khả-năng quan-trọng của óc fê-bình trong hoàn-cảnh ở Âu-châu còn ít hiệu-quả chỉ vì sự xung-đột của í-thức quá hiển-nhiên trong sự fát-triển về nội-zung nơi những ngành Khoa-học hơn là sự fân-chia rõ ràng jữa: (a) Hoạt-động về lí-thuyết và thực-hành của Khoa-học trong bất-kì thành-công và tiến-bộ nào, và (b) Í-ngĩa cho cuộc-đời của hoạt-động ấy cũng như nguồn-sống gắn liền với thế-jan của chúng-ta.36

CHÚ-JẢI