_________

ĐẶNG TIẾN VÀ NỖI BĂN KHOĂN:

LÀM SAO CHO KHỎI BỊ ĐÀO THẢI

Gần đây, trong cuộc tranh luận sôi nổi chung quanh vấn đề biên tập và kiểm duyệt trong việc xuất bản cuốn Thơ đến từ đâu (gồm loạt bài phỏng vấn nhiều nhà thơ trong và ngoài nước do Nguyễn Đức Tùng thực hiện), có một độc giả đã nêu lên câu hỏi tại sao sách của ông Đặng Tiến, nhà phê bình văn học, Việt kiều ở Pháp, vừa được xuất bản trong năm nay tại Việt Nam, mà không gặp vấn đề gì về kiểm duyệt.

Câu hỏi này rất dễ trả lời. Nếu trong sách của ông Đặng Tiến không có một chữ nào phê phán chế độ chính trị ở Việt Nam, thì lẽ dĩ nhiên là cán bộ kiểm duyệt đâu có phải xăn tay áo lên! Điều này không liên hệ gì đến chất lượng văn chương hay học thuật của cuốn sách. Mỗi năm ở Việt Nam ai cũng thấy các nhà xuất bản tung ra hàng đống sách rất nhếch nhác về văn chương và học thuật, mà chẳng hề bị kiểm duyệt, chỉ vì những cuốn đó không đụng đến chính trị. Đặng Tiến đem cuốn Thơ - Thi pháp và chân dung, là một cuốn sách phê bình thơ, về giao cho Nhà xuất bản Phụ Nữ, thì họ in ngon ơ 1000 bản. Ngon ơ, vì trong cuốn đó không có một chữ nào làm Đảng và Nhà nước phải nhíu mày! Tôi dám đánh cược như vậy, dù chưa đọc cuốn đó.

Vì sao tôi dám đánh cược như vậy? Vì tôi đã đọc ông Đặng Tiến ngay từ những năm sau 30.4.1975 cho đến nay. Từ hồi ông còn ở Paris chưa về thăm Việt Nam, cho đến bây giờ ông đã ra vô nhiều lần, tôi thấy ông lúc nào cũng rất ngoan, rất khéo, rất “phải đạo”. Hôm nay, lục lại đống báo cũ, tôi lượm ra được một số bài của ông hồi đó. Xin trích và giới thiệu ở đây một số ví dụ để bạn đọc xem thử cái nhận xét của tôi có đúng hay không.

Trên báo Đoàn Kết ở Paris, số 188, ngày 30.4.1976, kỷ niệm 1 năm giải phóng miền Nam, Đặng Tiến có bài thơ “Nói với con Nhất Lập”. Theo báo Thể thao & Văn hóa ngày 4.4.2009, “tên cô con gái đầu lòng Nhất Lập, thể hiện rõ ông chờ đợi đất nước thống nhất và độc lập.”

Đây là nguyên văn bài thơ:

*

Năm 1979, Đặng Tiến về thăm Việt Nam lần đầu và ở chơi hai tháng hè. Trở lại Paris, Đặng Tiến viết bài “Nhân một chuyến về thăm quê hương”, in trên báo Đoàn Kết ngày 17.11.1979, song song với bài thơ “Paris và Hà Nội”. Cả hai bài đều ký tên Nam Chi.

Trong bài “Nhân một chuyến về thăm quê hương” có những đoạn đáng lưu ý, tôi xin tô đậm những chữ đặc biệt:

“Về đến Việt Nam, những ưu tư bỗng nhiên lắng xuống. Quả có nghèo thật, có khó thật, nhưng không khốn khổ. Guồng máy chính quyền có nặng nề thật, nhưng không bức bách. Còn có bất công, nhưng không có áp chế.” (...)

“Không còn những khuôn mặt phì nộn, nhưng cũng không có khuôn mặt nào hốc hác. Không ai ăn mặc sang trọng, nhưng không ai rách rưới.” (...)

“Có thể là ăn không ngon, nhưng ăn no. Về sau, tôi có dịp đi khắp đất nước, thăm mọi giai tầng xã hội, và kiểm chứng điều này: toàn quốc không còn người đói.” (...)

“Một vài ngày sau, tôi đã gặp lại rất nhiều bà con, bạn bè, nhất là các anh em trong giới trí thức, văn nghệ. Cái mừng thứ nhất là ai nấy đều rắn rỏi, khoẻ mạnh, tuy nói chuyện lâu cũng có người ngỏ ý xin thuốc phòng thân, vì thuốc men rất khan hiếm. Cái mừng thứ hai là ai nấy đều có công ăn việc làm, kể cả những anh em đi học tập mới về. (...) Có người không chịu đi làm vì chê lương ít, việc làm vất vả, phải đi xa; nếu thật sự muốn đi làm thì không ai bị từ chối.” (...)

“Chỉ có một khó khăn: đồng lương không đủ sống. Nhưng anh em vẫn làm, vì ngoài những quyền lợi vật chất ra, sự lao động khôi phục cho họ tư cách công dân và thành viên của một xã hội mới. Một xã hội đang vật vã tiến lên nhưng nhất định phải tiến lên. Vì định mệnh của năm mươi triệu người đều gắn liền với xã hội đó: anh là đảng viên, cán bộ, hay là tư nhân, đều phải no đói có nhau; xã hội sản xuất nhiều hay ít thì người dân hưởng nhiều hay ít. Con người trách nhiệm về bát cơm mình ăn, manh áo mình mặc. Trên cơ sở lý luận đó, thành tố chính trị trong xã hội Việt Nam ngày nay còn nhẹ nhàng lắm. Đó là điều làm tôi thoải mái nhất, và hy vọng nhất, trong hai tháng mùa hè tại quê nhà.”

Đặng Tiến viết những lời đó vào năm 1979. Tôi không cần phải phân tích rườm rà, chỉ xin nói một điều đơn giản mà chắc là hầu hết mọi người đều còn nhớ: Năm 1979, cái năm Đặng Tiến từ Paris về thăm Việt Nam lần đầu, là một trong những năm đói khổ khốn cùng nhất sau 1975. Đó là năm cực điểm của chế độ bao cấp dưới sự cai trị của Lê Duẩn. Đó là thời điểm mà hàng trăm ngàn người đang bị giam cầm trong các trại “cải tạo”. Đó là thời điểm mà hàng triệu người đã bị tịch thu nhà cửa và bị xua lên các vùng “kinh tế mới”. Đó là thời điểm mà làn sóng vượt biên, vượt biển tỵ nạn lên đến tột độ. Hàng triệu người liều chết để ra đi. Hàng trăm ngàn người bỏ mình trong lòng biển và trong rừng núi.

*

Trên báo Đoàn Kết ngày 31.5.1980 lại có bài “Đọc thư nhà” của Đặng Tiến, cũng ký tên Nam Chi. Trong bài có những đoạn đáng lưu ý như sau:

“Xa nước mười mấy năm qua, kỳ hè vừa qua tôi mới có dịp về thăm quê hương trong hai tháng. Lúc về Pháp, mãi cho đến bây giờ, con người tôi nó cứ ngẩn ngơ như kẻ ốm tương tư. Chạm đến da thịt của đất nước, mình bỗng thấy đời sống ở nước ngoài, dù được ưu đãi đến đâu, vẫn phù phiếm.” (...)

“Đọc những dòng thư đậm đạp như thế, tôi vừa phấn khởi, vừa băn khoăn. Phấn khởi vì quê nhà cái mưa, cái nắng vẫn bình thường. Ngọn lúa vẫn trổ bông. Người bạn dạy học vẫn dạy học và tìm cách giới thiệu cái hay, cái lạ. Người nhạc sĩ vẫn hát, vá hát nhiều, hát lành mạnh. Người bạn họa sĩ vẫn vẽ, vẽ đẹp và vẽ lớn. Và người làm thơ thì vẫn làm thơ.

“Tôi lại cũng băn khoăn vì thấy đời sống của mình ở xứ người, chắp vá, đắp đổi, là một cái gì không bình thường. Và không bình thường trong cơ bản. Ngược lại, quê hương như một dòng sông đang chảy về phía đồng bằng, mỗi ngày một điều hòa. Và cũng như mọi dòng sông, nó có tiếp thu, có gạn lọc, và cũng có đào thải.

“Cái băn khoăn của tôi là: làm sao cho khỏi bị đào thải đây?”

Về những lời Đặng Tiến phát biểu trong bài “Đọc thư nhà”, tôi vừa đọc vừa liên tưởng đến lời của ông giáo sư Việt kiều Trần Thanh Vân. Năm 2009, ông Vân nói: “Sống ở Việt Nam rất hấp dẫn và sung sướng hơn nhiều ở nước ngoài.” Năm 1980, ông Đặng Tiến nói: “Chạm đến da thịt của đất nước, mình bỗng thấy đời sống ở nước ngoài, dù được ưu đãi đến đâu, vẫn phù phiếm...” Vì Đặng Tiến là nhà văn nên phát biểu văn hoa hơn, nhưng lời của Đặng Tiến và lời của Trần Thanh Vân cũng cùng một ý, và hai người này cũng giống nhau ở chỗ cả hai đều không chịu về luôn ở Việt Nam cho sướng, mà cứ ở mãi bên Pháp để chịu sống một cuộc sống khổ sở và phù phiếm vô nghĩa! Chỉ thỉnh thoảng họ mới về hưởng chút ít cái rất sướng ở Việt Nam.

Về cái băn khoăn của Đặng Tiến: “làm sao cho khỏi bị đào thải đây?”, thì hiển nhiên ông đã biết cách làm cho mình không bị đào thải, bằng cây bút của ông và bằng những phương pháp quan hệ. Tôi còn nhớ, năm 1980 hay 1981, Đặng Tiến đã ký tên thật của mình (chứ không dùng bút danh) dưới một bài viết trên báo Đoàn Kết với mục đích chào đón ông Tố Hữu sang Pháp. Tôi đã đọc bài báo đó và thấy Đặng Tiến thật là giỏi. Số báo ấy đang nằm lẫn lộn đâu đó giữa đống giấy tờ và báo chí trong garage nhà tôi mà tôi tìm chưa thấy. Hôm nào tìm ra tôi sẽ chụp lại rõ ràng để bạn đọc có dịp thưởng thức nguyên văn.

Năm nay, 30 năm sau cái ngày Đặng Tiến băn khoăn “làm sao cho khỏi bị đào thải đây?”, cuốn sách Thơ - Thi pháp và chân dung của ông đã được chính thức in 1000 bản ở Hà Nội, mà không gặp phải bất cứ khó khăn gì trong hệ thống kiểm duyệt. Bây giờ thì ông đang hồ hởi chuẩn bị cho in cuốn sách tiếp theo.[*] Vậy là ông đã không bị đào thải bởi chế độ. Ông đã được chế độ đón nhận. Ông giỏi thật. Xin chúc mừng ông.

Vương Thế Lan

__________

Phụ lục: Hình chụp những trang báo Đoàn Kết có các bài viết của Đặng Tiến năm 1976, 1979 và 1980. [Xin độc giả bấm vào mỗi hình để xem khổ lớn hơn và rõ hơn].

---------------

Bài liên hệ: