|
|
Chuyện văn hoá và ngữ nghĩa về “Vĩ đại” và VĨ ĐẠI
[đối thoại]
|
|
Bài viết ngắn “Great là vĩ đại?” của ông Phạm Quang Tuấn có lẽ được viết khá vội vã nên có khá nhiều điểm lệch lạc hay thiếu sót. Tôi xin góp ý từng đoạn. Ông Phạm Quang Tuấn viết: Những từ thông dụng lại thường là những từ khó dịch và dễ lầm nhất. Chữ great mà ta hay dịch là vĩ đại thì cũng đúng, nhưng cách dùng chữ great/vĩ đại của người Việt và người Mỹ khác hẳn nhau, vì tư duy của hai dân tộc khác nhau. Khi một người Việt nói “chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại” thì họ nói với một thái độ kính cẩn, thậm chí thần thánh hóa. Nhưng khi một người Mỹ gọi bạn là ... vĩ đại thì bạn đừng vội mừng!
Tôi xin góp ý:
(Giọng người nói)
Giá như một lần, chúng ta dạy con em rằng: “Các em ạ! Cái nhục của sự nghèo khổ cũng chẳng kém gì cái nhục mất nước. Đừng nghe những lời tâng bốc, hão huyền. Vì, các em ạ, bi kịch và cả hài kịch thường xảy ra ở bất cứ đâu khi giữa cuộc đời và thuyết giáo là một khoảng cách quá xa.”
(Các học sinh dán khẩu hiệu, có hai chữ Vĩ Đại, các chữ bị khuất lấp ló trông giống như một khẩu hiệu rất phổ thông...)
- Chào các em. Theo các em thì xung quanh chúng ta cái gì là Vĩ Đại ?
- Cháu chịu.
- Nào em?
- Vĩ Đại, thì cháu nói thật là cháu chỉ được nghe, chứ cháu chưa được nhìn thấy.
- Thế các chú bảo cái gì Vĩ Đại cơ?
*
Ông Phạm Quang Tuấn viết: Những danh nhân hàng đầu của họ như Washington, Jefferson, Kennedy cũng không được gọi là great.
Tôi xin góp ý:
What were some of the challenges John Adams faced both in Congress and in his years as President?
Some of the challenges faced were as follows:
He had to follow the lead of the great Washington. He also had to choose between becoming allies with Britain or France. Hopefully this will help you a little.
Jefferson was probably the most “European” of the revolutionary fathers, notwithstanding his denial (even more than Franklin): his ideas can be best explained on the light of the pre-romantic movement with all the emphasis on contrast between heart-purity-uncorrupted nature / mind-society-corruption , emphasis that bore more responsibility for this “divorce” of the ideal man (the Great Jefferson) from the actual man (the Jefferson slave owner and the cunning political man).
Obama intends to follow the path of the great Kennedy by expanding national service programs, such as Kennedy's Peace Corps, that ask Americans to give back to the country.
This is wonderful council given by the great Lincoln that Obama should have known. Who's to say that if he knew this years and years ago, he wouldn't be in the predicament he is in now.
*
Ông Phạm Quang Tuấn viết: Trái lại, chữ great thường được dành cho những tay... ảo thuật như The Great Houdini, hay đô vật như The Great Khali, nói chung là những người sống bằng nghề diễn trò bình dân gì đó.
Tôi xin góp ý:
Harry Houdini (March 24, 1874 Budapest – October 31, 1926, born Ehrich Weiss) was a Jewish Hungarian-American magician and escapologist, stunt performer, actor and film producer, as well as a skeptic and investigator of spiritualists. Harry Houdini forever changed the world of magic and escapes, and is widely regarded as one of the greatest escapologists in history...
(Xem thêm ở http://en.wikipedia.org/wiki/Harry_Houdini)
*
Ông Phạm Quang Tuấn viết: Tư duy người Mỹ luôn luôn bác bỏ sự tôn thờ hay kính phục cá nhân thái quá. (Chúng ta đừng nên lẫn lộn chữ “the Great” đi trước một cái tên, như The Great Houdini, với “the Great” đi sau tên của vua chúa hay nhân vật cổ sử, có nghĩa là đại đế, chẳng hạn Alexander the Great.) Tóm lại, chữ great đi trước tên người thường đượm một ý nghĩa châm biếm và ám chỉ sự phô trương, diễn xuất.
Tôi xin góp ý:
*
Ông Phạm Quang Tuấn viết: Cuốn The Great Gatsby lúc đầu được tác giả đặt tên là Trimalchio hay Trimalchio in West Egg. Trimalchio là một nhân vật trong cuốn The Satyricon của tác giả La Mã Petronius (27–66). Y là một nô lệ được phóng thích, lần lần trở thành giàu có, và nổi tiếng với những bữa yến tiệc hoành tráng để khoe khoang của cải. Trong văn chương, Trimalchio là biểu tượng của những “nhà giàu mới”, “trưởng giả học làm sang” hay “đại gia”. Tuy nhiên, vì sợ độc giả không biết điển tích Trimalchio nên Scott Fitzgerald đổi lại là The Great Gatsby – hẳn vì muốn chuyển tải một phần nào ý nghĩa “phô trương” từ tên Trimalchio. Bản thảo đầu của The Great Gatsby đã được tái xuất bản năm 2000 với tựa Trimalchio: An Early Version of The Great Gatsby (Cambridge University Press).
Về đoạn văn này, tôi xin nói ngay là ông Phạm Quang Tuấn đã bỏ quên một chi tiết rất quan trọng: Sự giàu có của Trimalchio là kết quả của sự quyết tâm, tự lực, trì chí, cần mẫn trong công việc làm của chính y, chứ không phải nhờ những trò gian giảo, ma mãnh, hối lộ... như các “đại gia” ở Việt Nam hiện nay. Sự việc cũng không đơn giản như ông Phạm Quang Tuấn đồ đoán. Không phải cuốn The Great Gatsby lúc đầu được tác giả đặt tên là Trimalchio hay Trimalchio in West Egg. Cũng không phải “vì sợ độc giả không biết điển tích Trimalchio nên Scott Fitzgerald đổi lại là The Great Gatsby...”
Then wear the gold hat, if that will move her; If you can bounce high, bounce for her too, Till she cry “Lover, gold-hatted, high-bouncing lover, I must have you!”
Rất tiếc, hình như ông Phạm Quang Tuấn chưa đọc cuốn The Great Gatsby và cũng chưa hề theo dõi lịch sử diễn biến của văn học Mỹ nên ông chỉ phỏng đoán theo “common sense”. Ở Mỹ, đề tài “Nhân vật Gatsby vĩ đại như thế nào?” là một đề tài rất thông thường trong chương trình học văn ở bậc trung học. Đã có rất nhiều sách, nhiều tiểu luận nghiên cứu và bình giảng về “The Greatness of Gatsby”. Sớm nhất có lẽ là tiểu luận “The Great Gatsby and Trimalchio” (1950) của Paul L. MacKendrick, trong tập san The Classical Journal, Vol. 45, No. 7, trang 307-314, trong đó, MacKendrick đã phân biệt cái “essential difference” giữa Trimalchio và Gatsby là “Gatsby has a sentimental motive for his magnificence, Trimalchio none” (trang 308). Gần đây, có cuốn Nobody's Home: Speech, Self, and Place in American Fiction from Hawthorne to DeLillo của Arnold L. Weinstein (Oxford University Press, 1993) bình giảng rất sâu sắc về đề tài “The Greatness of Gatsby”. Ngày 26/10/2008 vừa rồi, Professor Sam Coale của Wheaton College ở Norton, Massachusetts, cũng có một buổi thuyết trình gọi là “Gatsby's Greatness: The Dream of Desire and the Valley of Ashes” tại Florence Sweet House, Attleboro, Massachusetts. Gastby thật sự GREAT với nghĩa tuyệt vời hay vĩ đại, chứ không hề mang nghĩa “đại gia” như ở Việt Nam hôm nay.
*
Tuy nhiên bài đối thoại này đến đây đã khá dài và tôi không còn thì giờ, nên tôi xin tạm dừng ở đây hôm nay. Tôi xin hẹn sẽ trình bày tiếp phần còn lại, về sự khác biệt căn bản trong tính cách của Trimalchio và Gatsby, và về ý nghĩa của chữ GREAT trong văn cảnh của cuốn The Great Gatsby.
-------------- Bài liên hệ:
06.02.2009
[DỊCH THUẬT] ... Trong một bản thảo cũ của cuốn tiểu thuyết, có câu sau đây: ‘Jay Gatsby!’ anh kêu lên bằng một giọng sang sảng, ‘Coi kìa great Jay Gatsby! Thiên hạ sẽ nói vậy, đợi mà coi. Ta chỉ mới ba mươi hai tuổi thôi mà.’ Câu này bị xóa đi khỏi bản cuối nhưng hẳn tác giả đã nghĩ đến nó khi đặt tên cho cuốn truyện. Không hiểu Gatsby có ý gì?... (...)
05.02.2009
[DỊCH THUẬT] ... Trong cuộc đối thoại này, tất cả những lối lý luận loanh quanh để bênh vực cho cái nhan đề “Đại gia Gatsby” đều không chịu hiểu một điều đơn giản nhất, căn bản nhất, và cần lưu ý nhất, là sự nhất quán giữa nội dung và nhan đề tác phẩm... (...)
04.02.2009
[DỊCH THUẬT] ... Nhan đề The Great Gatsby được Fitzgerald đặt ra để phản ảnh cái nhìn ngưỡng mộ của Nick Carraway đối với Jay Gatsby. Khi dịch sang tiếng Việt, thì phải dịch sao cho trung thành với ý định của tác giả. Chứ không phải dịch để thoả mãn một ý đồ nào đó của riêng mình, một thứ cảm tính của riêng mình, bất chấp tác giả, phản bội tác giả... (...)
[DỊCH THUẬT] ... Tôi luôn luôn cho rằng dịch thuật là việc làm hết sức chủ quan, hết sức tương đối, đối với một số độc giả, cách dịch này là hay, với người khác các dịch ấy lại là dở, do cách cảm nhận của từng cá nhân là rất... cá nhân. Tuy vậy nói thế không có nghĩa cào bằng tất cả... (...)
03.02.2009
[DỊCH THUẬT] ... Riêng tôi, xin phép gọi cái ước mơ của Gatsby là “dễ thương” và “đáng thương” chứ không “tuyệt vời” hay “vĩ đại”, và người dễ/đáng thương không phải là đại gia Gatsby mà là chàng thanh niên James Gatz... (...)
02.02.2009
[DỊCH THUẬT] ... So sánh Gatsby với “đại-gia-đô-la-đỏ-nhà-giàu-mới” bóc lột làm giàu trên xương máu dân nghèo trong nước hiện nay là một sự thoá mạ tôi không thể chấp nhận, vì thế mà tôi đã lên tiếng. Với tôi, nếu cần “ngưỡng phục thần thánh hóa” ai thì phải là “những người khốn khổ” trong nước bây giờ... (...)
[DỊCH THUẬT] ... Tôi đoán là ông Phạm Quang Tuấn đã ứng dụng những “chiến” thuật cực kỳ “ngoạn mục” này để tranh cãi chơi vui, chứ không có chủ ý gì nghiêm trọng. Vì cãi để tiêu khiển, thì mới vui như vậy, mới “ngoạn mục” như vậy. Chứ tranh luận nghiêm túc mà ứng dụng những “chiến” thuật như vậy thì chẳng có chút xíu nào... tuyệt vời... (...)
[DỊCH THUẬT] ... Nếu Trịnh Lữ có đủ thông minh để, qua bản dịch Việt ngữ, diễn tả chính xác diện mạo của nhân vật Gatsby trong nguyên tác, độc giả Việt Nam sẽ nhận ra tính chất mỉa mai (nếu có một sự mỉa mai như thế) trong chữ “great/vĩ đại”... (...)
01.02.2009
[DỊCH THUẬT] ... Còn nhiều nghĩa khác (kể cả đẹp, hay, tuyệt vời) nhưng hẳn ai cũng thấy nghĩa này (nghĩa nguyên thủy) tả lối sống xa hoa hào phóng của Gatsby và Trimalchio rất sát. Đúng nghĩa “đại gia”!... (...)
31.01.2009
[DỊCH THUẬT] ... Dù muốn hay không, Gatsby là một con người/nhân vật tuyệt vời/vĩ đại, The Great Gatsby là một cuốn tiểu thuyết vĩ đại, Scott Fitzgerald là một nhà văn vĩ đại, của Hoa kỳ và... thế giới... (...)
[DỊCH THUẬT] ... Có thể nói là trong cuộc đối thoại về The Great Gatsby có hai quan điểm đối nghịch, tạm gọi là A và B... Ý nghĩ của tôi là: dù là quan điểm A đúng hay quan điểm B đúng, thì dịch The Great Gatsby thành Gatsby vĩ đại cũng không ổn! Nếu A đúng, thì dịch vậy sẽ làm sự châm biếm trở thành sự sùng bái. Còn nếu B đúng thì ngược lại, khi đọc Gatsby vĩ đại người Việt Nam sẽ liên tưởng ngay đến “Bác Hồ vĩ đại” và sẽ “hiểu lầm” là tác giả mỉa mai Gatsby!... (...)
30.01.2009
[DỊCH THUẬT] ... Chúng tôi xin khẳng định rằng Tiền Vệ luôn luôn sẵn sàng đón nhận bất kỳ ý kiến phản hồi nào từ dịch giả Trịnh Lữ. Ngoài ra, mọi ý kiến đối thoại trong tinh thần học thuật từ bất kỳ khuynh hướng và quan điểm nào cũng đều được Tiền Vệ đăng tải công khai và kịp thời... (...)
[DỊCH THUẬT] ... Ngày hôm nay, thỉnh thoảng khi ta nghe người Việt nói “chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại”, thì không chắc gì họ “nói với một thái độ kính cẩn, thậm chí thần thánh hóa”, mà ngược lại, họ có thể nói với ý mỉa mai. Trừ khi được đọc lên trong những bài diễn văn ở các dịp lễ, câu “Bác Hồ vĩ đại” khi được dùng trong những câu chuyện thường đàm của người Việt ở quốc nội cũng như quốc ngoại thì hầu như phần lớn là hàm ý mỉa mai, giễu cợt... (...)
[DỊCH THUẬT] ... Từ điển dịch great là vĩ đại là chuyện ai cũng biết. Tuy nhiên, như tôi đã nói, muốn hiểu đúng không phải là chỉ cần tra từ điển mà còn phải hiểu rõ tư duy, văn hóa của người viết. Một chữ có thể có những hàm ý khác nhau tùy theo cách dùng, mà người mới bập bẹ học tiếng nước ngoài không nắm bắt được... (...)
29.01.2009
[DỊCH THUẬT] ... Dù không rành tiếng Anh, thiển nghĩ của tôi là từ great đứng trước hay sau đều có chung một nghĩa, là vĩ đại, lớn lao, to tát, tuyệt vời... trừ một, hai trường hợp rất hiếm hoi nhưng phải dựa vào ngữ cảnh, cách phát âm, để trong dấu nháy («...») hay nội dung... (...)
28.01.2009
[DỊCH THUẬT] ... Những từ thông dụng lại thường là những từ khó dịch và dễ lầm nhất. Chữ great mà ta hay dịch là vĩ đại thì cũng đúng, nhưng cách dùng chữ great/vĩ đại của người Việt và người Mỹ khác hẳn nhau, vì tư duy của hai dân tộc khác nhau... (...)
27.01.2009
[DỊCH THUẬT] ... Trong bài “Về [đại] dịch [ma] thuật” của Phong Vệ, có vài chi tiết hơi thiếu sót hay lệch một chút. Vì thế tôi xin góp ý để bổ khuyết... Đúng ra, chữ “chính” 政 trong “chính trị” 政治 thì viết khác với chữ “chính” 正 trong “chính tà” 正邪... (...)
26.01.2009
[DỊCH THUẬT] ... Thực tế dịch thuật ở Việt Nam có nhiều tai nạn và thảm họa... Việt Nam vốn là một nước bán thuộc địa, phần lớn mọi người xuất thân nông dân. Vì vậy tinh thần “phân gio” và những tiểu xảo kiểu “tam/tứ/... nông” (nông nghiệp, nông thôn, nông dân và nông... cạn) đã được phát huy cao độ trong học thuật và dịch thuật, đặc biệt là trong mấy chục năm qua... (...)
25.01.2009
[DỊCH THUẬT] ... Cũng như chữ GREAT, những chữ “Magnifique”, “Große”, “Gran”, “Grande”, và “Μέγας” đều có nghĩa là “tuyệt vời”, “vĩ đại”, “to tát”, “cao quý”... Từ những nghĩa đó biến thành “đại gia” theo nghĩa của Trịnh Lữ thì quả là... ngoài sức tưởng tượng... (...)
24.01.2009
[DỊCH THUẬT] ... “Gatsby vĩ đại” ít nhứt là vì tim anh còn chứa đựng một tình yêu chân thật. Tiền bạc không quan trọng đối với anh. Tiền bạc chỉ là phương tiện vật chất có thể đưa anh vào xã hội thượng lưu của Daisy người tình cũ. “Gatsby vĩ đại” nên Nick Carraway, một láng giềng xa lạ, mới muốn xích gần để tìm hiểu con người và quá khứ của anh... (...)
23.01.2009
[DỊCH THUẬT] ... Quái đản thật! Lại thêm cái ý tưởng là “người Mỹ từng hình dung về chính F. Scott Fitzgerald và Gatsby” như những “đại gia”! Đã thế, dịch giả Trịnh Lữ và nhà xuất bản Nhã Nam còn dùng cái trò xuyên tạc ý nghĩa này như một phương tiện để “cảnh tỉnh” nhân dân Việt Nam... (...)
[DỊCH THUẬT] ... Điều đã khiến tôi sững sờ là cái nhan đề tiếng Việt “Đại gia Gatsby”... Dịch từ “great” thành “đại gia” là hoàn toàn sai bậy, vì nó không cho độc giả thấy ngay mẫu người khác đám đông, vượt trội của Gatsby, chí ít là qua cái nhìn rất “đáng tin cậy” của Nick Carraway, người kể chuyện, cũng như qua nhan đề tiếng Anh, tiếng Pháp... (...)
|
Tư duy của hai dân tộc có những nét khác nhau nên cách dùng chữ great/vĩ đại
 |
Các hoạ phẩm sử dụng trên trang này được sự cho phép của các hoạ sĩ đã tham gia trên trang Tiền Vệ
Bản quyền Tiền Vệ © 2002 - 2021