Phạm Duy dịch chữ “bruyère” là hoa thạch thảo. Bùi Giáng cũng dịch là thạch thảo. Tôi nghĩ là họ dịch đúng. Chữ thảo 草 tiếng Việt nếu chỉ hiểu là cỏ (grass) thì hơi hẹp nghĩa. Từ điển Thiều Chửu có dịch thêm là “các loài cỏ”.

草 thảo (10n)

1 : Cỏ, chữ để gọi tóm các loài cỏ, đời xưa viết là 艸.

Thật ra, trong Hán Văn, người Việt cũng có dùng các từ “thảo mộc” hay “dược thảo” để chỉ loài cây nhỏ, thấp, có hoa, mùi thơm, có thể dùng như thuốc trị bệnh hoặc dùng làm thực phẩm được. Như cây cỏ Vòi Voi, cây Cối Xay, cây rau Húng, cây rau Bù Ngót, bụi hoa Cúc, cây hoa Hồng, v.v...Trong Anh Văn, từ “herb” đúng là chữ “thảo mộc” của Việt Văn.

Herb, n

1: a seed-producing annual, biennial, or perennial that does not develop persistent woody tissue but dies down at the end of a growing season

2: a plant or plant part valued for its medicinal, savory, or aromatic qualities

(Merriam-Webster Dictionary)

Tóm tắt, hoa Bruyère tiếng Pháp, Heather tiếng Anh, có thể dịch sang tiếng Việt là hoa Thạch Thảo.

Ngoài ra, trong bài ca “Mùa Thu Chết”, Phạm Duy ngay câu đầu tiên, Ta ngắt đi một cụm hoa Thạch Thảo, chữ “cụm” khá lạ và hay. Ngày trước, có ca sĩ hát là “chùm” . Nghe không hay bằng. Thử hát lên thì nhận ra ngay.

Có người cho rằng không thể ngắt một cụm hoa được. Hơn nữa, câu thơ nguyên tác của Guillaume Apollinaire là “brin de bruyère” có nghĩa “nhánh, nhành hoa thạch thảo”, không phải cụm là một nhóm, một đám hoa mọc gần nhau.

Nếu quý vị để ý, câu thơ của Guillaume Apollinaire tiếp theo sau đó “L'automne est morte” , Mùa Thu đã chết. Điều này có thể hiểu được chữ “cụm” có nghĩa là nhiều nhánh hoa. Ngắt một lúc 4,5, nhánh hoa thạch thảo. Mùa Thu chết. Nghĩa vẫn không có gì vô lý và trái khoáy so với nguyên tác.