1

2

3

_______

Trên đây là ba đoạn trích dẫn.

- Đoạn 1 là trích từ tiểu luận Bàn về nghệ thuật và phong cách [viết] của nhà tư tưởng (mà tôi rất kính trọng và thích thú khi đọc ông): Arthur Schopenhauer.

Cũng trong tiểu luận này, ông còn nói rằng lời văn bóng bẩy, dài dòng, rậm rạp (đầy cảm xúc) để thể hiện rất ít ý tưởng hay/hoặc những vấn đề vụn vặt vẩn vơ là một biểu hiện không thể nhầm lẫn của một trí tuệ trung bình. Tất cả những khối óc xuất chúng đều tìm được cách diễn đạt những vấn đề phức tạp một cách đơn giản và ngắn gọn nhất.

- Đoạn thứ 2 là từ truyện ngắn “Những người thợ xẻ” của nhà văn Nguyễn Huy Thiệp. Cả hai mẩu trích đoạn đều nằm trong văn cảnh không có chuyện gì liên quan tới văn chương, nhưng chúng đều buông thõng những kết luận rất “giật” về văn chương Việt. Đó cũng là một điểm tôi thích ở lối viết Nguyễn Huy Thiệp.

Trong mẩu thứ nhì, ông Thiệp không chỉ nói về cái ướt át, ướt đến chẩy nước của văn chương nước nhà, mà ông còn cho độc giả thấy thấp thoáng một nền văn chương đầy dối trá nữa.

- Đoạn thứ 3 là lời nhận xét của một nhà phê bình (là anh ruột của tác giả cuốn tiểu thuyết) về tiểu thuyết của một tay viết mới vào nghề (người em). Lời nhà phê bình ấy được trích từ một truyện ngắn của... tôi. [ặc ặc híc hix] Xin mọi người chớ vội cho rằng tôi chơi trèo, bố láo, dám cả gan mang mình ra xếp với các bậc trưởng thượng. Sự thật là tôi có hơi láo, nhưng chưa dám và sẽ không bao giờ dám láo tới mức đó. Tôi trích dẫn chính mình trong tình huống này đơn giản bởi tôi thấy nó thích hợp trong hoàn cảnh bài viết. Và (theo tôi, nó) cũng là một cách điểm xuyết gây hài (!?). Hơn nữa, tôi viết bài trong tình huống không ở nhà, nên không có sẵn tài liệu. Hai đoạn trích trên là tôi viết lại theo trí nhớ của mình, bởi vậy chắc chắn chúng không được như nguyên bản. Trích dẫn theo trí nhớ không phải do ẩu tả, mà do tôi tự tin rằng tôi nhớ chúng gần như thuộc lòng, bởi chúng có ấn tượng đặc biệt với tôi. Riêng đoạn của tôi, là trích dẫn từ nguyên bản, do tôi có lưu một số sáng tác của mình trong hộp thư điện tử. Thấy sẵn “tài liệu” nên cũng liều mạng dùng luôn.

Ở đoạn văn này, mọi người có thể thấy những lời tán dương rất thù tạc. Nhà phê bình nọ sử dụng những ngôn từ cực kì đao to búa lớn (tới mức mơ hồ, thậm chí ngây ngô) nhưng rất chung chung, và hơn hết thẩy, chính ông ta cũng tin rằng, tràn trề cảm xúc, trữ tình, lãng mạn là những ưu điểm có tính quyết định cho một tác phẩm thành công; thậm chí, tác phẩm lớn. Bởi thế nên ông ta luôn nhấn đi nhá lại đặc điểm này.

*

Những ý tưởng trên của tôi vô tình, như một sự a dua, vào hùa cùng tác giả Nguyễn Tôn Hiệt với bài viết “Một nền văn chương giàu cảm xúc”. Tôi rất thích thú khi đọc bài viết này, và hầu như đồng ý với tất cả các gạch đầu dòng của bài viết (tác giả Nguyễn Tôn Hiệt đánh số thứ tự), chỉ duy nhất cái gạch đầu dòng cuối cùng, tức ý thứ 20, tôi cho rằng hơi thừa. Thừa bởi phần lớn độc giả Việt Nam, trong đó có cả các siêu độc giả, tức các nhà phê bình, vốn dĩ đã bơi rất giỏi, không cần phải “tập” thêm nữa.

*

Nhắc lại: tôi rất thích thú khi đọc bài “Một nền văn chương giàu cảm xúc”, nhưng tôi viết bài này hoàn toàn không phải là sự vào hùa, a dua với bài viết đó. Bài viết của tôi xuất phát từ một lí do khác.

Ý tưởng viết bài này của tôi nẩy sinh sau khi đọc “Bài diễn văn của ông thợ cạo trong vị thế một nhà độc tài vĩ đại bất đắc dĩ” của Charlie Chaplin, bản dịch của Hoàng Ngọc-Tuấn trên talawas blog hôm trước, và hôm sau, trên Tiền Vệ.

Quả là một diễn từ tuyệt vời của bậc thiên tài!

Tuyệt vời bởi thời điểm ra đời của những dòng văn trong diễn từ ấy! Tuyệt vời vì những tư tưởng tiến bộ vượt bậc như vậy được viết ra chỉ bởi một diễn viên chứ không do một triết gia hay nhà tư tưởng.

Như vậy, người đời không sai, không ngoa, khi gọi ông, Charlie Chaplin, là một thiên tài!

Trong bài diễn văn khiến tôi đọc như bị hút hồn ấy, có một ý in ngay vào thanh RAM Speed 1970 Mhz trong não tôi, vì nó quá hay, và nó quá ấn tượng: Chúng ta suy nghĩ quá nhiều và cảm nhận quá ít.

Có thể “diễn dịch” ý này cho sát hơn, rằng, chúng ta đang trở nên quá ư duy lí, tâm hồn chai cứng đầy lí tính, mà quên đi phần tư duy cảm tính, đánh mất đi sự xúc cảm trong tâm hồn. Điều này vô cùng đúng trong hoàn cảnh châu Âu lúc đó, là lúc sức mạnh của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ hai khiến con người ta trở nên máy móc, xơ cứng.

*

Nhưng ý này của Charlie chỉ đúng với hoàn cảnh châu Âu. Nếu ai đó dại dột, trích dẫn nó để áp vào xã hội Việt Nam ta ngày nay thì thật là khốn [nạn], bởi con người Việt Nam cho tới hôm nay — là lúc mà thế giới đã diễn ra cuộc cách mạng công nghiệp lần ba, và đang là kỉ nguyên của công nghệ số — vẫn luôn mơ màng cảm tính mà thiếu trầm trọng tư duy lí tính.

Phải chăng chính vì thế mà dân tộc ta mới là dân tộc thi ca? Phải chăng chính vì thế mà đại thi hào Nguyễn Du viết trong tác phẩm (vĩ đại nhất của văn chương Việt, cho tới nay) của mình là “chữ tâm kia mới bằng ba chữ tài”. Và “chân lí” này cho tới nay vẫn được chúng ta xiển dương nhiệt liệt! Rõ ràng “cái tâm” thể hiện cho cảm tính, và “cái tài” là biểu hiện của lí tính.

Tư tưởng coi trọng tình cảm, coi thường lí tính dẫn tới những quan hệ xã hội kém rạch ròi, rất “mờ mờ nhân ảnh”, thường mang cái tình ra cân đo trong nhiều mối quan hệ xã hội từ vi mô đến vĩ mô, và như vậy dẫn tới hậu quả tất yếu là tinh thần thượng tôn pháp luật rất khó bén rễ ở Việt Nam. Không có tinh thần thượng tôn pháp luật, điều đó sẽ dẫn tới những gì, chúng ta không khó hình dung.

Từ xưa, xã hội Việt Nam là một xã hội thuần nông, và, cho tới ngày hôm nay, vẫn thế. Ta chưa hề có một nền công nghiệp căn bản, vẫn chỉ là sự manh mún chắp vá mặc dù ta có cơ hội để xây dựng một nền công nghiệp căn bản (và phát triển, tiến lên hiện đại) từ hơn một thế kỉ trước (ကTừ ngày đi sứ tới Tây kinh / Thấy việc Âu châu phải giật mình / Kêu gọi đồng bang mau kịp bước / Hết lời năn nỉ chẳng ai tin — Phan Thanh Giản) khoảng cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX, và nhiều cơ hội từ nửa sau thế kỉ XX. Suy cho cùng, cái nền văn chương giầu cảm xúc chính từ đây mà ra.

Và như vậy, tình trạng nghiệp dư (viết dựa hoàn toàn vào cảm xúc) trong văn chương, tính lâm li mùi mẫn, cái ướt át láng lai, sự xúc cảm tràn trề vẫn sẽ còn ngự trị và được đề cao còn kéo dài lâu chưa biết đến bao giờ.

Có thể kết luận chắc nịch rằng cái ý rất hay trong bài diễn văn của Charlie Chaplin mà tôi nói bên trên chỉ áp dụng/nói được với xã hội/con người Việt Nam nếu ta xoay ngược nó đi 180 độ: Chúng ta cảm nhận quá nhiều và suy nghĩ quá ít.

*

Văn chương của chúng ta đang ở đâu so với thế giới? Câu hỏi này đã nhiều người hỏi nhưng hình như tôi chưa thấy có câu trả lời thỏa đáng. Riêng tôi thì cho rằng, văn chương của chúng ta cách thế giới cũng tựa như nền công nghiệp/nghệ chúng ta so với thế giới vậy!

Ở đó mà rung đùi bứt râu nặn trứng cá rồi mơ về chuyện “xuất khẩu văn chương”! Xin lỗi đi. Nhá!

--------------

Bài liên hệ: