Về vấn đề dịch tiểu thuyết «Vô Tri» và tiểu thuyết «Những kẻ thiện tâm», tôi sẽ quay lại vào một dịp khác. Hôm nay, xin gửi tới Tiền Vệ những nhận xét về dịch thuật truyện ngắn «Quả táo vàng của ham muốn vĩnh cửu» (nguyên tác «La pomme d’or de l’éternel désir») của Milan Kundera do anh Cao Việt Dũng dịch và xuất bản trong tập truyện ngắn Những mối tình nực cười (nguyên tác Risibles amours), nhà xuất bản Văn học phối hợp cùng công ty Nhã Nam xuất bản năm 2009.

Bản Pháp văn, tôi dẫn theo tập truyện ngắn Risibles amours của M.Kundera, NXB Gallimard in năm 1994.

Bản Việt văn có thể đọc được ở: http://www.saigongate.com/truyenngan.aspx?id=1770

Trước hết, xin được nói luôn rằng, theo tôi, trong dịch thuật, không nên có khái niệm “lỗi sai ít” và “lỗi sai nhiều”. Đã sai là sai, nhất là với những nhà văn như Kundera, mỗi từ viết ra đều mang ý nghĩa. Xin lấy ví dụ câu này: «... et le samedi à deux heures je vins prendre Martin devant chez lui» (tr.62) được anh Cao Việt Dũng dịch là «... và thứ Bảy vào hai giờ chiều tôi đến nhà Martin để đón anh», trong khi lẽ ra phải dịch là: «... và thứ Bảy vào hai giờ chiều tôi đến đón Martin ở trước nhà anh». Có thể ai đó sẽ nói tôi quá khắt khe, thiếu mỗi chữ “trước” mà cũng đưa thành lỗi. Xin giải thích: một chữ “trước” thôi nhưng quan trọng lắm, Martin là đàn ông có vợ, lại vừa sợ vừa yêu vợ, chẳng dại gì để vợ nghi tối ấy cùng bạn đi tán gái, nên phải đợi sẵn ở cửa để bạn phóng xe tới đón là đi ngay.

Hoặc một câu khác: «... la jeune fille tendit quelques pièces de dix centimes à l’employée...» (tr.61), anh Cao Việt Dũng dịch là: «... cô gái đưa cho người nhân viên vài xu...», trong khi lẽ ra phải dịch là: «...cô gái đưa cho nữ nhân viên vài đồng mười xu...». «Vài xu» và «vài đồng mười xu» có thể không khác nhau mấy, nhưng một độc giả tinh ý sẽ nhận thấy: 1/ cô gái có lẽ không phải là người keo bẩn; 2/ người kể chuyện (cũng là người có ý định tán tỉnh cô) đã rất chăm chú theo dõi cô gái, đến độ nhìn rõ cả những đồng xu mà cô đưa cho nữ nhân viên phòng gửi áo khoác...

Tóm lại, yêu cầu tối thiểu của dịch thuật là đúng nghĩa.

Bây giờ, ta sẽ đi vào xem xét bản dịch của anh Cao Việt Dũng. Trước tiên, xin đọc một đoạn khá dài và quan trọng:

Được anh Cao Việt Dũng dịch như sau:

Theo tôi, dịch «impératif catégorique» thành «quyền lực tuyệt đối» chứng tỏ người dịch không hiểu điều mình đang dịch. Thứ nhất, không hiểu danh từ «impératif» có nghĩa là «mệnh lệnh» chứ không phải «quyền lực». Thứ hai, không hiểu cụm từ «impératif catégorique» là một thuật ngữ nổi tiếng trong triết học Kant, nguyên gốc tiếng Đức là kategorischer Imperativ, vi.wikipedia dịch là «lệnh thức tuyệt đối»,[1] còn ông Bùi Văn Nam Sơn và các học giả, dịch giả khác dịch một cách chính xác hơn là «mệnh lệnh nhất quyết».[2] Có thể tìm thấy rất nhiều tài liệu cả ngoại ngữ lẫn Việt ngữ về khái niệm này. Ở đây, tôi xin lấy lại một vài ý chính: theo Kant, quy luật cơ bản của luân lý mang hình thức của một «mệnh lệnh», có hai loại «mệnh lệnh» – «mệnh lệnh giả thiết» và «mệnh lệnh nhất quyết». Trong khi «mệnh lệnh giả thiết» là mệnh đề qui phạm với tiền giả định về một sự “nếu... thì” cho một hành động hướng đến một mục đích, thì «mệnh lệnh nhất quyết» là mệnh đề «phải là», vô điều kiện, biểu thị một hành vi như là cho chính nó, không liên quan tới một mục đích nào khác...[3]

Trong truyện ngắn «Quả táo vàng của ham muốn vĩnh cửu», «mệnh lệnh nhất quyết» có thể được coi là một trong những từ khóa để thâm nhập nội tâm nhân vật Martin - một người đàn ông yêu vợ (người phụ nữ mà anh cho là «tuyệt nhất», là «tiêu chí tối cao» của mọi phụ nữ), nhưng lại luôn bị một nguyên tắc trừu tượng vô hình mà tác giả gọi là «mệnh lệnh nhất quyết» biến thành một Don Juan mê mải chạy theo đàn bà, để vừa chạy vừa nhớ về «tổ ấm gia đình». Cứ như thế, anh rơi vào cái vòng lẩn quẩn, vừa hết lòng yêu vợ vừa không ngừng tán tỉnh người khác, và những quan hệ này mãi mãi chỉ dừng lại ở mức độ «ham muốn», được ví von một cách hơi «cường điệu» ở cuối truyện, với trái táo cấm óng ánh sắc vàng đong đưa trước mắt mà Martin sẽ không bao giờ với tới được. Đó chính là ý nghĩa của tựa đề tác phẩm.

Vì thế, theo tôi, để độc giả Việt ngữ có thể hiểu ý nghĩa triết học của truyện ngắn này của Kundera, dịch giả Cao Việt Dũng nhất thiết phải chú giải cụm từ «impératif catégorique».

Có lẽ chính dịch giả Cao Việt Dũng cũng không hiểu cụm từ này nên đã mắc nhiều sai sót nữa trong khi dịch đoạn trên. Ví dụ «vie polygame» (có nghĩa là «cuộc đời đa thê thiếp», «cuộc đời đa tình») nhưng anh lại dịch thành «cuộc sống nhiều mặt», hay «des autres hommes» (có nghĩa là «những người đàn ông khác») nhưng anh lại dịch thành «những người khác». Đặc biệt từ «la Nécessité» bị dịch thành «sự Cần thiết», nên không họa được vào từ «la Nature» (có nghĩa là «Tự nhiên») đứng ngay trước đó và mất hẳn ý nghĩa triết học trong văn cảnh. Trên thực tế, từ «la Nécessité» từ lâu nay đã được các học giả Việt Nam dịch là «Tất định»[4] hay «Tất yếu».[5] Ngoài ra, anh Cao Việt Dũng cũng dịch sai tính từ «révocable» (nghĩa là «mong manh», «ngắn ngủi», «tạm bợ») thành «có thể đảo ngược được».

Theo tôi, đoạn trên phải được dịch như sau :

«Đôi lúc tôi có cảm tưởng rằng toàn bộ cuộc đời đa tình của mình chỉ là một sự bắt chước những người đàn ông khác; tôi không phủ nhận là cũng thấy ít nhiều khoái cảm trong sự bắt chước đó. Nhưng tôi không thể không nghĩ rằng trong khoái cảm đó, có một cái gì rất khó định nghĩa, hoàn toàn tự do, dễ dãi và mong manh, thường xuất hiện mỗi khi ta xem triển lãm hay khám phá các phong cảnh xa lạ, và không phục tùng chút nào cái mệnh lệnh nhất quyết mà tôi dò thấy đằng sau cuộc đời tình ái của Martin. Ở Martin, điều cực kỳ ấn tượng với tôi chính là cái mệnh lệnh nhất quyết này. Khi anh mở miệng đánh giá một phụ nữ nào đó, tôi có cảm tưởng như đích thân Tự nhiên, đích thân Tất yếu đang nói qua miệng anh».

Tạm kết luận: vì bản dịch truyện ngắn «Quả táo vàng của ham muốn vĩnh cửu» có quá nhiều lỗi (tất cả khoảng 70 lỗi), nên tôi chia làm nhiều phần và xin tạm dừng ở đây. Trên kia, tôi đã nhấn mạnh rằng đúng nghĩa là yêu cầu tối thiểu của dịch thuật. Trước khi tạm kết, tôi xin phát biểu rằng, trong các bản dịch của anh Cao Việt Dũng, ngoài các lỗi dịch sai nghĩa, còn có những câu, những đoạn diễn đạt vụng về, lúng túng mà theo tôi có thể khiến độc giả Việt hiểu nhầm một văn phong lớn như Milan Kundera. Xin đơn cử một vài thí dụ:

1. «bởi vì thế này: Martin đã có vợ, anh có một người vợ trẻ và tệ hơn cả là anh lại yêu vợ; và, điều còn tệ hơn nữa, anh sợ điều đó; và, vẫn còn có thể tệ hơn, anh sợ cho cô»

2. «Tôi cảm thấy sự phạm tội của mình càng làm tăng thêm tình yêu quý dành cho Martin và lá cờ cuộc theo đuổi phụ nữ vĩnh cửu của anh (cái lá cờ mà người ta nghe thấy đang run lên không ngừng phía trên đầu chúng tôi) khiến người tôi mềm ra thành những giọt nước mắt».

3. «Nhưng có điều Martin mắc phải cái lỗi cứ chăm chăm rút gọn cuộc làm quen thành một thứ bài tập thử độ khéo léo, thành mục đích tự thân».

_________________________

[1] http://vi.wikipedia.org/wiki/Immanuel_Kant#Lu.C3.A2n_l.C3.AD

[2] http://kyniem.easyvn.com/_easyweb/phephanlytinhthuchanh-1.pdf

[3] http://triethoc.edu.vn/index.php?option=com_content&view=article&id=29:qphe-phan-ly-tinh-thc-hanhq-va-s-phn-t-o-c-hc&catid=2:trit-hc-ng-i&Itemid=221

[4] http://tienve.org/home/literature/viewLiterature.do?action=viewArtwork&artworkId=12240

[5] http://viet-studies.info/PhamHuyDuong_Sartre.htm

------------------

Bài liên quan: